تبعات شوک قیمتی به نان، دامنگیر فقرا و حتی دولت می‌شود

روزنامه توسعه ایرانی نوشت: از اواخر ماه گذشته شایعاتی درباره کاهش عرضه نان به گوش رسید که دولت مانند دفعات گذشته به‌شدت آن را تکذیب کرد و وعده برخورد سخت با متخلفان را داد. اما روش دولت در برخورد با متخلفین، عدم اعطای آرد یارانه‌ای به نانوایان بود!

رئیس بازرسی اتحادیه نانوایان سنتی تهران اعلام کرد: سامانه نانی‌نو در ۱۰ ماه پیش از این، سهمیه آرد نانوایان را به صورت دستی اختصاص می‌داد؛ اما اخیرا این سامانه به صورت هوشمند درباره سهمیه آرد نانوایان تصمیم‌گیری کرده و منجر به کاهش سهمیه برخی نانوایان شده است.

به گزارش تسنیم، امیر کرملو ادامه داد: در واقع هوش مصنوعی برای اختصاص آرد نانوایان تصمیم‌گیری کرده است به طوری که سهمیه ۳۰۰ واحد نانوایی در تهران صفر و سهمیه ۶۰۰ واحد نانوایی روزانه یک تا دو کیسه شده است. همچنین او وعده داد بزودی کارگروهی درباره نان در استانداری برگزار و درباره مسائل اختصاص سهمیه آرد نانوایان تصمیم‌گیری شود.

محدودیت فروش از ۱۰ روز پیش آغاز شده

همچنین رئیس پیشین اتحادیه نانوایان سنگکی تهران اعلام کرد: از هر کیسه آرد باکیفیت ۱۱۰ تا ۱۱۵ عدد نان سنگک به دست می‌آید. حالا نانوا موظف شده این مقدار نان را به ۴۰ مشتری بفروشد که به هر نفر حداکثر سه نان می‌رسد. اگر هم نانوا بخواهد نان بیشتری بدهد گفته می‌شود که فروشش غیرمتعارف است و سهمیه آرد واحد نانوایی کم می‌‌شود.

اصغر پابرجا در گفت‌وگو با ایلنا از کاهش چشمگیر سهمیه آرد نانوایی‌ها خبر داد و گفت: شرکت نانی‌نو (ارائه‌دهنده دستگاه‌های هوشمند نانوایی) با این استدلال که نانوایان الگوی پخت نان را رعایت نکرده‌اند سهمیه آرد آنها را به طور قابل‌توجهی کاهش داده است.

او خاطرنشان کرد: فعلا نانوایی‌ها با ذخیره آردی که برایشان مانده نان موردنیاز مردم را می‌پزند اما تداوم این جریان می‌تواند مردم را در تامین نان به عنوان قوت غالب آنها با مشکل رو‌به‌رو کند.

یک بام و دو هوای دولت

تمام این مسائل نگرانی آزادسازی قیمت نان را افزایش می‌دهد؛ اما دولت در بودجه برای تثبیت نان منابع جدیدی در نظر گرفته است که به نظر عده‌ای، این کار هزینه‌های جدیدی به بودجه ناتراز ۱۴۰۳ اضافه می‌کند.

در ۲۵ دی‌ماه، رئیس سازمان برنامه و بودجه در جلسه کمیسیون تلفیق با مصوبه اخیر این کمیسیون مبنی بر تخصیص ۳۷ همت یارانه به نانوایان برای سال ۱۴۰۲ و ۱۴۰۳ مخالفت و اعلام کرد: این یارانه از محل صرفه‌جویی در مصرف آرد به نانوایان پرداخت می‌شود و این مصوبه هزینه سنگینی بر دوش دولت می‌گذارد.

اما حسینعلی حاجی دلیگانی، عضو کمیسیون تلفیق، تاکید کرده بود که براساس مصوبه کمیسیون مقرر شد تا این میزان یارانه با هدف جبران هزینه‌های تحمیلی به نانوایان در طول سال و به منظور جلوگیری از افزایش قیمت نان توسط نانوایان به خاطر هزینه‌های تحمیلی به آنها اختصاص یابد.

هرچند این شائبه مطرح است که نزدیک شدن به موعد انتخابات، مجلس را به فکر مخالفت با دولت انداخته است، اما اگر این اختلاف را جدی بگیریم به نظر می‌رسد مجلس این بار مالی را به بودجه اضافه کرده است و خود دولت تمایلی به حفظ قیمت نان ندارد.

یارانه‌ها باید واقعا هدفمند شوند

یک اقتصاددان در ارزیابی سیاست اعطای یارانه به نان عنوان کرد: به‌طورکلی یارانه‌ها، به هر شکلی که باشند، فسادزا هستند و هرچقدر هم که واسطه‌ها بین یارانه‌دهنده و یارانه‌گیرنده بیشتر باشد، فسادهای آن نیز بیشتر است.

