نسبت شریعتی و ما

به گزارش  ایرنا، شریعتی یکی از روشنفکران مطرح و تاثیرگذار در روزگار معاصر ایران است. افکار، نوشته ها و آرای او در مدت چهار دهه تاثیرات شگرفی بر فضای روشنفکری و اجتماعی ایران نهاد که هنوز هم این تاثیرات به اشکال مختلف تداوم خود را حفظ کرده است

اکنون و پس از سال ها از درگذشت این جامعه شناس دین سمپوزیوم علمی «اکنون، ما و شریعتی» با همت جمعی از شریعتی پژوهان در حال برگزاری است، سمپوزیومی که به گفته «احسان شریعتی» به دنبال ترسیم چشم اندازی نو از جامعه ماست .

در این سمپوزیوم دو روزه قرار است موضوعاتی چند در قالب پنل ها و میزگردهای مختلف و با حضور استادان، صاحب نظران و سخنرانان و دوستداران شریعتی مورد بررسی قرار گیرد.

«خود»، «دیگری» و هویت های چندگانه، آزادی و دموکراسی خواهی، عرفان رهایی بخش، اصلاح دینی، تحول دوران، بازسازیِ سوسیالیسم و نقد نئولیبرالیسم، امر اجتماعی و بنیاد گرایی، اسلام گرایی و پسااسلامیسم و دو میزگرد با عنوان؛ «تفکرِ آینده» و «نوشریعتی: شرایط امکان یک پارادایمِ بدیل»، موضوعات پنل های هشت گانه این سمپوزیوم است.

«سوسن شریعتی» نخستین سخنران سمپوزیم بود که زوایای مختلف اندیشه پدر مرحومش را به تصویر کشید که در ادامه می آید. 

** اندیشه های شریعتی هنوز حب و بغض ایجاد می کند

سوسن شریعتی در ابتدای سخنان خود گفت : همایش قرار بود چند ماه پیش به مناسبت چهلمین سالگرد دکتر شریعتی برگزار شود که شرایط آن فراهم نشد و امروز درهشتادمین سالروز تولدش این همایش را برگزار می‌کنیم. 

اندیشه شریعتی که از سال‌های پایانی دهه ۴۰ آغاز شد؛ دستخوش قبض و بسط شده ، با حاشیه و محدودیت همراه بوده است، اما هیچگاه قطع نشده است. 

آثار شریعتی به صورت رسمی و غیررسمی چاپ و تکثیر شده است و حوزه های مختلفی اعم از نقد و بررسی آرا را شامل می شود ، اندیشه شریعتی در نقد سیاست‌های متفاوت تداوم داشته و اگر چه نسبت به آن حب و بغض هایی وجود دارد اما در این ۴۰ سال ماندگار بوده است در عین حال که در زمینه میراثی که شریعتی از خود برجای گذاشته، هنوز اجماع نظری حاصل نشده است. 

**چرایی تداوم اندیشه شریعتی

سوسن شریعتی در ادامه با طرح پرسشی که آیا تداوم اندیشه شریعتی بیانگر پارادوکس جامعه است یا نشان دهنده پارادوکس در آرا و شخصیت اوست؟ پاسخ داد : مرحوم شریعتی می گوید من دچار تناقض نیستم بلکه این تناقضات در موقعیت‌هایی است که در آن زندگی می‌کنیم، 

«آنچه باعث شده اندیشه شریعتی استمرار داشته باشد پیش از هر چیز، تشخیص آگاهانه و زیست همزمان بزنگاه های تراژیک دوران است. در واقع اندیشه شریعتی محصور هیچ دورانی نیست . شریعتی هم سراغ خویشتن تاریخی خود که ترکیبی از ملیت و مذهب است، می رود و هم ناچار است به اکنون خود برسد و به ضرورت چندالگو سازی از مدرنیته موجود تاکید می‌کند. »

وی ادامه داد: او با شناسایی و تاکید بر تفاوت‌هایی موجود، به دنبال امر ناب و تاکید هویتی است. روش شریعتی در شکل اندیشه ورزی اهمیت دارد و او به نوعی فرزند زمانه و متفکر دوران است. مشخصه روش او ترکیب منابع معرفتی و فرهنگی متعدد است .

در واقع شریعتی تفکری چند منبعی است. مشخصه دیگر روشی شریعتی عبور از مرزها است. [او] آگاهانه مرزبندی‌های کشیده شده در حوزه‌های مختلف سیاست، اجتماع، معرفت، فلسفه و تاریخ را نادیده می‌گیرد و خود محدود و محصور به مرزها نمی سازد.

** شریعتی در موقعیت متکثری که پیدا کرده، تداوم یافته است

۴۰ سال پس از شریعتی جهان همچنان درگیر بزنگاه ها و مسائل مختلفی همچون؛ عدالت و نسبت آن با آزادی، امر سیاسی در دموکراسی مشارکت در دین وغیره است، مسائلی که هیچ گاه در تقابل با یکدیگر قرار نداشته اند .

