بررسی عوامل قتل‌ها‌ی خانوادگی

چگونه می‌شود که دستت آلوده به خون عزیزت می‌شود؟ اینکه طناب مرگ را بر گردن عزیزت گره کنی و آن قدر بفشاری تا به زندگی اش خاتمه دهی، این بی‌رحمی و سنگدلی به یکباره از کجا آمده و چگونه جان عزیزانت را می‌گیری و دم نمی‌زنی؟

بسیار شنیده ایم و خوانده ایم که پدری فرزندش را خفه کرد یا مردی همسرش را به قتل رساند، قصه‌ها‌ی تلخ پدرکشی، همسرکشی، برادر یا خواهر کشی، همه تلخ و دردناک است. گاه جزئیات برخی از قتل‌ها‌ی خانوادگی آنچنان دردآور و غیرقابل تصور است که آن حادثه ذهن را درگیر خود می‌کند. از خود می‌پرسیم، مگر می‌شود، آدمی پاره تنش را این گونه سلاخی کند؟ مگر می‌شود اجازه دهیم خون از بینی فرزندم بیاید چه برسد به اینکه...، سرت را برای دور کردن این گونه افکار و حوادث دردناک، تکان می‌دهی و سعی می‌کنی از فکر این گونه وقایع دور و دورتر شوی.

سخت است کشتن زن و فرزند و همسر، سخت است کشتن پدر یا مادر، خواهر یا برادر، سخت است که با دستان خودت عزیزترین فرد زندگیت را نابود کنی و با چشمانت نظاره گر پایان زندگی اش باشی. بسیاری از آنهایی که اکنون قاتل اعضای خانواده خوده شده‌اند، هرگز فکرش را نمی‌کردند که قاتل شوند، چه رسد به اینکه قاتل عزیزان خود شوند و دستتشان به خون آنها آلوده شود.

قتل‌ها‌ی خانوادگی از جمله دردناک‌ترین پرونده‌ها‌ی جنایی دنیا است چرا که در این گونه قتل‌ها‌، قاتلان اعضای خانواده خود را هدف قرار می‌دهند. بسیاری از آنها بعد از کشتن اعضای خانواده خود به شدت اعلام پشیمانی می‌کنند و در صورت رضایت اولیای دم، دچار بیماری‌ها‌ی روحی و روانی شده و بارها و بارها آرزوی مرگ می‌کنند.

قتل‌ها‌ی خانوادگی در تمام دنیا، فرهنگ‌ها‌ و ملیت‌ها‌ دیده شده است. روانشناسان دلایل مختلفی را برای وقوع آن برشمرده‌اند که در این گزارش نظرات برخی کارشناسان هم بررسی می‌شود. وقوع چنین قتل‌ها‌یی در کشور ما نیز اتفاق می‌افتد. در ماه‌ها‌ی اخیر شاهد حوادث تلخی از این دست در سطح کشور بودیم، به عنوان مثال در یک مورد، پرونده قتل خانوادگی که اذهان عمومی از آن بسیار متاثر شدند در مورد مردی بود که در یک اقدام جنون آمیز چهار عضو خانواده اش را به قتل رساند.

قاتل با تهیه شیر موز مسموم به مواد خواب آور دو دختر ۱۹و ۱۷ساله اش را به همراه پدر و مادر همسرش مسموم کرد و سپس با استفاده از چاقوی ۴۰سانتی متری هر چهار نفر را به طرز وحشتناکی به قتل رساند. متهم به قتل بعد از این جنایت ۲۴ساعت بالای سر اجساد دخترانش منتظر مانده بود به همراه برادرش به کلانتری آمده و خود را معرفی کرد. بنا بر اظهارات متهم وی به خاطر اختلافات شدید خانوادگی با همسرش به این جنایت اقدام کرده است. در زمان قتل همسرش در خانه نبوده است. متهم با دستور بازپرس کشیک قتل در اداره دهم آگاهی تهران بزرگ بازداشت است و تحقیقات درباره وی همچنان ادامه دارد.

