وضعیت صادرات غیرنفتی در ایران

سخنگوی دولت، دیروز در نشست هفتگی خود با اصحاب رسانه گفت: «از اول فرودین ۹۷ تا ۲۹ اردیبهشت واردات و صادرات غیرنفتی و چمدانی، یک و نیم درصد رشد داشته است.» این صحبت محمد باقر نوبخت درباره افزایش صادرات غیر‌نفتی ایران در حالی روز گذشته روی تارنمای برخی رسانه‌ها قرار گرفت که به‌نظر می‌رسد واقعیت به گونه دیگری است. تجربه سال‌های گذشته تاکنون نشان داده است تلاش دولت‌ها برای نجات ایران از اقتصاد تک محصولی همیشه در پیچ و خم شعارها و سخنرانی‌ها جامانده و در پشت پرده آمارهای خوش بینانه واقعیت دیگری نهفته است. 

شانزدهم اردیبهشت ماه همین امسال بود که مجتبی خسروتاج، رئیس سازمان توسعه تجارت ایران، در مراسم تجلیل از صادرکنندگان نمونه استان اصفهان از رشد قابل توجه میزان صادرات غیر نفتی ایران در مقایسه با سال‌های قبل خبر داده و گفته بود: «سال گذشته ۴۷ میلیارد دلار صادرات غیر نفتی در کشور محقق شد که نسبت به سال ۹۵ با ۶.۵ درصد رشد همراه بود.» 

سیزدهم فروردین ماه همین امسال هم از تحقق صادرات ۴۱ میلیارد و ۶۹۰ میلیون دلار کالا از ایران به کشورهای دیگر خبر داده شد. شانزدهم اسفند سال گذشته هم آمارهای گمرک از جهش صادراتی قابل توجه ایران نسبت به گذشته خبر می‌داد به‌طوری‌که بر اساس این آمار، ارزش صادرات در بهمن‌ماه سال ۹۶، حدود ۶ میلیارد و ۷۸ میلیون دلار ثبت شده بود که نشان از رشد ۸۶ درصدی نسبت به بهمن ماه سال ۹۵ داشت. 

آمارها درباره بهبود صادرات غیر نفتی ایران و کاهش وابستگی به درآمدهای نفتی کم نیستند. اعداد و ارقامی که اگرچه از بهبود وضعیت اقتصادی ایران و افزایش صادرات غیر‌نفتی حکایت می‌کنند، اما در عین حال حامل سوال مهمی هستند که بنظر می‌رسد پاسخ آن همیشه بی‌جواب مانده است. 

به باور بسیاری از کارشناسان اقتصادی، اقتصاد ایران حتی با وجود اعدادی که نشان می‌دهند صادرات غیر نفتی بالاتر رفته است، سال‌ها وابسته به نفت بوده و هست.

برآیند اظهار نظر‌های کارشناسان نشان می‌دهد ایران تعریف درستی از توسعه صادرات غیر نفتی ندارد و به نام محصولات غیر نفتی، در واقع نفت را با عناوین دیگری صادر می‌کند. به باور بسیاری از کارشناسان میعانات گازی، محصولات پتروشیمی، گازی و...، بیش از ۷۰ درصد از حجم صادرات ایران را به خود اختصاص داده‌اند که این محصولات هعمان مشتقات نفتی‌ای هستند که میزان قابل توجهی وابستگی به نفت را نشان می‌دهند.

اینکه گفته می‌شود ایران در زمینه صادرات غیر نفتی موفق عمل کرده است، در واقع به علت نوسانات قیمت نفت و افزایش قابل توجه قیمت نفت است که این موضوع باعث شده است تا ارزش صادراتی مثل محصولات پتروشیمی و میعانات گازی از نظر وزنی و حجمی تحت تاثیر قیمت نفت قرار بگیرند. 

یکی از علت‌های مهم در زمینه عدم موفقیت در زمینه صادرات غیر نفتی و محصولات سنتی است که صادرات سنتی دارای شرایط خاص خود است. یک موضوع قیمت تمام شده است و موضوع دیگر رقابت است. 

برای مثال در خشکبار، در صورتی شرایط افزایش صادرات داریم که تولید بهبود پیدا کند. موضوع بسته‌بندی زعفران در کشورهایی چون اسپانیا نیز یکی دیگر از ضعف‌های ایران در صادرات غیر نفتی است که به‌نظر می‌رسد با آمار خوش‌بینانه دولتی‌ها همخوانی ندارد.

فاطمه آقایی‌فرد