سفید و موقتی؛ سبک‌های ازدواجی که رو به افزایش است

 «سایت‌‌های صیغه‌یابی زنان، دختران جوان، مردان و پسران را به ازدواج‌های موقت ترغیب می‌کنند و آنقدر از از آن تعریف کرده‌اند که قبحش در میان خانواده‌ها و جوان‌ها از بین رفته است و امروز با افزایش ازدواج‌های موقت روبرو هستیم.» این را شهناز سجادی گفته بود، دستیار ویژه در امور حقوق شهروندی معاونت زنان و خانواده.

این موضوعی است که در جامعه ایرانی با وجود سندیت شرعی، قبح دارد و به ویژه در بین زنان به شدت منفور است و کمتر کسی به راحتی از آن صحبت می‌کند. نقطه نظرات کارشناسان هم در این باره متضاد است. اگر چه دو روی سکه متخصصین این مساله، یعنی علمای دینی و کارشناسان اجتماعی مدتی است در این باره نظرات نزدیک‌تری می‌دهند.

شیما قوشه، فعال حوزه زنان و وکیل دادگستری با اشاره به نظر یکی از مراجع تقلید به اعتمادآنلاین گفت: «آیت‌‌الله جوادی آملی چند وقت پیش نظری دادند که برای من هم جالب بود. او معتقد به تفکیک ازدواج موقت بین مردان هوسران و سایر افراد بود. او که جزو تئوریسین‌های مسائل شرعی هم محسوب می‌شود گفته بود ازدواج موقت برای مردان جوانی است که امکان تشکیل زندگی دائم را ندارند و نمی‌خواهند خارج از شرع هم رابطه‌ای داشته باشند. در واقع نهاد ازدواج موقت از ابتدا برای آن‌ها پایه‌ریزی شده است.»

این وکیل دادگستری به اتفاقات چند وقت اخیر در شهرهای زیارتی هم اشاره کرد: «همین چند وقت پیش بود که ماجرای صیغه در شهرهای زیارتی مثل مشهد و قم حسابی خبرساز شده بود. صیغه‌‌های چند ساعتی که حتی مشخص نیست بعد از آن زن عده را نگه می دارد یا خیر. موضوعی جز آسیب چیز دیگری به همراه ندارد.»

فعال حقوق زنان می‌گوید وقتی نمی‌شود اصل این موضوع را زیر سوال برد، می‌توان در قانون محدودش کرد: «ازدواج موقت با چهارچوب فعلی‌اش فضای سوءاستفاده را باز گذاشته‌ است چون در آن هیچ تفکیکی وجود ندارد. هر وقت هم ما و سایر فعالان این حوزه نقدی کردیم ما را متهم به مخالفت با قرآن و اسلام کردند، در حالی که همه درخواست ما این است که مسئله تعدد زوجین از بین برود.»

در مقابل موضوع ازدواج موقت، پدیده نسبتا نوظهور ازدواج سفید هم قرار‌دارد. پدیده‌ای که بعد از انقلاب جنسی در غرب به وجود آمد و از سال ۲۰۱۰ کشورهایی همچون نروژ، فرانسه، سوئد و اسپانیا به این سبک زندگی روی آوردند. این روش آنقدر در این کشورها رواج پیدا کرده که قوانین حقوقی مشابه با ازدواج‌های رسمی برای آنها وضع شده است و همین هم نقطه تفاوت بین ایران و سایر کشورهاست.

کامیل احمدی، مردم‌شناس فشارهای روانی و استرس ناشی از پنهان‌ماندن رابطه و غیر قانونی بودن این شیوه زندگی را از پیامدهایی خوانده از سوی افراد مورد پژوهش عنوان شده و به ایسنا گفته است: «رنگ‌باختن کلیشه‌های جنسیتی، استقبال جوانان طبقه متوسط، عدم پیگیری قانونی در صورت بروز خشونت، تولد کودکان بی‌هویت، تک‌سرپرستی و سقط جنین، تنگ شدن حلقه انتخاب افراد برای ازدواج و کاهش نرخ ازدواج و بار روانی ناشی از از دست دادن باکرگی برای زنان از دیگر پیامدهای این نوع ازدواج بوده است.»

حالا مدتی است که این موضوعات در گفت‌و‌گوهای فعالان اجتماعی حاضر در منصب‌های دولتی هم دیده می‌شود. پروانه سلحشوری، نماینده مجلس مساله خشونت در این نوع زندگی‌ها را مهم تلقی کرده و گفت: «حتی در کشورهایی که حقوق افراد در ازدواج سفید پذیرفته شده است خشونت به چشم می‌خورد. همچنین کودکان حاصل از این نوع ازدواج‌ها خیلی کمتر مورد توجه قرار می‌گیرند. بیشتر فرزندان متولد شده در شیوه زندگی هم‌خانگی منجر به سقط جنین می‌شود و به نظر می‌رسد تنها عده کمی آن هم به دلیل ابعاد انسانی که مرگ یک انسان برایشان اهمیت دارد جان این کودکان را حفظ می‌کنند. همچنین ممکن است این فرض وجود داشته باشد که این افراد به امید وقوع ازدواج رسمی در آینده فرزندشان را سقط نمی‌کنند.»

سلحشوری ادامه داده: اسم پدر در شناسنامه این کودکان ذکر نمی‌شود و به همین دلیل آنها دچار مشکل هویتی خواهند شد. ثبت‌نام مدرسه این کودکان چگونه خواهد بود؟ به نظر می‌رسد پیش‌زمینه صحبت در مورد مسائل کودکان این است که بپذیریم چنین ازدواج‌هایی در کشور اتفاق می‌افتد. در صورت انکار این موضوع مشکلی برطرف نمی‌شود. باید وجود این شیوه زندگی را در جامعه جدی بگیریم و به عنوان پدیده نوظهور جامعه مدرن به دنبال خشونت زدایی و ساماندهی کودکان حاصل از ازدواج‌ها باشد.

قوشه البته به آسیب‌های مشترک ازداوج موقت و ازدواج سفید برای زنان اشاره می‌کند و به اعتمادآنلاین می‌گوید: «در ازدواج موقت هم ارث و نفقه وجود ندارد و تنها مهریه ثبت می‌شود که آن هم قابل اعتنا نیست. زنانی که ازدواج دائم هم کرده‌اند برای گرفتن مهریه‌شان با مشکلات فراوان مواجه می‌شوند، چه رسد به زنانی که ازدواج موقت کرده‌اند. در ازدواج سفید هم همین موضوع دیده می‌شود. به ویژه اینکه این پدیده در ایران شرعی و قانونی هم نیست و آسیب‌هایش برای زنان بیشتر هم می‌شود.»

ازدواج موقت یا سفید؛ هر کدامش آسیب‌های اجتماعی متعددی برای زوجین به وجود می‌آورد. با توجه به اینکه از این روابط کودکان زیادی هم متولد می‌شوند در نتیجه درصدی از نسل آینده در همین روابط به آینده پا خواهد گذاشت. بنابراین اهمیت پرداختن به این مسئله اجتماعی در این روزها که آمار هر دو مورد بالا رفته است باید بیشتر از سوی قانون‌گذاران جامعه در نظر گرفته شود.