بحرین با ۶۹۴ کیلومتر مربع وسعت در جنوب خلیج فارس تحت نظر حکومتهای ساسانیان، پرتغال، صفویان و نیز امرای محلی بود. بحرین در سال ۱۹۱۴میلادی تحت الحمایه انگلستان شد. از آن زمان ایران همواره بر حاکمیت این کشور بر بحرین اعتراض داشته و این سرزمین را جزء لاینفک خاک خود می شمرده است. ایران سرانجام در فروردین سال ۱۳۴۹– ۱۹۷۰- میلادی مراجعه به آرای عمومی با نظارت سازمان ملل را پذیرفت و در نتیجه رأی گیری، بحرین به استقلال دست یافت و به عضویت سازمان ملل رسید.
در بیست و دوم اردیبهشت ماه سال ۱۳۴۹ شورای امنیت سازمان ملل متحد با صدور قطعنامه شماره ۲۷۸ استقلال بحرین را تصویب کرد و دو روز بعد به‌صورت رسمی حاکمیت ایران بر بحرین در ۲۴ اردیبهشت ۱۳۴۹ پایان پذیرفت. در ۲۳ مرداد ۱۳۵۰ با اعلام استقلال بحرین از سوی شیخ خلیفه بن سلمان آل خلیفه رئیس شورای دولتی، ایران به فاصله چند ساعت به‌عنوان اولین کشور با پیام تبریک محمد رضا پهلوی، استقلال استان چهاردهم خود را به رسمیت شناخت.
ایرانیان بحرین در هفتاد سال پیش
مسعود کوهستانی‌نژاد
پژوهشگر تاریخ معاصر
از رشد جنبش ضد استعماری خلعید از شرکت نفت ایران و انگلیس که پس‌از فروکش شدن شعلههای جنگ جهانی دوم و از اواخر سال ۱۳۲۶ و ۱۳۲۷ در ایران آغاز شده بود، چندی نمیگذشت که موضوع بحرین و وضعیت آن، بار دیگر در مرکز توجهات سیاسی ایران قرار گرفت. بویژه پس‌از سخنرانیهای پر سروصدای عباس اسکندری در رابطه با بحرین و وضعیت آن سرزمین، توجه بسیاری از فعالین جریانها، گروه‌ها و جمعیتهای سیاسی به این موضوع جلب شد.در چنین اوضاع و احوالی خبرنگار یکی از روزنامههای تهران تصمیم گرفت به بحرین عزیمت کرده و گزارشی از وضعیت آن سرزمین تهیه کند.
حاصل فعالیت او سفرنامهای با عنوان «سفرنامه بحرین» شد که برای نخستین بار به ضمیمه کتاب «نخستین اعاده حاکمیت ایران بر جزایر سهگانه» نوشته راقم این سطور، ارائه شد. خبرنگار سفرنامه‌نویس پس از رسیدن به منامه، از ایرانیان مقیم آنجا بدین ترتیب یاد کرد: «ایرانیهای مقیم بحرین اکثراً با لباسهای شیک و تمیز و با پیراهن بلند سفید و چفیه و عکال و کفشهای انگلیسی و با چهره گندمگون خود جلب نظر میکنند.»
آن گروه از ایرانیان عمدتاً به فعالیت در امور تجارتی، بازرگانی و خرید و فروش اجناس اشتغال داشتند. خبرنگار مذکور در گزارش خود از وضعیت خیابان اصلی شهر منامه نوشت: «در طول این خیابان مغازههای شیک و عالی جلب نظر میکند. در سرتاسر این خیابان دکانها و مغازههای بزرگ و کوچک خرازی، پارچهفروشی، اغذیهفروشی و سبزیفروشی وجود دارد و در آنها بهترین اجناس خارجی به جز مشروب و تریاک وجود دارد. صاحبان این مغازه‌ها اکثراً از مهاجرین بنادر ایران و هند و بعضی هم عرب میباشند.»
درهمین رابطه او از وجود چهارشنبه بازاری در منامه خبر داده می‌نویسد:«در بحرین هنوز این رسم قدیم و دیرینه ایرانیان که در اکثر شهرهای شمالی و جنوبی تاکنون متداول است، فراموش نشده و روزهای چهارشنبه از ساعت شش صبح تا پاسی از شب، روبه‌روی شهرداری میدانی است به مساحت یک کیلومتر مربع که در این روز کلیه اجناس و کالاهای مختلف در این میدان جمع شده و به وسیله دستفروشان به فروش میرسد.»
نویسنده سفرنامه بحرین در هنگام حضور در آنجا، به مدرسه ایرانیان در منامه، نیز مراجعه کرده و در خلال گزارشی از آنجا، می‌نویسد: «در بحرین در سال۱۲۹۲ هجری شمسی یک باب مدرسه به‌نام «مدرسه اتحادیه ایران» توسط ایرانیان بحرینی تأسیس شده و اولین مدیر این مدرسه «میرزا علی دشتی» (علی دشتی معروف) بود. بنای این مدرسه ابتدا در تکیه ایرانیان بوده و کم کم عمارتی در خارج از تکیه اجاره و بنای مدرسه را به آنجا منتقل کردند. در این مدرسه غیراز فارسی، زبان عربی و انگلیسی نیز تدریس می‌شود. معلمین این مدرسه ماهی شصت تومان حقوق می‌گیرند و اغلب آنها با فلاکت و بدبختی دست به گریبان هستند و مدرسه در شرف انحلال است.»
و بالاخره آخرین نکته قابل توجه در مورد وضعیت ایرانیان ساکن در بحرین در هفتاد سال پیش، وجود مشکلات جدی در رفت و آمد آنان به ایران بود؛ مشکلاتی که عمدتاً توسط مستشاران انگلیسی حاکم بحرین به وجود آمده بود. به نحوی که خبرنگار مذکور برای رفتن به بحرین، مجبور شد نخست به کویت برود و از آنجا به‌عنوان یک کویتی به بحرین عزیمت نماید. با وجود چنین وضعیتی آن خبرنگار توانست گزارشی از وضعیت بحرین در سال ۱۳۲۷ و همچنین وضعیت ایرانیان ساکن در آن کشور تهیه کند که اطلاعات موجود در آن کمک بزرگی به شناخت هر چه بیشتر وضعیت بحرین و روابط ایران با آن سرزمین در هفتاد سال پیش نماید.
- 14
- 5
