در اقتصاد به هرگونه پرداخت به مالک یا تولیدکننده، رانت گفته میشودرانت
در اقتصاد به هرگونه پرداخت به مالک یا تولیدکننده، رانت گفته میشود که علاوه بر هزینه مورد نیازش به اضافهٔ سود مربوط به منظور آوردن آن به چرخه تولید نیاز است. مثلا بخاطر این که محدودیت ساختاری برخی منابع مثل زمین، عرضهٔ آنها به شدت غیرکششی بوده و قابلیت افزایش عرضهٔ آنها با افزایش بها در کوتاه مدت و بلند مدت وجود ندارد. در نتیجه، افزایش درخواست، سبب میشود که درآمد دارندهٔ منابع یا تولید کنندهٔ کالا افزایش یابد. در ادبیات سیاسی، زمانیکه برای تولید کنندهٔ خاصی، یک امتیاز در نظر گرفته می شود، دیگران اجازه ندارند از آن بهره ببرند، در نتیجه ارائه ی چنین محصولی محدود میشود و عاقبت با افزایش درخواستها برای آن محصول، قیمت آن افزایش می یابد و رانت اقتصادی را برای آن تولیدکننده فراهم می کند.
رانت در علم اقتصاد به درآمدی گفته میشود که بدون هیچ زحمتی بدست می آید. رانت خوارها از طریق آشنایانی که صاحب این نفوذ هستند یا از طریق نفوذ سیاسی و اقتصادی خود موفق به کسب منابع مالی به صورت غیرقانونی میشوند. پدیده ای که برای کشورها آسیب های اجتماعی و اقتصادی فراوانی را بهمراه دارد، رانت خواری گفته میشود. طبق گفته ی اقتصاددانان، درآمدهای حاصله که خارج از فعالیت های مولد اقتصادی و با بهره بری از قدرت و نفوذ سیاسی یا اقتصادی میباشد همیشه برای نظام اقتصادی هر کشوری بعنوان یک آسیب و آفت تلقی میشود که در واقع رانت و رانت خواری، مصداق بارز این کلام می باشد.
رانت خواری
زمانی که یک فرد یا واحد اقتصادی بتواند از طریق فعالیت اقتصادی بی آنکه ارزش افزوده را زیاد کند، درآمد خود را بالا ببرد، رانت خواری گفته میشود. به طور مثال زمانیکه از طریق اعتصاب و اعمال فشار سیاسی، دستمزد ها بی دلیل افزایش یابد بی آنکه با افزایش باروری همراه باشد. بطور مشخص، نخستین بار یک اقتصاددان امریکایی به نام گوردون تولوک توانست پدیده رانت خواری را به وجود آورد که موضوع آن در مورد انحصارات مطرح شد.
رانت در علم اقتصاد به درآمدی گفته میشود که بدون هیچ زحمتی بدست می آیدرانت خواری از نظر« تولوک» زمانی اتفاق می افتد که شرکتهای بزرگ بتوانند دولت را با صرف منابع اقتصادی، مثل دادن رشوه و استخدام« لابی گرها» ملزم کنند تا به وسیله ی ابزار های اقتصادی و وضع قوانین جدید مثل ایجاد تعرفه، اعطای یارانه های مستقیم و غیرمستقیم، محدود کردن واردات، جلوگیری از ورود شرکتهای جدید به بازار و کنترل قیمت ها، محیط و شرایطی را که شرکتهای مزبور در آن فعالیت می کنند، به نفع شرکت هایشان تغییر دهد.
فعالیت رانت خواری جدایی از فعالیت سود جوییمی باشد بدین دلیل که طرفین در فعالیت سودجویی به منظور تامین منافع مشترک، ارزش افزوده تولید می کنند، ولی در فعالیت رانت خواری زیاد شدن درآمد با تولید ارزش افزوده بیشتر رابطه مستقیمی ندارد. وقتی که رانت خواری افزایش می یابد سبب خروج منابع اقتصادی از فعالیت های تولیدی و ورود آن ها به سوی فعالیت های غیرمولد میشود. زیرا زمانی که یک شرکت بتواند درآمد خود را با صرف مثلاً یک میلیون دلار، به چند صد میلیون دلار افزایش دهد، از این رو شرکتهای متعددی به فعالیت رانت خواری جذب می شوند و منابع بسیاری از فعالیت های مولد به فعالیت های غیرمولد انتقال داده خواهد شد.
