دانستنی های جامع درخصوص قوانین حضانت فرزند

هدف از حضانت فرزند، سرپرستی و تربیت طفل است

حضانت

معنای حضانت در لغت،« پروردن و پرورش دادن» می باشد. تعریفی برای حضانت در قانون مدنی نیست ولی از مواد ۱۱۶۸ و ۱۱۷۸ قانون مدنی میتوان استنباط کرد که حضانت به منظور « مراقبت، نگهداری و تربیت از کودکان توسط والدین یا خویشاندانشان» است. حضانت فرزند طبق ماده ۱۱۶۸ قانون مدنی، هم حق و هم تکلیف والدین محسوب میشود.

حضانت در واقع یک موضوع دو وجهی یا دو چهره ای به شمار میرود که پدر و مادر کودک از یک طرف، وی را به این دنیا دعوت کرده اند و مسئولیت هایی در قبال وی دارند.کودک نمیتواند از خودش مراقبت کند و خوب و بد خویش را تشخیص دهد، به همین منظور والدین او وظیفه دارند که از او مراقبت کرده و در تربیت صحیحش کوشا باشند، به همین علت، می گوییم حضانت فرزند برعهده ی والدین است. پس والدین نسبت به هرکس دیگری برای حضانت کودکشان اولویت دارند.

حضانت فرزند

تمامی مادران و علی الخصوص مادران جامعه ایرانی به فرزند خود، عواطف و دلبستگی شدید عاطفی دارند و نسبت به آن ها و علی الخصوص فرزندان خردسال خود دلبستگی ها و نگرانی های خاصی دارند. به همین منظور در زمان اختلافات درونی خانواده و هنگامی که زن و شوهر در زندگی زناشویی خود به بن بست می رسند، وقتی که پای کودکی در میان باشد اغلب، زنان، ناملایمات زندگی زناشویی را بخاطر فرزندان خود تحمل می کنند و قادر به جدایی از همسرشان نیستند و در واقع بخاطر فرزند خود کوتاه می آیند؛ به خصوص اگر بدانند فرزندشان در اثر جدایی، به پدر تحویل داده می شود.

بطور کلی شرایط حضانت فرزند پیش از این که زوجین طلاق گرفته باشند بر عهده هر دو طرف میباشد

حضانت یعنی اقتداری که قانون به خاطر نگهداری کودکان به پدر و مادر شان اعطاء میکند. حق و تکلیف در این اقتدار با هم عجین شده است. هدف از حضانت فرزند، سرپرستی و تربیت طفل است. حقوق پدر و مادر وسیله ای برای اجرای تکالیف فرزندان به شمار میرود که به دو عنصر نگهداری و تربیت فرزند میتوان آنرا تجزیه کرد.

سن حضانت فرزند

بلوغ فرزندان طبق قوانین جمهوری اسلامی ایران، عامل محدودیت سنی حضانت می باشد. بطور کلی شرایط حضانت فرزند پیش از این که  زوجین طلاق گرفته باشند بر عهده هر دو طرف میباشد، مگر  در شرایطی که زن یا شوهر فوت کند و یا از قبول مسئولیت سرباز زند. سن حضانت برای دختران طبق قانون، سن ۹ سالگی می باشد و برای پسران سن ۱۵ سالگی می باشد. هیچ یک از والدین هنگامی که حضانت فرزند برعهده آنهاست، نمی توانند مسئولیت هایشان را در قبال فرزند خویش ترک نمایند.

مراحل قانونی گرفتن حضانت فرزند

در صورتیکه بخاطر عدم مراقبت و یا انحطاط اخلاقی پدر و مادری که مسئولیت حضانت فرزند بر عهده آنهاست، صحت جسمی یا تربیت اخلاقی فرزند به خطر بیفتد، دادگاه طبق تقاضای بستگان، قیم( سرپرست) و یا رئیس حوزه قضایی این حق را دارد که برای حضانت کودک شرایط بهتری را اتخاذ نماید. شرایط سلب حضانت فرزند از پدر و مادر در ادامه عبارتست از:

- عدم مواظبت یا انحطاط اخلاقی پدر یا مادر

- اعتیاد زیاد به الکل، مواد مخدر و قمار

- شهرت و سرشناس بودن در فساد اخلاقی و فحشا

- ابتلا به بیماری روانی به تشخیص پزشکی قانونی

- تکرر ضرب و جرح خارج از عرف

- سواستفاده از فرزند یا اجبار او به ورود به کسب و کارهای ضد اخلاقی مثل فساد، فحشاء، تکدی گری ، قاچاق

- جنون مادر

- ازدواج مجدد مادر

حضانت فرزند صرفا مراقبت و پرورش جسمی و روانی طفل از راه‌های مختلف است

توجه داشته باشید که فاسد بودن مادر به این معنی نیست که نمی تواند فرزند خود را ملاقات کند، برای این که ملاقات فرزند یک حق فطری و طبیعی برای مادر به حساب می آید و همینطور درصورت فوت پدر، ازدواج مجدد مادر سبب نمیشود حق حضانت فرزند ضایع شود.

