قانون ارث برای اعضای مختلف خانواده به چه صورت است؟

در قانون مدنی جمهوری اسلامی ایران، مباحث مختلف ارث براساس فقه شیعه آمده است

قانون ارث

بر طبق مواد ۸۶۲ و ۸۶۳ قانون مدنی، کلمه ی ارث در لغت به معنی مال یا حقی میباشد که وقتی شخص، فوت کرد؛ آنرا به باز ماندگانش می دهند. در چنین موقعیتی وراث میتوانند گواهی انحصار وراثت بگیرند و باتوجه به اصول مربوط به تقسیم ارث، ماترک را بین خود تقسیم کنند. انتقال ارث براساس ماده ۸۶۱ قانون مدنی به دو صورت سبب و نسب انجام میشود.

- ارث به موجب سبب:

رابطه ارث بری به واسطه ازدواج با متوفی ایجاد شده که به آن وارث متوفی می گویند. این نکته را در نظر بگیرید که ایجاد ارث در اثر نکاح دائم میباشد و در نکاح موقت، شرط توراث باطل است. درواقع زن و مرد در ازدواج موقت از هم ارثی نمی برند.

- ارث به موجب نسب:

افرادی که با متوفی، رابطه خونی دارند؛ از خویشان او به شمار میروند و ارث به آن ها تعلق میگیرد.

طبقات ارث

وارثان نسبی، سه طبقه اصلی تقسیم میشوند و بطور کلی برای این که ارث به طبقه پائین تر تعلق بگیرد؛ نباید وراثی در طبقه بالاترش وجود داشته باشد. مسایل و درجه بندی های خاص برای هر یک از این طبقات به شرح زیر می باشد :

* طبقه اول:

در طبقه ی نخست، افرادی همچون پدر، مادر، فرزند، نوه( در صورت نبودن و فوت فرزند). قرار دارد.

* طبقه دوم:

طبقه دوم، دربرگیرنده ی پدر بزرگ و مادربزرگ پدری و مادری و هرچه بالاتر برود، برادر و خواهر( پدری) یا( مادری) یا( پدری و مادری) و فرزندان آنان در صورت نبودنشان می باشد.

* طبقه سوم:

عمو، عمه، دایی و خاله در طبقه سوم قرار دارند ولی اگر چنین افرادی نباشند؛ فرزندانشان در اولویت قرار می گیرند؛ همچنین اگر این نسبت های مذکور نباشند؛ افردی که ارث میبرند شامل عمو، عمه، دایی و خاله پدرِ میت می باشند.

موجبات انتقال ارث

برای ارث بردن وارثان از متوفی باید اولاً متوفی دارای مالی باشد و دوماً رابطه خویشاوندی( نسبی یا سببی) بین متوفی و وارث ها وجود داشته باشد، بهتر است بدانید که همیشه ارث در رابطه نسبی منتقل میشود ولی در صورتی امکان انتقال ارث در رابطه سببی وجود دارد که ازدواج دائم بوجود آمده باشد.

در صورتی وارثان می‌توانند از متوفی ارث ببرند که از او مالی بر جا مانده باشد

شرط دیگر آن که باید وارث متوفی در زمان فوتش در قید حیات باشند؛ باید بدانید که جنین در صورتی از مورثش ارث می برد که زنده به دنیا بیاید وگرنه از ارث محروم میشود ولی درصورت زنده ماندن جنین، حتی در یک لحظه پس از تولدش، او وارث محسوب میشود و به وی ارث میرسد. باتوجه به شرایط مختلف، صورت های متفاوتی از ارث یا ترکه وجود دارد که در ادامه شرح داده شده است:

* ارث زن از شوهر( سهم الارث زوجه):

درصورت فرزنددار بودن متوفی، ارثی به میزان یک هشتم به فرزند او میرسد و درغیر این صورت، وی به میزان یک چهارم از ارث متوفی را دریافت میکند.

* ارث شوهر از زن( سهم الارث زوج):

درصورت فرزنددار بودن متوفی، ارثی به میزان یک چهارم به فرزند او میرسد و درغیر این صورت، وی نصف ارث متوفی را سهیم میشود.

* ارث اولاد از پدر:

چنانچه متوفی، صرفا دارای یک دختر و فاقد پسر باشد، دخترش از او ارث میبرد ولی درصورت دختر بودن تمام اولاد متوفی، ارث به صورت مساوی در بین آن ها تقسیم می شود. همچنین اگر متوفی، صاحب فرزند دختر و پسر باشد؛ پسران نسبت به دختران، دو برابر ارث میبرند.

* سهم ارث خواهر:

محاسبه سهم ارث خواهر مشترک از پدر و مادر یا مشترک از پدر، در صورتی که برادر یا اجداد پدری نباشد ۱/۲ واحد( یک خواهر) و ۲/۳ متعدد خواهد بود.

* سهم ارث برادر و خواهر:

چنانچه متوفی، اجداد مادری نداشته باشد؛ سهم ارث برادر و خواهر مشترک از مادر، معادل ۱/۶ واحد و ۱/۳ متعدد خواهد بود.

