امریکا اروپا نمی‌توانند به صلح در سوریه«پساداعش» کمک کنند

«جایی برای خوش‌بینی نیست. بحران، بی‌ثباتی و آشوب در سوریه و منطقه ادامه خواهد یافت. پیش‌شرط صلح در سوریه پساداعش مصالحه میان قدرت‌های منطقه‌ای و بین‌المللی است که اکنون چنین افقی دیده نمی‌شود.» اینها بخش‌هایی از نظرات «دانیل سرور» هستند که مأمور ویژه وزارت امور خارجه امریکا در مناطق بحرانی و جنگ‌زده‌ای چون کرواسی، بوسنی و هرزگووین و ناظر بر فرآیند برقراری صلح در افغانستان، بالکان، عراق و سودان بوده است و از دیگر فعالیت‌های او می‌توان به منصب معاون رئیس‌در انستیتو صلح ایالات متحده و رئیس اداره اروپایی اطلاعات و تحقیقات اروپایی وزارت خارجه امریکا اشاره کرد.

او که در زمینه تسهیل گفت‌وگو در مناطق جنگی میان طرفین درگیری مهارت و تجربه طولانی مدت داشته است در گفت‌وگو با روزنامه ایران از شرایط سوریه پس از شکست داعش و پیامدهای آن می‌گوید. بدیهی است مواضع او، روایتی امریکایی از تحولات اخیر سوریه است و هدف از انتشار آن، نه تأیید این روایت بلکه آشنایی افکار عمومی با خوانش امریکایی این رخدادها است.

به‌عنوان مشاوری با تجربه در امور سیاست خارجی آیا درباره کارکرد نهادهای بین‌المللی اطلاعات جامعی دارید؟ آیا فکر می‌کنید سازمان ملل متحد می‌تواند به پایان دادن بحران در سوریه کمک کند؟

در حال حاضر سازمان ملل متحد نقش مهمی در کنترل وضعیت بحران سوریه ایفا می‌کند: این سازمان کمک‌های بشردوستانه زیادی در سوریه و در کشورهای همسایه به پناهجویان و آوارگان جنگی سوری ارائه می‌کند و کمیسیون تشکیل شده توسط آن نیز موارد نقض حقوق بشر در سوریه را گزارش و تلاش می‌کند از طریق یک ساز و کار بین‌المللی بی‌طرفانه و مستقل به تحقیق و تعقیب جنایات بین‌المللی ارتکابی در سوریه بپردازد.

این از گفت‌وگوهای جریان یافته در ژنو برای دوره انتقال قدرت سیاسی پشتیبانی می‌کند و تاکنون نقش مهمی در پشت صحنه کمک به پیشبرد آتش بس‌ها در این کشور داشته است.

همچنین به سایر توافق‌هایی که جان بسیاری را نجات داده‌اند کمک کرده است. سازمان ملل متحد فاقد قدرت اجرایی برای تعیین نتیجه جنگ است، اما اقداماتی را انجام می‌دهد که از شدت تبعات جنگی می‌کاهد و شرایطی ایجاد می‌کند تا طرفین درگیر، مسئولیت رفتارهای خود در جنگ را برعهده گیرند. این پاسخگو ساختن طرفین می‌تواند وضعیت را به سوی پایان یافتن جنگ‌ هدایت کند. این موارد شاید کافی نباشد، اما به‌ هرحال کارنامه خوبی برای سازمان ملل است.

در «رقه» پساداعش کدام بازیگر می‌تواند کنترل امور را در دست گیرد و نظم و خدمات عمومی را به شهر بازگرداند؟

به‌عقیده من کنترل اولیه رقه برعهده نیروهای[موسوم به] دموکراتیک سوریه قرار می‌گیرد، همان طور که در روزهای اخیر چنین بوده است. این نیروها از حمایت‌بخش عربی و ائتلاف غربی برخوردارند. در شرق سوریه هم ایران و روسیه روی کنترل دیرالزور تمرکز کرده‌اند.

