به گزارش ایسنا، نشست «بررسی نقش استاد، دانشجو و ناشر در توسعه علمی دانشگاه‌ها» دوشنبه (۲۷ شهریورماه) در قالب چهارمین نشست از سلسله نشست‌های «فصل سخن» از سوی معاونت فرهنگی دفتر مطالعات فرهنگی جهاددانشگاهی و سازمان انتشارات جهاد دانشگاهی با حضور جمعی از ناشران دانشگاهی در خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا) برگزار شد.
در ابتدای این نشست سیدمهدی صادقی‌نژاد -پژوهشگر و عضو کمیسیون آموزش و پژوهش و توسعه انجمن فرهنگی ناشران دانشگاهی- با اشاره به انتشار نسخه پی دی اف (pdf) کتاب‌ها بدون رعایت حقوق ناشر و پدیدآورنده در کانال‌های تلگرامی و سایر شبکه‌های اجتماعی گفت: این مسئله و پایین آمدن سطح مطالعه مشکلاتی را برای پدیدآورندگان به وجود آورده است که نسبت به کار دلسرد می‌شوند و از طرفی از جانب نهادهای ذی‌صلاح قوانینی در نظر گرفته نشده است.
سیدعباس حسینی‌نیک - مدیرمسئول انتشارات مجد و بازرس اتحادیه ناشران و کتاب‌فروشان تهران- نیز درباره جنبه‌های حقوقی و اخلاقی مسئله ذکرشده گفت: سوال اصلی این است که توزیع فایل کتاب در تلگرام یک خدمت است یا خیانت؟ برخی از کانال‌ها هدف‌شان خدمت به کتاب‌خوانی است، حتی در این کانال‌ها خبری از تبلیغ نیست، اما بخشی از آنها نیز کاسب‌کارانه است. آنچه اخلاق و حقوق ما بر آن تأکید داشته این است که پدیدآورندگان آثار علمی، ادبی و هنری از جنبه‌های مادی و معنوی حمایت شوند.
او با اشاره به کنوانسیون برن گفت: این کنوانسیون در سال ۱۸۷۶ تدوین شده است. در آن زمان کسی به فکر حقوق مالکیت فکری در ایران به خاطر وضعیت اجتماعی کشور نبود. در سال ۱۳۴۸، ۱۳۵۹ و ۱۳۸۲ قوانینی برای مالکیت فکری در ایران تصویب شد، اخیرا نیز درباره کتاب‌سازی قوانینی تصویب شده است.
مدیرمسئول انتشارات مجد با بیان اینکه حقوق مالکیت فکری انحصار ایجاد می‌کند، گفت: حقوق‌دانان خارجی و فقها برای پیشگیری از این انحصار راه‌حل‌های مختلفی را ارائه کرده‌اند. به همین خاطر بحث استثنائات بر کنوانسیون برن در سال ۱۸۸۶ مطرح شده که حبس علم صورت نگیرد، مانند نقل قول، که نقل قول، تقریظ، حاشیه‌نویسی و نقد کتاب به نحو عرفی است. همچنین استثنای دیگر بحث زمان است. مالکیت فکری بر پیشرفت بشر تأثیرگذار بوده است.
حسینی‌نیک اضافه کرد: در سال ۴۸ فضای مجازی وجود نداشت، حال چگونه این قانون موجود می‌تواند به حقوق مالکیت فکری در فضای مجازی کمک کند؟ کنواسیون برن به صورت عام نوشته شده است. به صورت خاص قانون حمایت از حقوق پدیدآورندگان نرم‌افزار رایانه‌ای در سال ۱۳۸۲ تصویب شد که کتاب الکترونیک را نیز پوشش می‌داد و مالکیت فکری نسبت به پدیدآورندگان حمایت می‌شد. برای تولید کتاب الکترونیک نیز باید به وزارت ارشاد مراجعه کنند و بعد از گذراندن مراحل، کتاب ثبت می‌شود.
او با بیان تفاوت‌های ضمانت اجرایی کیفری و مدنی اظهار کرد: اشکالی که در قانون سال ۱۳۴۸ وجود داشت این است که ضمانت اجرا فقط کیفری بود و ضمانت اجرای مدنی لحاظ نشده بود. اما در قانون ترجمه و تفسیر که در سال ۱۳۵۹ تصویب شده است ماده ۲ آن به این مسئله توجه کرده و ضمانت اجرای مدنی را در نظر گرفته است.
