لایه ازن، پوششی برای مراقبت از حیات در برابر اثرات منفی نور خورشید

به گزارش سیناپرس،پروتکل مونترال (Montreal Protocol) با رویکرد هدفمندی اقدامات در جهت حفاظت از لایه ازن، در ۱۶ سپتامبر سال ۱۹۸۷ میلادی در شهر مونترال کانادا به تصویب رسید. این سند تاکنون به امضای مقامات بیش از ۱۹۰ کشور جهان رسیده است.

براساس مفاد این پروتکل، کشورها ملزم به عدم استفاده از موادی هستند که منجر به تولید گازهای آلاینده جو می شوند. ضوابط تعیین شده در این پروتکل به کشورها کمک می کند تا به اهداف تعیین شده - جلوگیری از تخریب لایه ازن و کمک به حفظ آن - دست پیدا کنند.

با تصویب مجمع عمومی سازمان ملل متحد، از سال ۱۹۹۴، تاریخ ۱۶ سپتامبر (۲۵ شهریور) به نام روز بین المللی حفاظت از لایه ازن (International Day for the Preservation of the Ozone Layer)  یا روز جهانی  لایه ازن (World Ozone Day) نامگذاری شد.

همزمان با سی امین سالگرد پروتکل مونترال، شعار مراقبت از حیات در برابر نور خورشید (Caring for all life under the sun) به عنوان شعار روز جهانی لایه ازن ۲۰۱۷ انتخاب شده است.

اهمیت لایه ازن برای زمین

به گفته دکتر قاسم عزیزی، عضو هیات علمی دانشکده جغرافیا دانشگاه تهران، گاز اکسیژن در طبیعت به صورت ۲ اتمی وجود دارد، اما تحت شرایطی ممکن است ۳ اتم اکسیژن با یکدیگر تشکیل یک مولکول را بدهند. اکسیژن ۳ اتمی را اصطلاحا ازن می نامند. این گاز به صورت طبیعی در جو زمین و در لایه استراتوسفر وجود دارد و مانع ورود اشعه فرابنفش خورشید با طول موج کوتاه می شود.

لایه ازن از طریق مسدود کردن ورود اشعه فرابنفش به زمین، خطر ابتلا به سرطان پوست، آب مروارید و آسیب به حیوانات و گیاهان را کاهش می دهد.

دکتر عزیزی خاطر نشان کرد، اگر لایه ازن در شرایط طبیعی و نرمال باشد، می تواند ۱۰۰ درصد اشعه مضر فرابنفش را جذب کند و مانع رسیدن آن به روی زمین شود.

روند تخریب لایه ازن

نتایج تحقیقات چند دهه اخیر نشان می دهند که لایه ازن از حالت طبیعی خود خارج شده و در قسمت هایی از آن، حفره هایی ایجاد شده است و به همین دلیل، اشعه فرابنفش به صورت کامل جذب نمی شود. براساس تصاویر ماهواره ای، لایه ازن بیشتر در نیمکره جنوبی و حوالی قطب جنوب، استرالیا و شرق چین تضعیف شده است.

برخی گازها مانند کلروفلوروکربن‌ها (CFC)، هالون ‌ها (Halons) و متیل ‌بروماید (Methyl bromide) پس از رسیدن به لایه ازن و به علت داشتن مولکول‌ های هالوژن، باعث تخریب مولکول‌ های ازن و تحلیل رفتن این لایه می‌شوند. سایر مواد آلاینده هوا نظیر هیدروکربورهای حاصل از سوخت‌ های فسیلی که از دود خودروها و کارخانه‌ ها به وجود می‌آیند، پس از رسیدن به لایه ازن و در مجاورت اشعه ماوراء بنفش خورشید، به ‌عنوان سرعت ‌دهنده واکنش تخریب ازن عمل می ‌کنند.

ترمیم لایه ازن، از خوشبینی تا واقعیت

سال گذشته دانشمندان آمریکایی اعلام کردند که سوراخ لایه ازن بر فراز قطب جنوب در سپتامبر ۲۰۱۵  نسبت به سال ۲۰۰۰، حدود چهار میلیون کیلومتر مربع کوچکتر شده و به نوعی، در حال ترمیم شدن است. این مسأله ناشی از ممنوعیت جهانی استفاده از کلروفلوروکربن‌ها یا CFC به عنوان مهمترین عامل تخریب ازن است.

اما نتایج مطالعه ای که اوایل تابستان جاری منتشر شد، نشان می دهد که روند ترمیم لایه ازن به تأخیر افتاده است. استفاده از مواد شیمیایی در حلال های صنعتی، صنایع رنگ سازی و فرآیند تولید داروهای مختلف، با انتشار حجم قابل توجهی از مواد آلاینده همراه است و استفاده از این ترکیبات خطرناک طی چند دهه اخیر دو برابر شده است.

 به باور محققان، باتوجه به افزایش حجم استفاده از این ترکیبات آلاینده، روند بازسازی لایه ازن بر فراز قطب جنوب بین ۵ تا ۳۰ سال طول خواهد کشید.