آیا پس از شکست داعش در سوریه نیروهای نظامی امریکا به‌طور مستقیم وارد این کشور خواهند شد؟

نیروهای امریکایی اکنون ماه‌هاست که در سوریه در حال مبارزه علیه داعش هستند. من نمی‌دانم که آیا این‌نیروها در آنجا باقی خواهند ماند یا خارج خواهند شد. دولت ترامپ احتمالاً مایل به خروج این نیروها است. با این حال، هم‌پیمانان امریکا باور دارند که در صورت عقب‌نشینی نیروهای امریکایی، ائتلاف مورد حمایت دولت سوریه تحت رهبری روسیه، ایران و ترکیه علیه آنان وارد عمل می شود.

چرا که ترکیه معتقد است، نیروهای کرد که تحت حفاظت امریکا علیه داعش می‌جنگند، با «پ‌.ک‌.ک» در درون خاک آن کشور در ارتباط هستند. بنابراین اگر نیروهای امریکایی در سوریه باقی بمانند کردهای شمال این کشور مطمئن می‌شوند، نه تنها داعش به آن منطقه باز نخواهد گشت، از کردها و اعرابی که علیه داعش می‌جنگند نیز محافظت به عمل خواهد آمد و از حملات احتمالی از جانب ترکیه یا نیروهای حمایت‌کننده دولت سوریه جلوگیری می‌شود.

به‌نظرتان سوریه پس از داعش چه پیام‌هایی برای کشورهای منطقه خواهد داشت؟ آیا به صلح منطقه‌ای کمک خواهد کرد یا کشورهای همسایه سوریه گریبانگیر مشکلات بیشتری خواهند شد؟

هنوز چشم‌اندازی برای پایان بی‌ثباتی در منطقه نمی‌بینیم. اسد در قدرت است و پیش‌بینی می‌کنم، مبارزه معارضان مسلح علیه او چه از سوی نیروهای نسبتاً میانه رو چه از سوی نیروهای تندروی مخالف حکومت او در سوریه ادامه داشته باشد.

اسد از حضور نیروهای امریکایی در شرق، نیروهای ترکیه در شمال و نیروهای معارض نسبتاً میانه رو در جنوب کشورش خرسند نیست. همچنین به نظر من احتمال آن وجود دارد که همکاری ماه‌های اخیر میان ترکیه، ایران و روسیه در مورد سوریه در ماه‌های آینده کمرنگ‌تر شود و حتی از بین برود چرا که ممکن است دیدگاه‌های آنان درباره آینده سوریه در تعارض با یکدیگر باشند.

ارزیابی‌ها نشان می‌دهند داعش از کشورهای زیادی سربازگیری کرده است. برای مثال حدود شش هزار تونسی به داعش در عراق و سوریه پیوسته‌اند. آیا به نظرتان این داعشی‌ها به‌کشورهای‌شان باز خواهند گشت و باعث ایجاد دردسر برای کشورهای خود خواهند شد؟

مطمئناً مشکلات زیادی بابت بازگشت این افراد به کشور‌های اصلی‌شان بروز خواهد کرد و این معضلی قابل انتظار است. نارضایتی این نیروهای افراطی از اوضاع داخلی کشور‌های‌شان نقش مهمی در جذب آنان به داعش داشته است. آنان اکنون آموزش دیده و تبدیل به نیروهایی مرگبار شده‌اند و بازگشت‌شان می‌تواند مشکلات زیادی را برای کشورهایشان ایجاد کند.

آیا به نظرتان در سوریه پس‌از داعش القاعده فرصت برای قدرت‌گیری دوباره خواهد داشت؟

القاعده از طریق ارتباط‌گیری با نیروهای بومی نقش زیرکانه‌ای را در سوریه و نقاط دیگر ایفا کرده است. این در حالی است که داعش برخلاف القاعده به‌دنبال انحصارگرایی در کسب قدرت بوده و اقداماتش را تا حدی توسط افرادی انجام می‌داد که بومی‌ سوریه نبودند. با این حال، من فکر می‌کنم بسیاری از مردم از نیروهای داعش و القاعده خسته شده‌اند و اگر قدرت کافی داشته باشند کاری خواهند کرد که از شر این نیروها خلاص شوند. این موضوع قطعاً درباره بخش‌هایی از ادلب صادق است.