حضانت از فرزند نامشروع

فرزند نامشروع در اسلام و مقررات ایران، از بعضی حقوق محروم است و جلوگیری از زنا و ایجاد فرزند نامشروع از دلایل آن اعلام شده است. به همین خاطر فرزند متولد از زنا به پدر و مادر خود ملحق نمی شود و ارثی از آن پدر و مادر به او نمی رسد. البته با توجه به این که فرزند به نگهداری نیاز دارد، پدر و مادر که سبب بوجود آمدن این طفل نامشروع شده اند نسبت به دیگران در نگهداری از وی اولویت دارند.

وضعیت حضانت فرزند در صورت فوت والدین

در صورتیکه پدر یا مادر فوت کرده باشند، حضانت فرزند برعهده ی دیگری است. به طورمثال حضانت کودک بعد از فوت پدر، برعهده مادر است و بالعکس. در نظر داشته باشید که پدر بزرگ، ولی طفل میباشد و اگر پدر کودک فوت کند، حضانت طفل بر عهده پدر بزرگ نیست ولی اگر پدر و مادر هر دو فوت کنند، حضانت فرزند بر عهده پدر بزرگ پدری است ولی در صورت فوت پدربزرگ پدری، حضانت طفل بر مبنای طبقات ارث است.

حضانت فرزند بعد از طلاق

برای حضانت فرزند در قانون پس از طلاق تعیین تکلیف شده است. بر همین اساس، تا سن هفت سالگی، حضانت فرزند دختر و پسر برعهده مادر و بعد از آن، تا زمان بلوغ با پدر میباشد .اگر یکی از والدین از حضانت فرزند خود امتناع کند، دادگاه این حق را دارد که شخصی که حضانت بر عهده اوست را به انجام این کار الزام کند. چنانچه این الزام نمودن او ممکن یا مؤثر نبود، حضانت فرزند را به خرج پدر تامین کند و در صورت فوت پدر به خرج مادر تامین کند.

 ماهیت حضانت فرزند بر اساس قانون مدنی، حق و تکلیفی میباشد که بر عهده والدین است یعنی والدین مجوز نگهداری و تربیت فرزند خویش را دارند و همینطور والدین به لحاظ قانونی، به این امر مکلف شده اند.

شرایط حضانت فرزند بعد از طلاق توافقی

دادگاه باتوجه به ماده ۲۹ قانون حمایت از خانواده، وظیفه دارد در هر نوع طلاقی در مورد حضانت فرزندان خود تصمیم گیری کند. چنانچه زوجین تصمیم داشته باشند طلاق توافقی بگیرند و سن دخترشان کمتر از ۹ سال و پسرشان کم تر از ۱۵ سال باشد باید در مواردی نظیر حق حضانت فرزند، پرداخت نفقه فرزندان، میزان ملاقات طرف مقابل با فرزندان و میزان نفقه به توافق برسند. البته دادگاه در تعيين حضانت فرزندان بعد از طلاق، مکلف است مصلحتشان را در نظر داشته باشد. حضانت طفل در قوانین طلاق و حضانت فرزندان، از مادری که مجددا ازدواج نماید، گرفته می شود و این حق به پدر داده می شود اما در طلاق توافقی،  فرزندان با توافق زوجین میتوانند بعد از ازدواج مادر همچنان تحت حضانت وی قرار داشته باشند.

برای پذیرفته شدن دادخواست حضانت فرزند و ارجاع آن به دادگاه باید شرایط محتوایی آن رعایت شود

حضانت فرزند در صورت ازدواج مادر

قانونگذار به مادر، اجازه ی حضانت فرزند را در صورت ازدواج مجدد نیز می دهد ولی شوهر باید مطابق قانون، اجازه قیمومت را به همسرش بدهد و معمولاً شوهر در اداره سرپرستی حاضر شده و رضایت خود را كتباً اعلام کند. توجه کنید که صرف نظر از این كه عمو یا عمه در حضانت فرزند نقشی ندارند، اگر مادر صلاحیت نگهداری فرزندان را برعهده نداشته باشد، دادگاه این حق را از وی سلب میکند.

