کعبه زرتشتکعبه زرتشت
جهانگردان غربی از دوران صفوی وارد ایران شدند، از آن زمان به بعد تعداد زیادی از آنها به بازدید از کعبه زرتشت پرداختند و مشاهدات خود را همراه با نقشه و تصاویر ساده از این بنا ثبت کردند. پیش از قرن بیستم میلادی بخش زیادی از این بنا زیر خاک پنهان شده بود.
اولین گروهی که درباره کعبه زرتشت به صورت علمی اظهار نظر کردند، هیئتی از موسسه شرق شناسی دانشگاه شیکاگو بودند. آنها همراه با بازدید از تخت جمشید در ۸۰ سال پیش، کعبه زرتشت را نیز بررسی کردند.
نمی توان گفت که در زمان هخامنشیان این بنا را چه می نامیدند اما از روی کتیبه هایی که در قسمت شرقی بنا، نوشته شدند می توان گفت بنا به دوره ساسانی مربوط است که در آن دوره بن خانک نامیده می شد.
در قرن چهارم میلادی حجم زیادی از شناسایی و نامگذاری آثار باستانی در ایران شروع شد. در برخی از مواقع برای نامگذاری این آثار به جای مانده باستانی از شخصیت های قرآنی و شاهنامه ای استفاده می کردند. به طورکلی واضح است که این بنا هیچگاه زیارتگاه زرتشتیان نبوده است اما به این گروه نسبت داده می شود و نام کعبه را نیز روی آن گذاشتند.
مکان دقیق کعبه زرتشتکعبه زرتشت در کجا واقع شده است؟
کعبه زرتشت در نزدیکی یکی از روستاهای مرودشت استان فارس به نام زندگی آباد قرار دارد. مجموعه نقش رستم به فاصله ۴۵ متری از آرامگاه شاهان هخامنشی و دیگر نقش های ساسانی و عیلامی واقع شده است. کعبه زرتشت یکی از مقاصد اصلی گردشگری در ایران و استان فارس است، به شما توصیه می شود زمان بازدید از کعبه زرشت، سری هم به مجموعه نقش رستم در نزدیکی شیراز بزنید.
از شهر شیراز برای رسیدن به شهرستان مرودشت و بعد از آن نقش رستم باید به دل جاده بزنید. باید ۶۰ کیلومتر در جاده شیراز–اصفهان به پیش بروید.
کعبه زرتشت در مرودشتمشخصات بنای کعبه زرتشت
کعبه زرتشت شکل یک مکعب مستطیل است که تنها یک راه برای ورود به آن وجود دارد که به وسیله پلکانی از جنس سنگ به بخش درونی اتاقک راه پیدا می کند. در هر سمت از نمای کعبه چهار پنجره کوه دیده می شود. سنگ های استفاده شده در این بما از آهنک سفید مرمرنما می باشند که در دیوارهای آن طاقچه های دندانه داری از سنگ قرار دارند.
سنگ های استفاده شده در این بنا از کوهی به نامی سیوند در جایی به نام نعل شکل درآورده شدند. قطعات سنگ ها را با ابعاد بزرگ و بیشتر به شکل مستطیلی برش داده اند و بدون استفاده از ملات روی بنا قرار گرفته اند. در برخی از قسمت های بنا مانند بام ساختمان، سنگ ها با بست های دم چلچله ای به هم وصل شده اند. اندازه سنگ ها با ابعاد ۰٫۴۸×۲٫۱۰×۲٫۹۰ متر تا ۰٫۵۶×۱٫۰۸×۱٫۱۰ متر متفاوت هستند، البته در دیوار غربی ساختمان تخته سنگی وجود دارد که ابعاد آن ۴٫۴۰ متر می باشد.
سقف ساختمان با چهار تکه سنگ مستطیلی بزرگ با محور شرقی – غربی پوشانده شدند که هر کدام از این سنگ ها دارای طول ۷٫۳۰ متر هستند و با استفاده از بست های دم چلچله ای به همدیگر دوخته می شوند. طراز تراش سنگ ها به ساختمان بنایی هرمی کوتاهی می بخشد.
مشخصات نمای کعبه زرتشتدر برهم نهادن سنگ های کعبه زرتشت از روش همترازسازی استفاده شده است اما در رده بندی سنگ ها نظم دقیقی مشاهده نمی شود. در برخی از جاها ۲۰ رده و برخی دیگر ۲۲ رده سنگ روی همدیگر قرار می گیرند تا به سقف برسند. درهرجا که سنگ اصلی خطا و عیبی داشته باشد، برداشته شده و با استفاده از وصله های ظریفی جای آن پر می شود، برخی از این وصله ها هنوز هم وجود دارند.
برای کاهش یکنواختی و یک رنگی بنا، دو تنوع معماری به آن داده شده است که یکی از آنها طاقچه های دولبه می باشد که از یک یا دو تخته سنگ سیاه خاکستری ساخته شده اند و در دیوارها قرار می گیرند. دوم در قسمت بالا و میانی دیوارها گودی های مستطیلی کوچک کنده شده اند که ظرافت خاصی به کعبه می بخشند. این احتمال وجود دارد که سنگ های سیاه از کوه مهر در تخت جمشید آورده شده باشند و در سه ردیف به ترتیب موارد زیر در دیوارها قرار گرفته اند:
- در بالا زیر سقف، در جبهه شمالی یک طاقچه کوچک مستطیلی، و دو طاقچه مثل آن در هریک از جبهه‌های دیگر.
- در سه متری زیر سقف، دو طاقچه بزرگ مربعی در سه جبهه و یک طاقچه کوچک مستطیلی در جبهه شمالی.