برخی از تحلیلگران باور دارند، کشورهای عربی منطقه بخصوص عربستان سعودی مستقیم و غیر مستقیم به داعش کمک می‌کنند. آیا شما با این موضوع موافق هستید؟ شکست داعش در سوریه چه تأثیری بر قدرت عربستان سعودی خواهد گذاشت؟

ایدئولوژی وهابی نقش مهمی در ایجاد گروه داعش داشته است اما در حال حاضر آشکار است که القاعده و داعش دشمنان مشترک سلطنت سعودی هستند و حمایت‌ها از این گروه‌ها دست‌کم از طریق کانال‌های رسمی و دولتی عربستان انجام نمی‌شوند. ممکن است افرادی در خاندان سعودی وجود داشته باشند که به طور خصوصی شبیه مورد اسامه بن‌لادن از این گروه‌ها حمایت کنند. اما روند کنونی نشان می‌دهد، حکومت عربستان سعودی مخالف این کمک‌رسانی‌ها است و خواهان توقف چنین مسیرهای امدادی است.

عربستان سعودی همواره از سیاست اوباما در قبال سوریه انتقاد می‌کرد و معتقد بود، اوباما با انفعال خود در سوریه باعث قدرت‌گیری حزب‌الله لبنان و ایران در سوریه شده‌است. به‌نظرتان آیا ترامپ توانسته سعودی‌ها را در این باره راضی کند؟ نزدیکی امریکا و عربستان سعودی که اخیراً شاهد آن بوده‌ایم، چه تأثیری بر آینده سوریه خواهد داشت؟

سعودی‌ها اخیراً نشان نداده‌اند که منافع زیادی در سوریه دارند.

ترامپ اقداماتی را که اوباما آغاز کرد در سوریه به طور مضاعفی دنبال می‌کند برای مثال، میزان پهپاد‌های کمک‌رسانی به نیروهای ائتلاف عربی و کردی علیه داعش افزایش یافته‌اند. اگر با وجود تداوم این سیاست‌ها صدای اعتراضی از سوی ریاض شنیده نمی‌شد به‌دلیل آن است که نقطه تمرکز عربستان تغییر کرده است. در حال حاضر تمام تمرکز عربستان روی بحران یمن قرار دارد. البته مسلم است که سعودی‌ها به‌طور آشکارا ترامپ را به اوباما ترجیح می‌دهند چرا که فکر می‌کنند او حتی اگر در سوریه وارد چالش جدی با ایران نشده باشد، بیشتر از اوباما به مقابله بانفوذ و تأثیرگذاری ایران در منطقه می‌پردازد.

در رقابت میان ایران و امریکا در سوریه کدام یک برنده میدان خواهند بود؟

دست کم در شرایط فعلی و افق کنونی هر دو طرف برنده خواهند بود. چرا که امریکا در جنگ علیه داعش پیروز خواهد شد و ایران در جنگ برای حفظ اسد در قدرت. تهران همچنین ممکن است مسیر ارتباطی زمینی مد نظر خود به‌لبنان از طریق عراق و سوریه را ایجاد کند و شرایط حضور دائمی حزب‌الله لبنان در سوریه را فراهم کند. جالب آن است که واشنگتن هنوز به‌طرز عجیبی به طور جدی و هماهنگ مقابله‌ای با این تلاش‌های ایران انجام نداده است.