قتل همسر و دختر

در یکی از اخبار مربوط به قتل‌ها‌ی خانوادگی، سید یونس حسینی عالمی، دادستان عمومی و انقلاب مرکز مازندران اعلام کرد مردی در ساری همسر ۴۰ ساله و دختر ۱۴ ساله اش را به قتل رساند. وی در رابطه با این پرونده گفت: هنوز انگیزه قتل مشخص نیست. قاتل پس از قتل همسر و دخترش، خودکشی کرد اما نجات یافت و به بیمارستان منتقل شد. به نظر می‌رسد این حادثه تلخ در درگیری‌ها‌ی خانوادگی به وجود آمده است.

قتل‌ عامل خیابان یخچال

یک جنایت خانوادگی مبهم دیگر نیز شهریور امسال رخ داد. ۵ جسد در یک قتل ‌عام جمعی مرموز. پرونده‌ای که نخستین اجساد خون ‌آلود آن در شامگاه ١٣شهریور سال ۹۶ در خانه‌ای مسکونی در خیابان یخچال تهران کشف شد. یک زن جوان ٣۶ساله همراه با پسر ١٢ساله‌اش قربانی حمله‌ پدری شده بودند که ظاهرا پس از ارتکاب به این دو جنایت با همان چاقو به زندگی خودش پایان داده بود. اما این پایان این پرونده تکان‌دهنده نبود. فردای آن روز تیم جنایی در مسیر تحقیقاتشان به جسد غرق در خون یک زن و مرد سالخورده نیز برخوردند. 

پدر قاتل در تهرانپارس

خشم و درماندگی جنایت خانوادگی دیگری در پایتخت رقم زد. این ‌بار اهالی محله تهرانپارس بودند که با صحنه هولناکی مواجه شدند. دو جسد غرق در خون و پیکر بی‌‌جان قاتلی که بعد از ارتکاب به دو جنایت اقدام به خودکشی کرده بود. پدری جنایتکار در شامگاه دوشنبه سومین هفته آخرین ماه تابستان دو دخترش را به قتل رساند و در نهایت با قرص سیانور به زندگی خودش پایان داد. در بررسی‌ها‌ی تیم جنایی مشخص شد که پدر این خانواده هم با همسرش اختلاف شدیدی داشته است. زن او بیش از ۴٠ روز بود که به همین دلیل خانه را ترک کرده بود.

یک لحظه عصبانیت

«حمید پورشریفی»، دانشیار گروه روانشناسی بالینی دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی در مورد علل وقوع قتل‌ها‌ی خانوادگی گفت: دلایل محتلفی سبب می‌شود که فردی یک یا همه اعضای خانواده خود را قتل عام کند، در برخی موارد یکسری بیماری‌ها‌ی پنهان در افراد ممکن است منجر به بروز این نوع قتل‌ها‌ شود. در برخی موارد بر اثر استفاده از مواد روانگردان، افراد کنترل خود را از دست داده و مرتکب قتل می‌شوند. اما در برخی موارد دیگر وقوع قتل‌ها‌ الزاما ارتباطی به بیماری یا مصرف روانگردان ندارد از سوی دیگر وقوع برخی قتل‌ها‌ با مشکلات جدی نیز مرتبط نیستند، بلکه مشکل در کنترل هیجانات منفی و خشم است که فرد قادر به کنترل این احساسات نیست.

دانشیار گروه روانشناسی بالینی دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی گفت: برخی قتل‌ها‌ بر اثر مسائل ناموسی اتفاق می‌افتد. شنیده می‌شود که فلان مرد همسرش را به دلیل خیانت یا توهم رابطه به قتل رسانده است یا فلانی خواهرش را بر سر مسائل ناموسی کشته است، مسئله این است که افراد در این شرایط ادراک غلطی دارند، یک فکری به ذهنشان می‌رسد. فرصت بررسی به آن فکر را به خود نمی‌دهند و یک آن تصمیم عجولانه اتخاذ می‌کنند و تمام.

تسلیم حیوان درون می‌شوند

پورشریفی اضافه کرد: به گفته روانشناسان چنین افرادی در این شرایط به بخش حیوانی درون خود واکنش نشان می‌دهند. در این شرایط توانایی کنترل هیجانات منفی را نداشته، فاجعه‌ای خونبار را رقم می‌زنند.

