کفش ایران در ویترین جهان

کفش ایرانی صاحب برند جهانی تولید می‌شود. رضا تازیکی، مدیر طرح توسعه کسب‌وکار و اشتغال پایدار (تکاپو) این خبر را اعلام کرده و گفته است؛ قرارداد تولید کفش توسط تولیدکنندگان ایرانی تحت نام یک برند معتبر خارجی به امضا رسیده است و این کفش‌ها با نشان «ساخت ایران» به بازار جهانی عرضه می‌شود. رخدادی که حالا به معنی بازگشت قدرتمند کفش ایران به بازار جهانی است، آن‌هم پس از دهه‌ها که چینی‌ها بازار کفش ایران را به گل نشاندند و با تولید بی‌کیفیت اما ارزان نبض خریدارانی را به دست گرفتند که قدرت خریدشان روز‌به‌روز به زوال می‌رفت.

رویای از دست‌رفته کفش ایرانی

حالا در شرایطی مدیر طرح توسعه کسب‌وکار و اشتغال پایدار (تکاپو) خبر تولید کفش ایرانی با برند جهانی را به ایرنا اعلام کرده که کفش ایرانی از لحاظ مرغوبیت سالیان‌ سال زبانزد بوده است. خاطره شیرین استفاده از کفش‌های باکیفیت تولید داخل در دهه ٥٠ و ٦٠ هنوز از اذهان ایرانیان پاک نشده است. کفش‌های باکیفیت روی آنها عبارت «ساخت ایران» درج شده بود.

کفش‌هایی که در آن روزگار علاوه بر محبوبیت در بازار داخل، نیم‌نگاهی به بازار کشورهای همسایه داشت و به مرور زمان در جوامع عضو اتحادیه جماهیر شوروی سابق طرفداران بسیاری پیدا کرده بود. چرخ زمانه اما برای صنعت کفش ایران مانند بسیاری از صنایع دیگر خوب  نچرخید.

افزایش واردات بی‌رویه کفش از چین به‌عنوان بزرگترین تولید‌کننده محصولات ارزان و البته بی‌کیفیت تأثیر خود را بر تولید کفش ایران گذاشت. براساس اعلام وزارت صنعت، معدن و تجارت ایرانی‌ها سالانه ١٠٠‌میلیون جفت کفش مصرف می‌کنند که از این میان ٣٠ تا ٣٥‌میلیون جفت کفش از خارج از کشور وارد می‌شود. به ‌گفته یک مقام مسئول، حدود ٥٠‌درصد بازار کفش ایران در قبضه چینی‌هاست، زیرا در موارد بسیاری کفش‌های چینی به اسم کفش ایرانی علامت‌گذاری و مارک‌‌زده می‌شود. براساس اعلام اتحادیه کفاشان تبریز، در‌ سال گذشته کفش‌های چینی ٧٠‌درصد از ٢‌هزار واحد تولیدی کفش دست‌دوز تبریز را به تعطیلی کشاند.

رئیس اتحادیه تولیدکنندگان کفش ماشینی در مورد مشکلات تولیدکنندگان ایرانی می‌گوید: «البته وضع کفش تولید داخل در سال‌های اخیر رو به بهبود بوده، اما بهبود کلی شرایط تنها وابسته به خود تولید‌کننده نیست. موفقیت تولید کفش در ایران نیازمند تنوع خوب در مواد اولیه، نیروی انسانی ماهر و آموزش‌دیده، رفع قوانین و مقررات دست‌وپاگیر است. متاسفانه ما امروز از تولیدکنندگان مالیات بر ارزش افزوده اخذ می‌کنیم. درحالی‌ که این نوع مالیات برای مصرف‌کنندگان است. وقتی تولیدکننده مواد اولیه‌ای به کشور وارد می‌کند و در مرز ورودی گمرک از او ٩‌درصد مالیات بر ارزش افزوده اخذ می‌شود، درحقیقت ما با دست خودمان قیمت تمام‌شده یک محصول را بالا می‌بریم.»