به‌نظر می‌رسد حضور داعش در سوریه برای اسرائیل سودمند بوده است. آیا فکر می‌کنید پس‌از شکست داعش در سوریه اسرائیل به‌دلیل نگرانی از نزدیک شدن حزب‌الله لبنان به جولان وارد فاز عملیات نظامی در این‌کشور خواهد شد؟ آیا شکست داعش تهدیدی برای اسرائیل خواهد بود؟ در کل سیاست اسرائیل پس از شکست داعش در سوریه را چگونه برآورد می‌کنید؟

من فکر نمی‌کنم که اسرائیل از حضور داعش در سوریه سود می‌برد. آنان خواستار حضور داعش در مرزهای‌شان نیستند همان‌گونه که حضور «حزب‌الله» لبنان را در نزدیکی مرزهای خود نمی‌خواهند. بسیاری بر این باورند که اسرائیل ماندن اسد در قدرت را ترجیح می‌دهد، چرا که با‌وجود آنکه علیه اسرائیل سخن می‌گوید اما در عمل اقدامی را علیه اسرائیل انجام نداده است. انتظار می‌رود اسرائیلی‌ها اقدامات لازم را برای محافظت از خود انجام دهند. اسد نشان داده تمایل یا توانایی لازم برای مقابله با اسرائیل را ندارد.

اخیراً پادشاه عربستان سعودی به روسیه سفر کرد. برخی معتقدند او در ازای ارائه امتیازات اقتصادی از پوتین، رئیس‌جمهوری روسیه خواسته تا ایران را متقاعد کند از سوریه عقب‌نشینی کند و نقش خود را در آن کشور محدود سازد. آیا فکر می‌کنید او در این مأموریت موفق بوده و توانسته پوتین را در مورد این مسأله متقاعد کند؟

من فکر می‌کنم روس‌ها در حال حاضر خواهان بیرون کشیدن بخشی از نیروهای خود از سوریه هستند و به همین علت به درخواست‌های سعودی‌ها  برای کاهش نفوذ ایران در سوریه اهمیتی نمی‌دهند. روسیه به‌اندازه کافی در سوریه منابع مالی و انسانی خود را صرف کرده‌ است. من فکر نمی‌کنم تازمانی که اسد در قدرت است، نفوذ و حضور ایران‌ در سوریه کاهش یابد. اسد متحد ایران است و به‌واسطه حضور ایران توانسته با تروریسم حاضر در این کشور بجنگد.

به‌نظرتان برنامه روسیه برای دوران پس از داعش در سوریه چیست؟ آیا روسیه قادر خواهد بود بین قطب‌های شیعه و سنی منطقه قرار گیرد یا آنکه در نهایت مجبور به انتخاب خواهد شد؟ آیا فکر می‌کنید روسیه تهران را تنها خواهد گذاشت و با عربستان‌سعودی و کشورهای عربی سنی در منطقه همکاری خواهد کرد؟

روسیه هر چند پیوندهایش را با طرفین سنی حتی در داخل سوریه حفظ کرده اما مدت‌ها پیش جانب بلوک شیعه را در منطقه گرفته است. من فکر می‌کنم تا زمانی که ایران موضع مخالف حضور نظامی روسیه در سوریه نداشته باشد، مسکو به همکاری با تهران ادامه خواهد داد.

آیا فکر می‌کنید وضعیت سوریه بدون داعش آینده‌ای پر از صلح و آرامش است یا اینکه تنها آغازی برای فاز تازه‌ای از جنگ میان بازیگران مختلف بین‌المللی و منطقه‌ای خواهد بود؟

من هیچ دلیل و شواهدی نمی‌بینم که نشان دهد، جنگ در سوریه و خاورمیانه پایان خواهد یافت و منازعات حل خواهند شد. در نتیجه، فکر می‌کنم جنگ در شکل یا اشکال دیگری خود را نشان می‌دهد. دست کم تا زمانی که قدرت‌های بین‌المللی از جمله روسیه، ایران، ترکیه وامریکا به توافقی برسند که اجازه دهند طرفین منازعه با یکدیگر همزیستی مسالمت‌آمیز یابند و حل و فصل نهایی مشکلات بتدریج امکان پذیر شود، این منازعات ادامه می‌یابد.