- در شش متری زیر سقف، دو طاقچه مستطیلی متوسط در سه جبهه و یک در بزرگ مستطیلی در جبهه شمال.
درباره کعبه زرتشتپیشینه بنای کعبه زرتشت
کعبه زرتشت به دوره هخامنشیان مربوط است و هیچ تردیدی نمی توان در این موضوع داشت. بسیاری از شواهد موجود حاکی بر این است که ساخت این بنا به آغاز دوره هخامنشی مربوط می باشد. از جمله مهم ترین این شواهد مورد زیر می باشد:
- استفاده از سنگ های سیاه در زمینه سفید که از خصوصیات معماری پاسارگاد می باشد.
- استفاده از بست های دم چلچله ای که بیشتر به دوره داریوش بزرگ و خشایار مربوط است، شیوه همترازسازی سنگ ها که به ساخت های اولیه تخت جمشید شباهت دارد.
- در و درگاه ورودی بنای کعبه زرتشت به وروی آرامگاه های شاهان هخامنشی مربوط است که همه آنها از طرح آرامگاه داریوش بزرگ استفاده می کردند.
- نحوه چیدن سنگ ها بدون ملات و بی نظم می باشد، اولین قسمت سکوی تخت جمشید که در دوران داریوش بزرگ بنا شد نیز به این سبک شباهت دارد به خصوص سنگ بوشته پی بنای دیوار جنوبی تخت جمشید که تقریبا به اندازه سنگ هایی است که بر سقف کعبه زرتشت قرار دارند.
در سال ۱۷۶۵ میلادی، کارستن نیبور بعد از دیدن کعبه زرتشت می نویسند:
«جلوی کوهی که آرامگاه‌ها و سنگ نگاره‌های پهلوانی رستم بر آن قرار دارد، بنای کوچکی از سنگ سفید ساخته شده‌است که فقط با دو قطعه سنگ بزرگ پوشیده شده‌است.»
در سال ۱۸۸۱ ژان دیولافوا نیز با سفری که به ایران داشت، در سفرنامه خود اینگونه می نویسند:
«... و بعد یک بنای چهار ضلعی را دیدیم که در مقابل دیوارهای صخره واقع بود. هریک از سطوح آن مانند سطوح بنای خرابی بود که در دشت پلوار دیده بودیم ...»
اولین تصاویر به ثبت رسیده از کعبه زرتشت به قرن هفدهم میلادی مربوط است، زمانی که جهانگردان اروپایی از جمله ژان شاردن، انگلبرت کمپفر و کرنلیوس د برین به ایران آمدند و در سفرنامه های خود از این بنا یاد کرده بودند. البته باید اشاره کرد که شرح علمی و گزارش های حفاری بنا، اولین بار توسط اریک فریدریش اشمیت صورت گرفت که همراه با عکس و نقشه های ترسیمی بوده است.
محوطه نقش رستم و بنای کعبه زرتشت برای اولین بار در سال ۱۹۲۳ میلادی به وسیله ارنست هرتسفلد بررسی و کاوش شدند. این بناها چندین مرتبه در بین های سال ۱۹۳۶ تا ۱۹۳۹ نیز به وسیله گروه مؤسسه خاورشناسی دانشگاه شیکاگو به رهبری اریک فریدریش اشمیت کاوش شدند و آثار مهمی نیز از قبیل نسخه پارسی میانه کتیبه بزرگ شاپور یکم که بر دیواره بنا نوشته شده بود، پیدا شدند.
پیشینه کعبه زرتشتکاربرد بنای کعبه زرتشت
کاربردهای مربوط به کعبه زرتشت همیشه مورد بحث قرار می گرفت و دیدگاه و تفسیرخای مختلفی به آن نسبت داده می شود. آنچیزی که سبب تفسیر دشوار این بنا می شود، وجود بنای مشابهی در پاسارگاد می باشد، درنتیجه باید هر احتمالی را در نظر داشت و تفسیر مشابهی برای آنها درنظر گرفت.
برخی از باستان شناسان این بنا را یک آرامگاه می دانند و گروهی دیگر از قبیل رومن گیرشمن و اشمیت معتقد هستند که کعبه زرتشت آتشگاهی است که آتش مقدس در آن قرار می گیرد و در حین انجام تشریفات مذهبی از آن استفاده می کردند.
هنری راولینسون و والتر هنینگ هم معتقدند این بنا گنج خانه ای برای نگهداری اسناد دینی و اوستا بوده است.
گروهی نیز می گویند این بنا پرستشگاه آناهیتا بوده است و مجسمه ایزدبانو نیز در کعبه زرتشت نگهداری می شده است.
هلن سانسیزی وردنبورگ این ساختمان را به عنوان سازه‌ای ساخته شده توسط داریوش یکم برای تاجگذاری می‌داند و شاپور شهبازی معتقد است کعبه زرتشت یک آرامگاه هخامنشی بوده‌است که در دوره ساسانی از آن به‌عنوان مکانی همانند گنج خانه اسناد دینی استفاده کرده‌اند.
اریک فریدریش اشمیت درباره اهمیت این بنا می‌گوید:
تلاش های بسیاری برای برآوردن این شاهکار معماری انجام شده است، تنها برای ساختن یک اتاقک تاریک و منفرد این محل بسیار کوشش به کار گرفته شده است. از این گذشته، این واقعیت که تنها ورودی اتاق یک بنا را با دری سنگین و دولنگه می‌بستند یا می‌توانستند ببندند، روشن‌ساز آن است که محتویات آن را می‌بایست از دستبرد و آلودگی دور نگهدارند.
گردآوری: بخش گردشگری سرپوش
- 16
- 6
