ديپلماسي اکولوژيک! 

در جهان امروز که تنش‌هاي گوناگون قومي، مذهبي و سياسي در قالب فعاليت‌هاي مخربِ انساني شکل گرفته و خشونت در تمامي نقاط جهان تشديد شده، لزوم استفاده از ابزاري همچون گفتمان ديپلماتيک با رويکرد ايجاد صلح و توسعه پايدار بيش از گذشته به چشم مي‌آيد.

اين درحالي است که با بالارفتن خشونت جهاني تمامي ارکان يک جامعه آرام به زير سؤال رفته و نخستين سرمايه سبزي که ما انسان‌ها آن را قرباني سياست‌هاي غلط خويش کرده‌ايم، محيط‌زيست است. به ديگر سخن، موضوع گفتمان توسعه‌محور در قالب روابط ديپلماتيک با رويکردِ توجه به مسائل راهبردي در ساختارِ اکوسيستم‌هاي آبي و خاکي بيش از گذشته جاي خود را در بين سياستمداران، اقتصاددانان و فعالين اجتماعي باز کرده و هنوز هم مي‌توان به اتفاقات مثبت و تأثيرگذار در روند صلح و توسعه اميدوار بود.

آنچه امروز بيش‌ازپيش بدان توجه شده و مورد اهميت جوامع بين‌الملل قرار گرفته، موضوع حفاظت از سرمايه‌هاي طبيعي کره زمين و مخاطراتي است که پيرامونِ چرخه حيات را فرا گرفته که با يک راهبرد صحيح و خردمندانه مي‌توانيم تا بخش زيادي از مشکلات را تحت کنترل خويش درآوريم. اين درحالي است که امروز مي‌توان از چالش‌هاي انسان‌ساختِ محيط‌زيستي از خشک‌شدن اکوسيستم‌هاي آبي تا ازبين‌رفتن تنوع زيستي و همچنين بحران‌هاي اقليمي ياد کرد.

بحران‌هايي که در همين لحظه نيز با سرعتي فزاينده به سمت مصرف اندوخته‌هاي بي‌نظير زمين رفته و در اين راه بدون شک اين خود ما انسان‌ها هستيم که با خودخواهي‌هاي افسارگسيخته راه برگشت و پايداري را سخت و سخت‌تر مي‌کنيم. هرچند با تدوام چنين رويکردي به انقراض نسل انسان نزديک مي‌شويم اما هنوز فرصت براي برخي اقدامات مشترک در بين ملل متحد و خواهان تحول و زيستن در يک محيط‌زيست آرام و کم‌تنش وجود دارد!

در اين بين، موضوع تغييرات آب‌وهوايي به يکي از اصلي‌ترين دغدغه‌هاي روز جهان تبديل شده تا در کنار اقدامات تروريستي و افراط‌گرايي‌هاي رايج، به‌عنوان يکي اصلي‌ترين مواردي باشد که به‌صورت مستقيم حقوق بشر را زير سؤال برده است. هنگامي که نمي‌توان به‌راحتي در غرب ايران به‌واسطه گردوغبار حاصل از کانون‌هاي داخلي و خارجي نفس کشيد يا در شهرهاي بزرگ صنعتي انواع بيماري‌هاي خطرناک در کمين سلامتي شهروندان هستند، آيا مي‌توان عملکرد خنثي داشت؟

از‌سوي‌ديگر، در بسياري از کشورهاي بزرگ صنعتي نيز همچون هند و چين مشکلات آلودگي‌هاي محيط‌زيست چالش روز است؛ از‌همين‌رو اهميت برگزاري نشست‌هاي جهاني که نمونه آشکار ديپلماسي اکولوژيک بوده و تمامي کشورهاي صنعتي و... را به اجراي يک برنامه جامع مشترک دعوت و ملزم کرده، بيش‌ازپيش نمايان مي‌کند. سال ۲۰۱۵ ميلادي در شهر پاريس توافقنامه اقليمي به امضاي کشورهاي توسعه‌يافته و درحال‌توسعه رسيد که نشان داد تا چه ميزان اهميت مشارکت همگاني جهانيان به جهت کنترل آلاينده‌هاي خطرناک و همچنين پايين‌آوردن سطح دماي زمين تا دو درجه سلسيوس مهم و حياتي است.

در اين بين، اقدام نابخردانه و ضد علمي دونالد ترامپ، رئيس‌جمهوري آمريکا به جهت خروج اين کشور از توافقنامه اقليمي پاريس عزم ساير کشورهاي بزرگ و صنعتي جهان را براي پيشبرد اهداف اکولوژيک محکم‌تر از گذشته کرده و اينک انتظار مي‌رود در دنياي سياست و اقتصاد جايگاه اهداف بلندمدت توسعه پايدار عميق‌تر و راهبردهاي اجرايي با سرعت بيشتري به انجام برسد. هر چند در اين بين برخي از دانشمندان به‌دليل شرايط زيستي و آلودگي‌هاي انسان‌ساخت و ازبين‌رفتن بسياري از اندوخته‌هاي ژنتيکي زمين به فکر يافتن خانه‌اي جديد براي بشر هستند اما به‌راحتي نمي‌توان از کنار اين نکته عبور کرد که چنين اقداماتي نه‌تنها هزينه‌هاي بسيار فراواني در پي خواهد داشت بلکه در حقيقت منحرف‌کردن ذهن جوامع بين‌الملل از راه درست ديپلماسي اکولوژيک است!

اينک ما در ايران مي‌توانيم از همين طريق با کشورهاي همسايه وارد مذاکره شده و در قالب برجام محيط‌ زيستي به نتايج نسبتا مثبتي نيز دست يابيم. امروز موضوع سدسازي برخي از کشورهاي تأثيرگذار در اقليم ايران و همچنين وجود کانون‌هاي توليد گردوغبار به‌دليل ازبين‌رفتن پوشش جنگلي و مرتعي و همچنين خشک‌شدن اکوسيستم‌هاي آبي به دلايل مختلف ازجمله مواردي است که مي‌توانيم نه به‌عنوان يک خواست ملي بلکه به‌عنوان يک توافق کاملا انساني از طريق ديپلماسي اکولوژيک پيگيري کرده و با ساير کشورها بر سر استفاده درست از منابع به راه‌حل مشترک نيز برسيم. در نهايت همان‌طور که گفته شد، بالابردن سطح گفتمان‌هاي ملي، منطقه‌اي و بين‌المللي اهميت بسيار فراواني براي محيط‌زيست ايران داشته و دارد که مي‌توان با يک اراده جدي و برنامه دقيق و راهبردي در قالب برگزاري نشست‌هاي منطقه‌اي و جهاني در تهران به اهداف صلح و توسعه با نگاه بهره‌برداري‌هاي پايدار رسيد.

محسن تيزهوش، کارشناس ارشد محيط‌زيست