بلومبرگ: فروش نفت ایران در اولین ماه تحریم‌ افزایش می‌یابد

 امروز، اولین روز اجرایی شدن تحریم‌های نفتی آمریکا علیه ایران است. تحریم‌هایی که دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا طی ۶ ماه گذشته هدف از آنها را «صفر کردن» صادرات نفت ایران اعلام کرده بود.

او مدام خطی را به تصویر می‌کشید و می‌گفت از ۵ نوامبر یا کشورها در آن سوی خط می‌ایستند و به خرید نفت از ایران ادامه می‌دهند یا اینکه با تحریم خرید نفت از ایران همراهی و دوستی خود با واشنگتن را نشان می‌دهند. با این حال به‌نظر می‎‎رسد «خط  سختی» که او در ابتدا از تحریم ایران به تصویر می‌کشید، با فرا رسیدن موعد تحریم انعطاف بیشتری یافته و نتیجه این انعطاف این است که پیش‌بینی می‌شود در نوامبر(ماه جاری میلادی و اولین ماه اجرایی شدن تحریم‌ها) نه تنها میزان صادرات نفت خام ایران کاهش نیابد، بلکه شاهد افزایش آن نیز باشیم.

در واقع انتظار می‌رود برخی مشتریان نفت ایران که خرید خود را در ماه‌های اخیر متوقف کرده بودند، با استفاده از معافیت‌هایی که دولت ترامپ برای ۸۸کشور خریدار نفت ایران در نظر گرفته است، به وارداتنفت از ایران بازگردند. بنابراین احتمالا صادرات نفت ایران در اولین ماه اجرایی‌شدن تحریم‌ها در مسیر افزایشی قرار گیرد؛ این موضوعی است که جولیان لی، تحلیلگر بازار نفت در «بلومبرگ» بر آن تاکید کرده است.  لی با بیان اینکه تحریم‌های ترامپ قرار بود «سخت‌ترین تحریم‌های تاریخ» باشد و صادرات نفت ایران را متوقف ‌کند، می‌نویسد: «اما واقعیت چیز دیگری را نشان می‌دهد؛ تاثیر تحریم‌های ترامپ به‌طور قابل‌توجهی مشابه با تاثیر تحریم‌های رئیس‌جمهور سابق آمریکا، باراک اوباما است.»

تحریم‌هایی مانند دوره اوباما

ترامپ در ۸ ماه مه از توافق هسته‌ای با ایران خارج شد و اعلام کرد که تحریم‌های نفتی ایران در ۵ نوامبر مصادف با ۱۴ آبان بازخواهند گشت. او و کابینه‌اش در شش ماه گذشته بارها اعلام کردند که هدف صفر کردن صادرات نفت ایران در نوامبر را دنبال می‌کنند. نمایندگان دولت ترامپ به بیش از ۲۴ کشور دنیا سفر کردند تا آنها را برای همراهی با واشنگتن در موضوع تحریم‌ ایران قانع کنند. در این مدت گهگاهی اخباری از احتمال اعطای معافیت به برخی کشورهای خریدار نفت ایران منتشر می‌شد، با این حال مدت کوتاهی پس از انتشار این خبرها یکی از مقامات ارشد دولت آمریکا مجددا اعلام می‌کرد که هدف از تحریم‌ها توقف کامل  صادرات نفت ایران است. با این حال، روز جمعه یعنی درست در حالی که تنها چند روز تا شروع تحریم‌ها زمان باقی بود، مایک پمپئو، وزیر امور‌خارجه آمریکا، اعلام کرد که با هدف اطمینان از عرضه کافی نفت به بازار و جلوگیری از رشد شدید قیمت‌ها،  ۸  کشور مشتری نفت ایران را از تحریم خرید نفت از ایران معاف خواهد کرد.

هرچند جزئیات این معافیت‌ها اعلام نشده و گفته شد که روز دوشنبه (امروز) جزئیات و چگونگی معافیت از تحریم‌ها اعلام خواهد شد، با این حال می‌توان نام کشورهایی را که در این لیست قرار دارند حدس زد. آنطور که جولیان لی نیز تاکید می‌کند، احتمالا چینو هند و همچنین بزرگ‌ترین‌ متحدان آمریکا در آسیا یعنی کره‌جنوبی و ژاپن در لیست  کشورهای معاف شده قرار دارند. ترکیه نیز به  احتمال قوی از تحریم‌های نفتی آمریکا علیه ایران معاف خواهد شد. اما بعید به نظر می‌رسد که این معافیت‌ها شامل اروپا یعنی بزرگ‌ترین مشتری نفت ایران بعد از آسیا شود.