وی ادامه داد: وقتی از خشم و ناتوانی در کنترل احساسات منفی صحبت می‌شود، عوامل دیگری نیز ممکن است وجود داشته باشد که به آن دامن بزند اما این عوامل تسهیل گر هستند. برای اینکه اتفاقی بد رقم بخورد. به عنوان مثال در بروز قتل‌ها‌ی خانوادگی، عواملی از جمله اینکه فرد در چه محیطی قرار دارد، محیط پر سر و صدا، گرم یا اینکه اخیرا تجربه‌ای منفی را پشت سر گذاشته است یا به لحاظ جسمی در چه وضعیتی است یا شرایط اقتصادی، همه و همه جزو عوامل تسهیل گر در بروز قتل به شمار می‌روند نه از جمله عوامل اصلی، چرا که بسیاری از افراد ممکن است درگیر این شرایط باشند اما پاسخ همه به این فشارها یکسان نیست. ارتکاب قتل به ویژه قتل‌ها‌ی خانوادگی به ویژگی‌ها‌ی فردی افراد برمی‌گردد اینکه فرد تا چه میزان تاب آوری داشته و چقدر قادر به کنترل هیجانات منفی خود است.

این مسئله، مسئله‌ای آموزشی است که باید در درون خانواده‌ها‌ و مدارس آموزش داده شود تا افراد وقتی وارد زندگی مستقل و جامعه شدند در برابر هرگونه مسئله منفی، واکنش منفی از خود نشان ندهند بلکه احساسات منفی خود را کنترل کرده، تصمیمی درست و منطقی اتخاذ کنند.

رفتارهای خطرناک اعضای خانواده را شناسایی کنیم

امین رفیعی پور، متخصص روانشناسی گفت: در وقوع قتل‌ها‌ی خانوادگی فقط یک عامل تاثیرگذار نیست بلکه چندین عامل اعم از اختلال شخصیتی، افکار خودکشی یا دیگر کشی، مشکلات مالی و اقتصادی، عواملی که ریشه در خشونت یا خیانت دارد، وجود شخصیت بدبینانه و شکاک نقش دارد.

وی به گستردگی دنیای مجازی و تاثیر آن در بروز جرایم، اشاره کرد و افزود: دنیای مجازی سبب شده که روابط بین اعضای خانواده دچار اختلال شده، روابط فرا زناشویی افزایش یافته و به خیانت و در نهایت قتل‌ها‌ی خانوادگی منجر شود. باید همزمان و هماهنگ با تکنولوژی رشد کنیم، باید راهکارهای مقابله با هجمه‌ها‌ی فرهنگی، اجتماعی و روانی را بیاموزیم. در این راستا آموزش نقش بسزایی دارد، به همین دلیل آموزش‌ها‌ی لازم از طریق رسانه‌ها‌ باید انجام شود و مهارت‌ها‌ی زندگی نیز از طریق رسانه‌ها‌ و آموزش و پرورش باید آموزش داده شود تا شاهد جرایمی از جمله قتل‌ها‌ی خانوادگی نباشیم.

این روانشناس به آموزش مهارت‌ها‌ی زندگی قبل از ازدواج اشاره کرد و گفت: در صورتی که خانواده‌ای احساس می‌کند که همسر یا یکی از اعضای خانواده دچار مشکل روحی یا روانی است باید به مددکاران اجتماعی یا روانشناسان مراجعه کنند تا از اتفاقات بد جلوگیری شود. باید رفتارهای خطرناک شناسایی شوند. این رفتارها دارای نشانه‌ها‌یی هستند که البته با جنون آنی متفاوت است و باید این دو از یکدیگر تفکیک شوند. قطعا افرادی که دست به قتل یا خشونت می‌زنند یا دارای اختلال شخصیتی هستند یا تنش‌ها‌ی حل نشده دارند.

وی خطاب به مسئولان گفت: مسئولان باید قتل‌ها‌ی خانوادگی را جدی بگیرند و در راستای پیشگیری از آن آموزش و مهارت‌ها‌ی زندگی را به مردم ارائه کنند. در این راستا آموزش و پرورش باید استرس فرزندان و خانواده‌ها‌ را کاهش دهد، به جای آموزش صرف دانش در مدارس، مهارت‌ها‌ی زندگی را به فرزندان بیاموزند، به جای آموزش تست زنی و محفوظات که البته لازم است، باید به مهارت آموزی دانش آموزان هم توجه کنند.