برخی معتقدند که شریعتی یک شورشی معترض و متفکری سلبی بوده و اندیشه او پر از شور و نه شعور است، در پاسخ به این دیدگاه باید گفت نگاهی به سال های پس از او این موضوع را نقض می کند زیرا او نشان می دهد که براساس فهم انضمامی و میدانی خود طرح‌ واره ارائه می‌کند. درواقع مخاطب و خواننده آثار و تفکر شریعتی در چهل سال اخیر اندیشه او را زنده نگاه داشته است، از طرف دیگر مخاطب شریعتی در تمام این مدت و دوره‌های متفاوت؛ خوانش‌های خود را از متون شریعتی ارائه کرده است. 

«انتقادها و ایرادهایی به شریعتی وارد می‌کنند که بعضا متناقض و متفاوت هستند. به عنوان مثال می‌گویند او از دین تقدس‌زدایی کرده یا گفته می شود که شریعتی دین را فربه کرده است. برخی او را متهم می کنند که او بنیادها را دگرگون ساخته و ازسوی دیگر به بنیادگرایی و بنیادسازی او اشاره می‌کنند. »

تفکر و شخصیت شریعتی فرازمانی و فرامکانی است و از طرفی به حوزه خاصی محدود نمی شود به این معنا که او هم شخصیتی سیاسی، اجتماعی و روشنفکری بوده است. به عنوان مثال به واسطه برخورد با شریعتی و اجازه حضور او در حسینیه ارشاد شخصیت سیاسی او بر مخاطب هویدا می شود، همچنانکه با اندیشیدن و گفت و گو درباب غرب و مدرنیته نیز حضور شریعتی احساس می شود.

اگرچه برخی می‌گفتند شریعتی به پایان رسیده است اما او با هر شبه آغازی بار دیگر بازگشت دارد و جایگاه بی‌بدیل خود را در تاریخ تحول اندیشه معاصر ما حفظ کرده است 

شریعتی در موقعیت های متکثر تداوم یافته است. شریعتی فرزند زمانه خود بود و می توان از او به عنوان یکی از متفکران امروزی سخن گفت.

«محمدجواد غلامرضا کاشی» استاد دانشگاه علامه طباطبایی دیگر سخنران این نشست بود که مطالب خود را تحت عنوان «شریعتی و بازیابی جامعه ایرانی» ارایه کرد که در ادامه آمده است

** دوگانگی فردیت و جامعه

در زندگی روزمره افراد احساس می‌کنند که جامعه ای، تاریخی و فرهنگی و اعتماد عمومی وجود دارد. بر این اساس انسان در زندگی شخصی خود احساس استواری و امکان پذیری و وحدت شخصیت می‌کند.

بنابر این زنده بودن و حیات داشتن جامعه در مخیله افراد پشتوانه‌ای است برای استواری فردی و امکان پذیر بودن یک زندگانی اخلاقی و خلاق. با این حال حفظ این دوگانه در دنیای جدید کار آسانی نیست یعنی اینکه هر انسانی هم فردیت خود و حریم شخصی و انتخاب های خود را داشته باشد و هم مخیله اش مملو از میراث، جامعه، فرهنگ و آداب و رسوم اجتماعی باشد.

فرد ترجیح می دهد یا احساس می کند که برای زنده بودن و گسترش قلمروی فردی خود نیاز دارد که جامعه‌ را به محاق ببرد و جامعه نیز در مقابل می‌تواند امکان انتخاب ها و خلاقیت‌های فردی را به صفر برساند. تنازع و درگیری و کشاکش هایی بین این دو وجود دارد و ما همیشه دراین مسیر در حرکتیم .

** شریعتی متفکر سنت و مدرنیته

استاد دانشگاه علامه طباطبایی در زمینه میراث شریعتی معتقداست : هرگاه ما بین حیات سامان یافته جمعی و تشخص فردی گرفتار می‌شویم، نیازمند رجوع به میراث شریعتی هستیم. ما دچار دوگانگی دیگری نیز هستیم که آن دوگانگی غوطه خوردن در میان منزلگاه گرم و آرام سنت و جهان جدید و مدرن است. ما مرتبا بین این دو جهان در نوسانیم. 

نظم های کلامی، گفتاری و دستگاه های ایدئولوژیک و الگوهای مشروعیت‌ساز تلاش کرده‌اند که یکی از این منزلگاه‌ها را برای ما ایجاد کنند. زندگی در منزلگاه سنت درست شبیه زندگی در منزلگاه مدرن برای برای ما انتزاعی است وعینیتی ندارد. 

شریعتی متفکر بزنگاه میان دو منزلگاه سنت و مدرن بود متفکری رئال که در دوران خود و پس از درگذشت ، دستخوش یک خوانش انبساطی شد. در واقع شریعتی دارای سه لایه روشنگری، اسلام‌گرا و شیعی‌گری است.

** بسترِ خوانش انبساطی از شریعتی

بستر امروزی که شریعتی را فراخوان می‌کند با بستری که شریعتی در آن زندگی می کرد کاملا متفاوت است. آن روز اگر بستر اجتماعی زندگی در سنت را تصور می کرد، امروز ارزش های جدید است که آدمی را فرا می خواند . امروزه به ‌جای روایت انقباضی از شریعتی بستر یک خوانشی انبساطی از شریعتی مهیا است؛ به این معنا که شریعتی با این الگوی فراخوان شده سازگارتر است.