مصطفی شریف ادامه داد: یارانه به آرد هم به همین شکل است. اعطای یارانه آرد یک فرآیند طولانی دارد؛ از زمانی که دولت گندم را می‌خرد آغاز می‌شود و سپس آن را به کارخانه‌های آرد اعطا می‌کند و سپس به دست نانوا می‌رسد و درنهایت مصرف‌کننده آن را دریافت می‌کند. در این فرآیند، افراد زیادی دخالت دارند و به همین دلیل، فرآیندی فسادزاست.

او تصریح کرد که یارانه‌ها باید به معنای واقعی هدفمند شوند نه که به این شیوه صوری ادامه پیدا کنند.

این استاد اقتصاد دانشگاه علامه طباطبایی درباره اثار آزادسازی قیمت نان، بیان کرد: آزادسازی می‌تواند در یک فرآیند صحیح، کارساز باشد؛ اما این فرآیند به صورت ناگهانی و تصادفی نمی‌تواند مفید باشد و آثار زیان‌باری به دنبال دارد.

شریف با اشاره به اینکه مصرف‌کنندگان اصلی نان، طبقات ضعیف هستند و طبقات بالاتر مصرف نان کمتری دارند، تاکید کرد: بنابراین اگر آزادسازی حساب شده نباشد و بررسی‌های لازم صورت نگرفته باشد، قطعا آسیب می‌زند و به صورتی می‌شود که مشکلاتی برای خود دولت نیز می‌آفریند. 

او درباره احتمال آزادسازی قیمت نان در ایران گفت: به نظر نمی‌رسد دولت تصمیم به آزادسازی قیمت نان بگیرد زیرا آزادسازی قیمت نان تبعات گسترده‌ای دارد.

به گفته این اقتصاددان، آزادسازی و افزایش قیمت‌ها ممکن است در برخی نقاط و شهرها صورت بگیرد، اما بعید است قیمت نان مطلقا آزاد شود.

سیاست‌های دولت بازی با معیشت مردم است

رفتار دولت در ایران هیچگاه قابل پیش‌بینی نیست و نمی‌توان به قطعیت گفت که آیا آزادسازی قیمت نان انجام می‌شود یا خیر. اما از آنجا که همواره کاهش سهمیه‌ها، مقدمه شوک دادن به قیمت‌ها است پس می‌توان نگران آزادسازی قیمت نان هم بود.

با این حال به نظر می‌رسد در چارچوب فعلی اقتصاد ایران، هدفمند شدن واقعی یارانه‌ها راه بهتری است تا آزادسازی. زیرا آزادسازی در ایران همواره به صورت ناگهانی و بدون فراهم کردن زیرساخت انجام می‌شود.

یکی از این زیرساخت‌های آزادسازی، ترمیم دستمزد‌ها به صورت مستمر است که در ایران چند سالی است سطح دستمزدها کمتر از میزان تورم تعیین می‌شود.

همچنین برخی طرفداران آزادسازی، یکی از پیش‌شرط‌های آن را، اعطای منابع یارانه‌های سابق به بخش تولید می‌دانند که باز هم چارچوب اقتصادی ایران اجازه این کار را نمی‌دهد. یعنی در واقع کسری بودجه دولت آنقدر زیاد است که دولت هرچقدر از منابع هزینه‌ای سابق خود کم کند، آن را به بخش‌های دیگر اقتصاد تزریق نمی‌کند، بلکه برای جبران هزینه‌های جاری از آن استفاده می‌کند. نمونه این کار در افزایش قیمت بنزین در سال ۹۸ بود که اول به بهانه اعطای یارانه آن به بخش تولید انجام شد اما تاکنون این افزایش قیمت برای جبران هزینه‌های دولت استفاده شده است.

ازاین‌رو تجربه ثابت کرده است که آزادسازی در ایران بدون چارچوب انجام می‌شود و معیشت اقشار فقیر و طبقات زحمتکش قربانی می‌شود اما از طرفی هم خود شیوه اعطای یارانه دولت فسادزا است.

هدف اعطای یارانه، کمک به معیشت طبقات پایین است و لازم است که با ابزارهایی انجام شود که مطابق با همین هدف باشد. برای مثال برخی دولت‌های رفاه این سیاست را در نظر می‌گیرند و با ابزارهای مناسب آن، از فسادزایی این سیاست هم جلوگیری می‌کنند. اما در ایران، اعطای یارانه با ابزارهای نئولیبرالی انجام می‌شود که اولا دلالان را به جای مردم منتفع می‌کند و ثانیا مقدمه‌ای فراهم می‌کند که هرزگاهی شوک‌های قیمتی وارد شود.

با تورم موجود، دولت اکنون چه با آزادسازی و چه ادامه سیاست یارانه‌ای، معیشت مردم را هدف گرفته، هرچند که به نظر می‌رسد اعطای یارانه با تمام معایبش، از آزادسازی‌های بدون مقدمه اقلامی مانند نان، آسیب کمتری داشته باشد.

رامتین موثق