هنوز مشخص نیست که کشورها تا چه زمانی از تحریم‌ها معاف خواهند شد یا اینکه در هر دوره آنها باید چه میزان از خرید نفت ایران بکاهند تا مجددا شامل معافیت‌های واشنگتن شوند. در دور قبلی تحریم‌ها در دولت اوباما  کشورهای معاف از تحریم موظف بودند که هر ۶ ماه حدود ۲۰ درصد از خرید نفت از ایران بکاهند تا برای ۶ ماه بعدی مجددا شامل معافیت از تحریم‌های آمریکا شوند. انتظار می‌رود شرایط تمدید معافیت از تحریم‌ها در دولت ترامپ از آنچه در دولت اوباما بود، سخت‌تر باشد.

یکی از تفاوت‌های تحریم‌های نفتی دولت ترامپ با اوباما، درخصوص صادرات میعانات گازی است. میعانات گازی که یک نوع نفت‌شیرین و فوق سبک محسوب می‌شود، همراه با گاز از ذخایر گازی استخراج می‌شود. در دوران قبلی تحریم‌ها صادرات میعانات  گازی ایران مشمول تحریم‌ها نمی‌شد چراکه از طرفی میزان تولید آن در ایران بسیار کمتر از سطوح کنونی بود و از طرف دیگر به دلیل کمبود نفت فوق سبک در بازار واشنگتن ترجیح داده بود که متحدان خود را در مضیقه قرار ندهد. با این حال در سال‌های گذشته به دنبال وارد مدار شدن فازهای مختلف پارس‌جنوبی، تولید میعانات گازی در ایران نیز رشد قابل‌توجهی یافته است و صادرات آن تاثیر زیادی بر درآمدهای نفتی ایران دارد. از این‌رو ترامپ تحریم صادرات میعانات گازی را نیز در دستور کار قرار داده است.

با این حال همانطور که جولیان لی تاکید می‌کند، با وارد مدار شدن سه فاز پالایشگاه ستاره خلیج‌فارس، مصرف میعانات گازی در داخل ایران رشد کرده و حتی پیش از خروج ترامپ از برجام میزان صادرات آن رو به کاهش گذاشته بود. همچنین ایران برنامه دارد، فاز چهارم این پالایشگاه را نیز شروع به ساخت کند که به معنای افزایش مجدد مصرف داخلی میعانات گازی است.

از طرف دیگر باید در نظر داشت در سال‌های آخر تحریم‌ها در دولت اوباما که با تکمیل فازهای مختلف پارس‌جنوبی و افزایش تولید میعانات گازی ایران مصادف شد، با وجود عدم تحریم میعانات گازی، بخش مهمی از میعانات گازی ایران مشتری نداشت و در تانکرهای روی آب ذخیره می‌شد. در آخرین ماه‌های پیش از برجام میزان ذخایر میعانات گازی ایران حدود ۵۰ میلیون بشکه برآورد می‌شد. عدم استقبال از میعانات گازی ایران به دلیل نگرانی از تحریم‌های واشنگتن رخ می‌داد، بنابراین در این مورد نیز شرایط تحریم با دوران اوباما چندان متفاوت نخواهد بود.

تاثیر حداکثری تحریم‌ها

با خروج ترامپ از برجام در ماه مه، غالب خریداران نفت ایران رویکرد محتاطانه‌ای را اتخاذ کردند. فرانسه و کره‌جنوبی، هر دو خرید نفت از ایران را از ماه ژوئن متوقف کردند. اسپانیا و ژاپن نیز در ماه سپتامبر رویکرد مشابهی اتخاذ کردند. ترکیه تابستان امسال نسبت به تابستان سال گذشته ۵۰ درصد خرید نفت از ایران را کاهش داد و یونان و ایتالیا، دو مشتری مهم دیگر ایران در اتحادیه اروپا نیز روندی مشابه ترکیه طی کرده‎‌‌اند. با وجود افزایش قابل توجه در اوایل تابستان، خرید نفت هند از ایران در ماه‌های اخیر کاهش یافته است. چین به‌عنوان بزرگ‌ترین‌ مشتری نفت ایران، نیز به آرامی خرید خود را کاهش داده است.