نحوه دریافت گواهی انحصار وراثت

در ابتدا با مراجعه به اداره ثبت‌احوال به منظور دریافت گواهی انحصار وراثت باید صبر کنید تا موضوع فوت در بانک اطلاعاتیشان به ثبت برسد و وقتی که شناسنامه فرد فوت شده ، باطل گردید؛ سپس برایش گواهی فوت را صادر می کنند. پس از این که گواهی برایش صادر شد؛ تمامی اموالش به ورثه به صورت قهری منتقل می شود. پس از آن ورثه به شورای حل اختلاف محل خود میروند تا سهم خود را تعيين کنند و نسبت به دریافت گواهی انحصار وراثت اقدام کنند.

موانع ارث

منظور از موانع ارث در تعریف قانونی ارث و توارث، اینست که چنانچه در یک نفر وجود داشته باشد؛ ارثی به آن فرد با وجود وارث بودنش تعلق نمی گیرد. موانع ارث در قانون مدنی، عبارتند از:

>> قتل مورث:

اگر شخصی براساس ماده ۸۸۰ قانون مدنی، عمدا مورثش را بکشد؛ از وی ارث نمی برد. بنابراین قتل از موانع ارث به شمار می رود.

در رابطه سببی در صورتی امکان انتقال ارث وجود دارد که توسط ازدواج دائم بوجود آمده باشد

>> کفر:

وارث کافر به موجب ماده ۸۸۱ مکرر قانون مدنی، ارثی از مورث مسلمان نمیبرد؛ بنابراین کفر به عنوان دومین مانع ارث شناخته میشود.

>> لعان:

مردی که تهمت زنا به زنش میزند و انتساب فرزند متولد شده را به خودش انکار میکند؛ لعان نام دارد. در اینصورت ، لعان برطبق ماده ۸۸۲ قانون مدنی از موانع ارث محسوب میشود؛ یعنی زن و شوهر، ارثی از هم نمیبرند. همچنین، پدر نمیتواند ارثی از فرزندش ببرد و فرزند نیز از پدر و خویشاوندانش ارث نمیبرد.

>> ولادت از زنا:

طبق قانون، ارثی از جانب پدر و مادر به زنا زاده نخواهد رسید؛ همچنین پدر و مادر و نزدیکان آنان هم از زنازاده ارثی نمیبرند. طفل متولد از زنا طبق ماده ی ۸۸۴ ق.م، از پدر و مادر و اقوامش هیچ ارثی نخواهد برد؛ بدین دلیل که، فرزندی که از زنا متولد میشود براساس ماده ۱۱۶۷ ق.م، به زانی ملحق نمی شود؛ یعنی رابطه ی خویشاوندی نسبی در بینشان شکل نمی گیرد و چنانچه بین زانی و فرزند ناشی از زنا، توارث نباشد؛ از نتایج فقدان رابطه خویشاوندی مشروع به شمار می رود.

>> مفقود الاثر:

به ارث رسیدن فرد غایب و مفقودالاثر به منظور اضافه شدن به اموالش از سمت دیگران، جایز است و هنگامی که فرد غایب بمیرد؛ اموالش به ورثه اش می رسد. درصورت تشخیص مرگ مفقود الاثر، پیش از مورّث، اموال به ارث برده از این راه به سایر ورثه برمی گردد.

قانون مدنی کشورهای اسلامی

طبق ماده ۸۶۱ تا ماده ۹۴۹ که راجع به ارث در قانون مدنی جمهوری اسلامی ایران، براساس فقه شیعه بحث شده شامل طبقات، اسباب و موانع ارث می باشد. تنظیم و تدوین مباحث گوناگون ارث در قانون مدنی افغانستان براساس فقه حنفی میباشد ، که از ماده ۱۹۹۳- ۲۱۰۲ در چند فرع به احکام عمومی، اسباب و موانع و حجب ارث پرداخته است.

دریافت گواهی انحصار وراثت لازمه اظهارنامه مالیات بر ارث

برای وراث، تکلیف دیگری نظیر مراجعه به اداره مالیات تعيين شده است. وراث تا پیش از اجرایی ­شدن قانون مالیات جدید( اول فروردین ۱۳۹۵)، وظیفه داشتند که اظهارنامه مالیات بر ارث خود را با مراجعه به اداره مالیات ، تحویل دهند تا گواهی تسلیم اظهارنامه برای آن ها صادر شود. انجام چنین کاری برای اخذ گواهی انحصار وراثت، الزامیست و وراث باید حتماً به شورای حل اختلاف، گواهی تسلیم اظهارنامه را ارائه دهند ولی به ارائه این گواهی با تصویب قانون مالیات ۱۳۹۴ نیازی نیست؛ یعنی وراث می­توانند برای گرفتن گواهی انحصار وراثت، بدون مراجعه به اداره مالیات اقدام کنند.

مطابق ماده ۸۶۱ قانون مدنی موجب ارث دو امر سبب و نسب است

گردآوری: بخش جامعه سرپوش