رمز موفقیت چینی‌ها چیست؟

کفش تنها کالایی نیست که چینی‌ها در تولید انبوه و صادرات آن موفق هستند. برنامه‌ریزی درست، شناخت دقیق از مزیت‌ها و استفاده صحیح از داشته‌هایی چون فراوانی نیروی کار موجب رشد فزاینده اقتصاد این کشور شده است. در این میان اما رمز موفقیت چینی‌ها قرارگرفتن در زنجیره ارزش تولید کالا در بازارهای جهانی بود. واقعیت این است تولید هر کالا در دنیا وابسته به یک زنجیره ارزش است.

در این زنجیره ارزش، کشورها، شرکت‌ها و جوامع بسته به سطح تکنولوژی، توانمندی‌ها و ظرفیت‌هایشان در فرآیند تولید حاضر شده  و سهم خویش از درآمد ناشی از فروش را دریافت می‌کنند. اگر در گذشته چینی‌ها در زنجیره ارزش تولید کالاهای گوناگون تنها تامین‌کننده نیروی انسانی، انرژی و زمین بودند و کشورهای دیگر دانش و فناوری و سرمایه را تأمین می‌کردند، اما امروز چینی‌ها در این زنجیره ارزش جایگاه خویش را تغییر داده‌اند و از کشوری که نیروی انسانی و زمین را تأمین می‌کرد، به کشوری تبدیل شده‌اند که خود طراحی و مدیریت می‌کند.

در حقیقت باید گفت که حضور در زنجیره ارزش تولید کالا مهمترین عامل موفقیت چین در کسب ورود به بازارهای جهانی در محصولات مختلف است.

ورود ایران به زنجیره ارزش جهانی کفش

 حالا با اعلام خبر قرارداد میان تولیدکنندگان کفش ایرانی با یک برند مطرح خارجی، اینگونه به ‌نظر می‌رسد که دروازه‌های رشد و توسعه این کسب‌وکار در کشورمان درحال بازشدن است. ورود تولیدکنندگان کفش خارجی به ایران را می‌توان مقدمه سرمایه‌گذاری و شراکت اقتصادی پایدار با طرف‌های ایرانی دانست. شراکتی قطعا به گسترش صادرات این محصولات و بازگشت اعتماد از دست‌رفته به محصولات ایرانی در کشورهای منطقه منجر خواهد شد.

رئیس اتحادیه کفش ماشینی در خصوص قرارداد همکاری با شرکت‌های خارجی برای تولید کفش در ایران به «شهروند» می‌گوید: «برای آن‌که مثل گذشته بتوانیم سهم مناسب خویش را در بازارهای جهانی و حداقل بازار‌های کشورهای همسایه به دست آوریم، بهترین راه همکاری با برند‌هایی است که در حال حاضر سهم بازار، شبکه فروش و موقعیت مناسب در بازارهای صادراتی دارند و در میان کشورهای همسایه شناخته‌شده هستند.

اولین انتظار از این همکاری این است که تولیدات ایرانی با عبارت made in iran سهم خویش را در بازار به دست آورد؛ یعنی اعتماد مشتریان را کسب كند. همکاری با برند‌های مطرح می‌تواند این زمینه را برای کفش‌های ایرانی به دست بیاورد.»

 او در ادامه می‌گوید: «البته اگر قرارداد با طرف خارجی قرارداد خوبی نباشد، می‌تواند نکات منفی داشته باشد. اگر در حین تولید دانش فنی به ایران منتقل نشود و یا برند‌های ایرانی با مالکیت‌های ایرانی رشد نکنند، این کسب‌و‌کار همیشه تحت ‌خطر خواهد بود. چرا که وابستگی به یک برند خارجی ممکن است در بلند‌مدت دردسرساز باشد. این وضع خصوصا در اقتصاد‌هایی که تحت‌ تأثیر مسائل سیاسی است، ممکن است آسیب‌هایی به سرمایه‌گذاری‌ها وارد كند؛ لذا توصیه من به تولیدکنندگان این است که برندینگ محصولات خویش را به موازات همکاری با طرف خارجی شروع کنند.