در نتیجه رانت خواری نه تنها آهنگ رشد اقتصادی را با اتلاف انبوه منابع اقتصادی، گسترش فساد اقتصادی، انتقال منابع از فعالیت های مولد به فعالیت های غیرمولد، مخدوش کردن سیستم انگیزه ها و ایجاد تصلب های نهادی و ناهنجاری های ساختاری کنتر می کند، بلکه پایه های پویایی و ثبات اقتصادی و سیاسی جامعه را تضعیف می کند و در حقیقت از رشد اقتصادی کشور جلوگیری میکند.
رانت خواران برای به دست اوردن ثروتهای هنگفت به عوامل اقتصادی متوسل می شوندانواع رانت
یک بسته رانتی اینطور توصیف میشود که فلان شخص به دلیل این که از طرف فلانی معرفی شده احتیاجی به طی کردن این مراحل ندارد که درواقع بیان کننده ی مفهوم رانت می باشد. رانت خواران برای به دست اوردن ثروتهای هنگفت یا به عوامل اقتصادی مثل سیاست های حمایتی، کنترل قیمت ها، محدودیت های بازرگانی( رانت اقتصادی) متوسل می شوند و یا با دست یابی انحصاری و پیش از موعد به اطلاعات اقتصادی در زمینه هایی مثل بازار بورس( رانت اطلاعاتی و قضایی)، و یا با بهره برداری از روابط خویشاندی، و یا به بهره مندی از توزیع منابع ثروت وقدرت توسط دولت و احزاب( رانت سیاسی)، قرار گرفتن در یک گروه یا تشکل خاص( رانت اجتماعی)، می پردازند که چنین شرایطی باعث توزیع ناعادلانه ثروت و گسترش تبعیض میشود. در زیر به انواع رانت اشاره شده است:
* رانت قضایی:
نهاد قدرت دولتی در جهان سوم از رانت قضایی بهره میبرد به علت اینکه به رسیدگی تخلفات آن در محاکم اختصاصی می پردازد. نتیجه ی این رانت اینست که در معنی عام، موقع اصطکاک میان منافع مردم و نهاد دولت، حقوق مردمی مخدوش می شود. درواقع تخلف، تخلف است و نباید هیچ تفاوتی بین حاکمان و مردم قائل شد و در صورتیکه این دو مرتکب تخلفی شوند، مجازات آن ها به صورت یکسان درنظر گرفته میشود. چنین تقسیم بندیی مشروعیت خود را از دست می دهد و این نوع تقسیم بندی از نظر اکثر مردم یک جامعه، ظالمانه می باشد. چنانچه رانت قضایی در دولت حذف شود ، پیامدهایی نظیر ایجاد امنیت بیشتر برای بخش خصوصی و در نهایت زمینه کاهش فساد در دستگاه دولتی را بهمراه دارد. از عوامل مورد توجه می توان به امکان دسترسی آسان، ارزان و غیر سیاسی آحاد جامعه به محاکم قضایی اشاره کرد. در‌صورتی‌که چنین شرایطی تامین شود، امنیت اقتصادی برقرار میشود.
وقتی که صاحبان ثروت و قدرت حکومتی خاطی و وابستگان حزبی و سیاسی آنها از عدالت گریزانند و حتی نمی گذارند که به منظور آگاهی مردم، اسمشان منتشر شود و تنها افرادی که این عناصر را ندارند مجازات و تنبیه میشوند نباید انتظار داشت که عدالت در جامعه حکمفرما شود و رانت خواری حذف شود. بطور مثال در حکومت حضرت علی ( ع) که عدالت گستری برقرار بود با مفسدان بطور جدی برخورد می شد و در زمان مجازات آنها به هیچ وجه مناصب و شخصیت وی را در نظر نمی گرفتند و چه بسا در ملا عام، متخلفان را می چرخاندند تا مردم چنین افرادی را بشناسند، ولی اکنون در کشور جمهوری اسلامی، همه مسؤلین بر این باورند که بارزترین حکومت، حکومت اسلامی و الهیست و هنوز بین مسؤلان قضایی و سیاسی و قانون گزاری آن برنحوه اعلام اسامی و معرفی مفسدان اقتصادی به مردم بحث و جدل میشود که آیا آن ها را معرفی کنند یا خیر؟
فعالیت رانت خواری جدایی از فعالیت سود جویی است* رانت سیاسی:
در رانت سیاسی، تقسیم موقعیتی های سیاسی و شغلی طبق وابستگی به یک مقام مسئول، گروه یا حزب صورت می گیرد نه بر اساس دانش وتجربه، صلاحیت، کاردانی، درستکاری و شایسته سالاری. همچنین یک نوع رانت سیاسی شامل دستکاری و تغییر قوانین، بخش نامه ها و دستورالعملها جهت “بهره برداری شخصی” می باشد. از این جهت رانت سیاسی باعث میشود تا افراد نالایق به پست های مهم سیاسی برسند در بخش های اقتصادی، اجتماعی وفرهنگی، زمینه ی سوءاستفاده از سایر فرصت های انحصاری را فراهم می کنند. تبعات گسترش رانت سیاسی شامل از بین رفتن فرهنگ نقد، گسترش فرهنگ کرنش، چاپلوسی، بله قربان گویی، اتلاف منابع محدود و ارزشمند اقتصادی جامعه به جهت نبود تخصص وتعهد، قرار گرفتن پست های حساس ومهم در اختیار افراد فاقد تخصص وصلاحیت گسترش فساد وغارت بیت المال می باشد.