دمشق فاقد منابع لازم برای بازسازی شهرها، زیرساخت‌ها و مناطق آسیب‌دیده است و کنترل بسیاری از منابع نفتی و گازی خود را از دست داده است. روسیه و ایران نیز مایل به تأمین ۲۰۰ میلیارد دلار یا بیش‌تر برای بازسازی این کشور نیستند. کشورهای غربی نیز این نیاز را تأمین نخواهند کرد. در این میان اسد نیز مایل نیست دوران‌گذار و انتقال قدرت سیاسی به یک دولت فراگیرتر انجام شود. بنابراین با چنین وضعیتی هیچ چشم‌انداز روشنی برای سوریه نمی‌بینم.

شما سال‌ها در وزارت خارجه ایالات متحده امریکا به‌عنوان نماینده ویژه برای ایجاد صلح در مناطق جنگی در جهان فعالیت داشته‌اید. توصیه شما به واشنگتن و سایر طرفین درگیر در سوریه برای برداشتن نخستین گام درکمک به برقراری صلح در آن کشور چیست؟

من فکر نمی‌کنم که ایالات متحده امریکا و اتحادیه اروپا در موقعیتی باشند که به ایجاد صلح در سوریه کمک کنند. با این حال معتقدند نخستین گامی که باید برای ایجاد صلح در سوریه برداشت این است که انتقال قدرت سیاسی به یک نهاد قانونی فراگیر با قدرت کامل اجرایی انجام شود. این همان چیزی است که اسد، ایران و روسیه بشدت علیه آن جنگیده‌اند و پیروز هم شده‌اند.

در حال حاضر این نوبت تهران، دمشق و مسکو است که برای به ارمغان آوردن صلح به سوریه کمک کنند و از جمله بخشی از هزینه‌ها را برای بازسازی سوریه متقبل شوند. امریکایی‌ها و اروپایی‌ها هزینه‌های هنگفتی برای کمک‌های بشر دوستانه به پناهجویان و آوارگان پرداخت کرده‌اند. تهران و مسکو باید چگونگی حفاظت از منافع خود در جلوگیری از ظهور دوباره داعش، شکاف در درون ناتو بخصوص با یکه تازی ترکیه و دست‌کم بازگشت بخشی از پناهجویان به مناطقی در نزدیکی سوریه را درک کرده و به حل این مسائل کمک کنند.

در پایان، شما سال‌ها تجربه تسهیل گفت‌وگو میان طرفین متخاصم را داشته‌اید. آیا فکر می‌کنید دیالوگ‌ و گفت‌و‌گو میان مخالفان سوری و دولت سوریه پس از شکست داعش امکان‌پذیر خواهد بود آن هم در حالی که شاهد اختلاف نظر درون جناح‌های مختلف اپوزیسیون سوریه هستیم؟ آیا فکر می‌کنید طرفین درگیر در نبردهای سوریه، در دوره پساداعش فرصتی برای مصالحه خواهد داشت؟

اختلاف و چند دستگی در میان اپوزیسیون سوریه یک مشکل است. با این حال، غیر قابل تحمل نیست. در مسائل حیاتی مانند انتقال قدرت سیاسی بخش‌های غیر افراطی اپوزیسیون با صدایی واضح سخن می‌گویند. البته همزمان منازعه بر سر برتری و غلبه نیز در میان آنان در جریان است و هر یک از آنان خواهان برتری خود نسبت به دیگری است.

اما معتقدم همواره امکان مصالحه وجود دارد هرچند که باور دارم اسد دیگر دلیلی برای مصالحه با اپوزیسیون نمی‌بیند. او حمایتی را که برای پیروز شدن نیاز داشته دریافت کرده است و می‌داند اپوزیسیون سوریه در میدان جنگ شکست خورده است. بنابر این مبارزه سیاسی در سوریه ادامه خواهد یافت همچنان که جنگ نظامی در سطوح پایین‌تر در جریان خواهد بود. به‌عقیده من اسد در دوره پس‌از داعش نیز به جنگ با اپوزیسیون میانه روی مورد حمایت غرب ادامه خواهد داد.

نوژن اعتضادالسلطنه