توجه کنیم که یک برند بین ١٠ تا ١٥‌ سال طول می‌کشد تا در بازار سهم خویش را به دست بیاورد.» در این میان اما انتقال دانش فناوری علاوه بر شراکت با طرف‌های خارجی خود نیازمند فراهم‌آوردن زیرساخت‌های علمی در کشور است. یکی از مسائل عمده آموزش عالی در ایران غیرمنطبق بودن فعالیت‌های علمی در دانشگاه متناسب با نیاز بازار کسب و کار، صنعت و تولید در کشور است. اژدرکش در مورد میزان زمان لازم برای انتقال دانش و فناوری در این حوزه می‌گوید: « انتقال دانش و فناوری بستگی به مولفه‌های گوناگون دارد.

ما همیشه داعیه این را داشته‌ایم که تولید ناخالص ملی را بالا ببریم و یا صادرات غیرنفتی را با ارجحیت محصولات با ارزش افزوده بالا جایگزین صادرات نفتی کنیم. کفش یکی از کالا‌هایی است که به واسطه بالا‌بودن ارزش افزوده آن، خوشنام‌بودن محصولات ایرانی در گذشته یکی از کالاهایی است که می‌توان روی آن سرمایه‌گذاری کرد. بنابراین باید زیرساخت‌های فنی، علمی و قانونی را برای انتقال دانش فنی به کشور فراهم کنیم.»

او در ادامه در خصوص فقدان زیرساخت مناسب علمی و آکادمیک در کشور برای انتقال دانش در بستر همکاری با خارجی‌ها به کشور گفت: «صنعت کفش ایران با دانشگاه خیلی فاصله دارد. برای بومی‌سازی این دانش نیازمند سرمایه‌گذاری در بسترهای دانشی هم هستیم. به‌عنوان مثال یک دانشگاه در میلان ایتالیا با بیست رشته در حوزه طراحی و تولید کفش وجود دارد. خوب در این فضا نیروی انسانی در یک بستر علمی و در رشته‌های مختلف صنعت کفش و البته در یک فضای رقابتی رشد می‌کند. وقتی ما زیرساخت مناسب برای این منظور را نداریم لذا انتقال دانش و فناوری به کشورمان طولانی‌تر می‌شود.»

علی اژدرکش در خصوص بازار کفش ایرانی می‌گوید: « از نظر تعداد تولید در دنیا ٢٢‌میلیارد جفت پایپوش در دنیا تولید شده است. سهم ما از این میزان ٢٠٠‌میلیون جفت است. از این میزان تولید ما حدود ١١٠‌میلیون دلار درآمد ارزی داشته‌ایم. جالب است بدانید که سهم ایتالیا از همین میزان تولید و صادرات ١٠‌میلیارد یورو بوده است. در این‌جا صحبت از کیفیت و ارزش افزوده است. این ١٠میلیارد دلار حاصل تمرکز و تعهد به کیفیت است. حاصل مهیاکردن بازارهای خوب، بازرگانی پیش روی تولید یا بازرگانی قبل از تولید برای ایجاد شبکه فروش است. حاصل یکپارچگی و اقدام هماهنگ کل زنجیره تأمین است. حاصل تهیه‌کردن خوب، ارزانقیمت و متنوع مواد اولیه است.»

 او در ادامه در پاسخ به سوالی در مورد بازارهای کفش ایران در کشورهای همسایه می‌گوید: «کفش ایرانی عمدتا به کشورهای عراق و افغانستان صادر می‌شود. متاسفانه سهم ما از کشورهای آسیای میانه هنوز مناسب نیست. این در حالی است که به دلیل عدم تولید کفش در آنها و همچنین نیاز بالای مردم این کشورها به کفش با توجه به وضع اقلیمی، می‌توانند بازار خوبی برای محصولات ما باشند. البته در این مسیر رقبای جدی مثل ترکیه وجود دارند.»

 رئیس اتحادیه تولیدکنندگان کفش ایرانی در آخر راه‌حل بهبود شرایط اقتصادی را حرکت به سمت بازار آزاد ارزیابی می‌کند و می‌گوید: «درنهایت ما باید به سمت بازار آزاد حرکت کنیم بازاری که در آن کیفیت و رقابت تعیین‌کننده همه چیز باشد.»

امین قلعه‌ای