بازرس اتحادیه ناشران و کتاب‌فروشان تهران همچنین با ارائه توضیحاتی درباره پیشگیری‌های وضعی و اجتماعی در حقوق جرم‌شناسی گفت: پیشگیری وضعی به این صورت است که دیوار خانه‌ات را بلند بساز، در را قفل کن تا دزد به خانه‌ات نیاید. در پیشگیری اجتماعی نیز به این صورت است که قانون خوب ، قاطع و محکم باشد تا کسی از آن تخطی نکند. در حوزه کتاب، پیشگیری اجتماعی لازم است.
حسینی‌نیک ادامه داد: قیمت کتاب نباید بی‌حساب باشد. در صورتی که قیمت کتاب بالا باشد دیگران را تحریک می‌کند تا با هزینه کم‌تر آن را تکثیر کنند، دومین مسئله که ناشران باید رعایت کنند تخفیف کتاب است. مدل قیمت‌گذاری و تخفیف کتاب در کشور ما فرق می‌کند. در واقع این مسئله در کشور ما جرم‌خیز است. به طور مثال به یک کتاب‌فروشی در چابهار با ۲۰ یا ۲۵ درصد تخفیف می‌دهند که این برای کتاب‌فروشی به صرفه نیست به همین خاطر ترجیح می‌دهد دستگاه کپی داشته باشد و کتاب را کپی کند.
او اضافه کرد: برخی از ناشران به کتاب‌فروشی‌ها سخت می‌گیرند. نوع معامله با آنها به صورت نقدی است. در واقع کتاب‌شان را به نقد می‌فروشند. ناشران باید به نوع معامله و طول مدت توجه داشته باشند. همچنین سیستم توزیع درستی در سراسر کشور اعمال کنند. اگر ناشران نسبت به کتاب‌فروشی‌ها سخت‌گیری نکنند عموم کتاب‌فروشی‌ها مایل نیستند از این مسئله تخطی و کتاب را کپی کنند.
در ادامه نشست مسعود پایدار - مدیرمسئول انتشارات دانشگاهی و عضو هیئت‌مدیره اتحادیه ناشران و کتاب‌فروشان تهران - با ارائه آماری که معاونت فرهنگی ارشاد در سال ۹۴ اعلام کرده بود، گفت: شمارگان کتاب به ازای هر ۱۰ هزار نفر در سال ۸۴، ۳.۳ درصد بوده است که به ۱.۹ در سال ۹۳ کاهش یافته است. از طرف دیگر سهم صنعت نشر در تولید ناخالص ملی طی سال‌های ۸۰ تا ۹۳ از ۰.۲۴ درصد به ۰.۱۲ کاهش یافته است. حال این سوال مطرح می‌شود با توجه به افزایش حمایت‌ها از ناشران چرا این کاهش در تیراژ و سهم در تولید ناخالص ملی به وجود می‌آید؟ مشکلاتی در درون صنعت نشر ما وجود دارد. به عنوان مثال جای بنگاه‌های مدرن که برنامه استراتژیک و راهبردی داشته باشند در نشر ما خالی است. ما در حوزه نشر دانشگاهی آموزش و پژوهش نیز نداریم.
او اضافه کرد: تکثیر غیرمجاز و به اشتراک گذاشتن کتاب‌ها به صورت رایگان در فضای مجازی و محدود شدن نشر دانشگاهی در داخل کشورمان از عوامل بیرونی مشکل‌آفرین در نشر ماست.
پایدار سپس گفت: ما در چه صورتی می‌توانیم در سال ۱۴۰۴ جایگاه اول منطقه‌ای را به لحاظ تولید علم به دست بیاوریم در حالی که معرفی کتاب در بین استادان جایگاهی ندارد و دانشجو نیز آماده نیست که کتاب ۵۰۰، ۶۰۰ صفحه‌ای بخواند. توافق نانوشته‌ای میان استادان و دانشجویان به عنوان همیاران نشر دانشگاهی وجود دارد که اغلب کتاب را کنار می‌گذارند و به یک جزوه کوچک اکتفا می‌کنند.