این کشور مانند دور قبلی تحریم‌ها از دو پالایشگاه بزرگ دولتی خود که بزرگ‌ترین‌ مشتریان نفت ایران محسوب می‌شوند خواسته خرید نفت از ایران را کاهش دهند. میزان خرید نفت چین از ایران در ماه‌های اخیر به حدود ۵۰۰ هزار بشکه در روز رسیده است. با این حال آمار نشان می‌دهد که نتیجه توقف واردات برخی کشورها از نفت ایران و کاهش خرید دیگر مشتریان نفت ایران در نهایت رسیدن میزان صادرات نفت به حدود ۶/ ۱۱ میلیون بشکه در روز در ماه اکتبر(ماه گذشته میلادی) بوده است.

مقاله جولیان لی نشان می‌دهد پیش از شروع تحریم‌ها شاهد تاثیر حداکثری فشارهای آمریکا بر میزان صادرات نفت کشور بوده‌ایم و معافیت‌های اخیر می‌تواند به معنای افزایش صادرات نفت ایران باشد. این موضوع پیش از این توسط برخی مقامات کشورمان مورد تاکید قرار گرفته بود. محمد جواد ظریف، اخیرا گفته بود: «بعید است با شروع فاز دوم تحریم‌ها، اتفاق جدیدی رخ دهد.»

بعد از نوامبر چه خواهد شد؟

تحلیلگر بلومبرگ بر این باور است که معافیت‎ها به معنای تداوم خرید نفت کشورهایی چون ترکیه، چین و هند در سطوح کنونی است. اما معافیت‌ها همچنین می‌تواند موجب شروع مجدد خرید نفت کره‌جنوبی و ژاپن از ایران شود؛ کشورهایی که خرید نفت از ایران را متوقف کرده بودند. لی بر این باور است که معافیت‌ها احتمالا مجموع خرید این دو کشور را به حدود ۳۰۰ هزار بشکه در روز خواهد رساند. مجموع خرید نفت این دو کشور در ماه‌های اخیر صفر و پیش از خروج ترامپ از برجام بین ۴۰۰ تا ۵۰۰ هزار بشکه در روز بوده است. علاوه بر این معافیت‎‌ها می‌تواند شرکت‌های دولتی چینی خریدار نفت ایران را مجددا به بازار برگرداند. افزایش خرید نفت این کشورها به راحتی می‌تواند افت احتمالی خرید نفت باقی پالایشگاه‌های اروپایی را جبران کند. خرید نفت پالایشگاه‌های اروپایی از ایران در ماه‌های اخیر به کمتر از ۱۰۰ هزار بشکه در روز رسیده بود.

ترامپ با استفاده از تحریم‌هایی چون قطع دسترسی ایران به سوئیفت می‌تواند دسترسی ایران به درآمدهای نفتی را محدود کند، این موضوع نیز می‌تواند توسط اتحادیه اروپا به چالش کشیده شود. اتحادیه اروپا با خروج آمریکا از برجام مخالف بود و در ۶ ماه گذشته مذاکرات بسیاری را با مقامات ایرانی داشته تا با انتخاب سازوکاری جریان صادرات نفت ایران و همچنین مبادلات مالی کشور ادامه یابد. اخیرا نیز هم طرف اروپایی و هم طرف ایرانی اعلام کرده‌اند که در مذاکرات به نتایج مثبتی رسیده‌اند. اما حتی اگر دسترسی ایران به درآمدهای نفتی‎‌اش محدود شود، مشخصا ترامپ در ادعاها و اهداف خود درخصوص صادرات نفت ایران شکست خورده است چراکه او نه تنها موفق نشد در ماه نوامبر موجب توقف صادرات نفت ایران شود، بلکه حتی احتمالا در اولین ماه اجرایی شدن تحریم‌ها با افزایش روند ماهانه خرید نفت از ایران مواجه خواهد شد؛ موضوعی که در ۶ ماه گذشته مدام خلاف آن را فریاد می‌زد.