 مثلا زنی كه به بدی شهرت دارد یا رفتار و كردار او برای تربیت فرزندان نامناسب است، چنانچه جد پدری چنین مسئله ای را به دادگاه اعلام کند و از دادگاه درخواست کند که به مادرش صلاحیت فرزند را ندهند، دادگاه در این زمینه به طریق مقتضی، تحقیق می كند و به مددكاران یا نیروی انتظامی دستور می دهد به محل زندگی فرزند و مادرش مراجعه کنند و در صورت صحت ادعای جد پدری یا هر فرد دیگر، از این جهت حضانت فرزند به مصلحت مادر نیست و نگهداری برعهده ی جد پدری اوست و در غیر اینصورت به فردی كه شایستگی حضانت از میان اقوام و خویشاوندان را داشته باشد، سپرده می شوند.

حضانت فرزند صرفا مراقبت و پرورش جسمی و روانی طفل از راه‌های مختلف است که از آنها می توان به تغذیه، پرورش، تربیت و تحصیل و آنچه برای بقایش لازم است، اشاره کرد ولی جد پدری وظیفه دارد امور مهم مالی فرزند مانند خرید و فروش خانه، نقل و انتقالات ملكی، اجازه گرفتن گذرنامه و یا اجازه ازدواج و امثال آنرا تامین کند.

قانونگذار به مادر، اجازه ی حضانت فرزند را در صورت ازدواج مجدد می دهد

نحوه دادخواست صدور حکم حضانت فرزند

برای پذیرفته شدن دادخواست حضانت فرزند و ارجاع آن به دادگاه باید شرایط شکلی و محتوایی آن رعایت شود، در غیر این صورت دادخواست هنوز نقص دارد و به همین خاطر پرنده متوقف می شود و برای پیگیری مجدد باید دادخواست را باتوجه به تمام شرایطش طرح کند که به زمان و هزینه نیاز دارد.

طرح دادخواست در برگ های مخصوص دادخواست، نخستین نکته مدنظر در طرح دادخواست حضانت فرزند به شمار می رود. هزینه دادخواست حضانت به علت این که موضوع دعوا غیر مالی است با هزینه دادرسی دعاوی غیر مالی برابر است. عبارت”صدور حکم حضانت فرزند به انضمام تمام خسارات قانونی” در قسمت خواسته دادخواست باید ذکر شود. در قسمت دلایل نیز باید کپی مصدق عقد نامه، طلاق نامه، شناسنامه خودتان و فرزندتان را بنویسید و به برگ وصل کنید.

حق ملاقات با حضانت فرزند

کسی که وظیفه ی حضانت فرزند را ندارد، نمیتواند فرزند خود را ببیند. وی حق دارد کودکش را ملاقات کند و اگر والدین در مورد زمان و مکان این ملاقات با هم به توافق نرسند، دادگاه باید تعیین تکلیف کند و قانون چنین حقی را به رسمیت شناخته، تا جایی که اگر مسئول حضانت اجازه ندهد طرف مقابل با کودک ملاقات کند، دادگاه برای چنین عملی اقدام می کند و تصمیم مقتضی اتخاذ می نماید، به طور مثال حضانت فرزند را از شخص سلب کند یا یک فرد ناظر تعیین کند( ماده ۴۱ قانون حمایت از خانواده). همینطور مسئول حضانت، بدون اطلاع و رضایت طرف مقابل اجازه ندارد کودک تحت حضانتش را به خارج از کشور ببرد و درصورتی مجوز این کار را دارد که دادگاه آنرا به مصلحت کودک بداند و  این امر را با درنظر گرفتن حق ملاقات افراد صاحب حق اجازه دهد.

آیا می­ توان بابت حضانت فرزند، مطالبه ای دستمزد کرد؟

حضانت فرزند به همان ترتیب گفته شده ، وظیفه ی اشخاص است؛ بدین ترتیب آن­ ها نباید برای انجام چنین وظیفه ی قانونی دستمزد طلب کنند مگر اینکه دادگاه به جز والدین، شخص دیگری را به عنوان قیم برای حضانت فرزند معین کرده باشد. البته توجه داشته باشید که این ممنوعیت با مطالبه ی نفقه ی فرزند،  منافاتی ندارد. به طورمثال در صورتیکه مادر حضانت فرزند را بر عهده داشته باشد، هم چنان پدر باید مخارج مربوط به نگهداری طفل مانند پوشاک و مدرسه را پرداخت کند. قانون ­گذار علاوه‌براین موضوع، مقرر کرده که چنانچه شخص مسئول توانایی داشته باشد ولی از نگهداری طفل خودداری کند یا دیگری حکم حضانت را اجرا نکند، ذی نفع می­ تواند تا زمان اجرای حکم، بازداشت فرد را تقاضا کند.

ماهیت حضانت فرزند بر اساس قانون مدنی، حق و تکلیفی میباشد که بر عهده والدین است

گردآوری: بخش جامعه سرپوش