* رانت آموزشی:
در کشور هایی که پیشرفته نیستند، توزیع موقعیت های شغلی بدون توجه به لیاقت، شایستگی، تخصص و کارایی افراد و نبود رابطه مناسب بین عملکرد و پاداش موجب شده تا در اینگونه جوامع، تلاش برای کسب مدرک( نه سواد و اطلاعات) به هر طریق ممکن ابعاد وسیع و گسترده ای داشته باشد.
از نشانه های رانت آموزشی که سبب میشود جویندگان واقعی علم و هنر دلسرد و مایوس شوند و استعداد های برتر حذف شود ، می توان به هجوم گسترده برای کسب مدارک دانشگاهی و بدون شرکت در کنکور های سراسری و بدنبال آن توسعه برخی دوره های دانشگاهی با کیفیت نازل اشاره کرد. به طور مثال یک نمونه رانت آموزشی شامل مرکز آموزش مدیریت دولتی و سایر مراکز آموزشی برخی وزارت خانه ها و همچنین دانشگاه هاوایی میباشد که به افراد، مدارک رسمی و قابل قبول معادل دانشگاه های رسمی کشور ایران را می دهند و به بالاترین سطح و مدارج علمی و مدیریتی با کم ترین تلاش و بدون رقابت سراسری ترقی می کنند و موفق به کسب مهمترین پست های اجرایی و کلیدی میشوند. چنین افرادی نسبت به افراد با مدرک مشابه کم ترین اطلاعات علمی را دارند که از دانشگاه ها فارغ تحصیل شده اند، ولی توانسته اند پست های بیشتری را از آن خود کنند. طی سال های پس از پیروزی انقلاب اسلامی این جریان متأسفانه شدت بیشتری داشته است بگونه ای که به افراد فارغ تحصیل دانشگاه ها فرصت ظهور در پست های مدیریتی کم تر داده می شود.
نخستین بار یک اقتصاددان امریکایی به نام گوردون تولوک توانست پدیده رانت خواری را به وجود آورد* رانت اطلاعات:
در رانت اطلاعات، برخی از افراد، سود های کلانی را با دستیابی زودرس به اطلاعات گوناگون در زمینه تغییرات قوانین، مقررات و سرمایه گذاری کسب می کنند که در بازار سرمایه موجب شکل گیری رقابت ناسالم اقتصادی میشود و عدم اطمینان در این کار، باعث میشود که افراد صاحب سرمایه بسوی فعالیت های اقتصادی ناسالم و کاذب متمایل شوند که این کار، بسیاری از سرمایه سرگردان مملکت را از بخش توسعه اقتصادی و عمرانی خارج می کند. به عنوان مثال یک یا چند نفر در بازار بورس اوراق بهادار با زد بند های خاص، زود تر از دیگران از حساب سود و زیان فلان شرکت مطلع میشوند. آنها میتوانند از طریق سیاست های مناسب یا نامطلوب جلوه دادن وضع مالی آن شرکت، سهام تنزل یافته را بخرند و درباره وضع درخشان شرکت مذکور، بعد از تصاحب سهام مجددا تبلیغ کنند و قيمت ها را افزایش دهند و با قیمت بسیار بالا تری سهام خریداری شده را بفروشند.
گردآوری: بخش اقتصاد سرپوش
- 19
- 5