عضو هیأت مدیره اتحادیه ناشران و کتاب‌فروشان تهران اظهار کرد: در کشورهای توسعه‌یافته صنایع فرهنگی به ثروت تبدیل می‌شود اما وضعیت صنایع فرهنگی ما به گونه‌ای است که نه تنها نمی‌تواند ثروت تولید کند بلکه محتاج حمایت است. نشر دانشگاهی ما لازم است با آموزش عالی کشور و همچنین استادان اتصال محکمی داشته باشد اما ناشران دانشگاهی از این مسئله غفلت کرده‌اند.
او در پایان سخنان خود گفت: وضعیت کتاب و نشر دانشگاهی ما خوب نیست و ناشران به تنهایی نمی‌توانند کاری انجام دهند. تا زمانی که عزم ملی وجود نداشته باشد این تهدیدات وجود دارد، که یکی از راه‌حل‌های آن می‌تواند بهره‌گیری از فناوری‌های نوین باشد.
مرتضی زینعلی - مدیرمسئول انتشارات جامعه‌نگر - هم در این نشست در پاسخ به اینکه ما در کیفیت کتاب‌ها غفلت داشته‌ایم و چگونه باید دگرگونی در کتاب‌های آموزشی صورت بگیرد تا بیشتر مورد اقبال دانشجویان و استادان قرار بگیرد بیان کرد: نگاه من نسبت به این موضوع یک نگاه راهبردی است. ما دو مسئله مهم در این بحث داریم؛ یکی توسعه فرهنگی و دیگری استفاده از فناوری‌های نوین است.
او با بیان اینکه اگر موضوع بحث ما توسعه علمی کشور و نقش استادان و دانشجویان در این بحث است، گفت: ما باید ببینیم چه چشم‌اندازی در آن داشته‌ایم و در آینده چگونه می‌توانیم کاری را در مسیر توسعه علمی و خدمت به مردم انجام بدهیم. اگر استاد و دانشجو دردی دارد ما باید دردهایشان را کاهش دهیم. ما برای کاهش درد آنها هیچ برنامه‌ریزی‌ای نکرده‌ایم. اگر اتفاقی در نشر ما افتاده است بدون شک ناشران خصوصی هستند که آن را می‌چرخانند. چند نفر از مدیران بنگاه‌های نشر به‌روز هستند؟ با توجه به تحقیقی که من انجام داده‌ام هیچ کدام از مدیران بنگاه‌های نشر هیچ استراتژی و راهبردی نداشته‌اند. تشکل‌ها هم خواب هستند.
زینعلی تأکید کرد: بین صنعت و دانشگاه گسست به وجود آمده است. برخی از رشته‌ها دانشجویان را برای ۱۰ سال قبل تربیت می‌کنند در حالی که باید برای ۱۰ سال آینده تربیت کنند.
او با بیان اینکه در نمایشگاه‌های بزرگ مانند فرانکفورت راهکارهای نوینی را برای ارتباط بین استاد و نشر ارائه می‌دهند، گفت: ما راهبردی در سطح بنگاه‌های نشر نداریم. ناشران ما رسالت‌محور نیستند. اگر از آنها بپرسید رسالت شما چیست، می‌گویند پول به دست بیاوریم؛ در حالی که رسالت ما رسالت آموزشی است. ما هیچ رسالتی را برای خود تعریف نکرده‌ایم. اگر ما رسالت خود را بشناسیم می‌توانیم در مسیر درست قرار بگیریم.
این ناشر بیان کرد: هیچ برنامه‌ای برای توسعه فرهنگی دانشجویان در سطح دانشگاه وجود ندارد. باید استراتژی‌های قدیمی که بنگاه‌های کوچک دارند به‌روز رسانی شود تا به توسعه فرهنگی برسیم. من معتقدم که ما نیاز به حمایت مالی نداریم و قوانین ما باید به‌روز رسانی شود.
در ادامه مراسم مهدی سعیدی‌کیا - مدیرمسئول انتشارات آها و مدرس دانشگاه - اظهار کرد: من معتقدم باید ذهن‌ها را درست کنیم و فرضیاتی را که در ذهن داریم کنار بگذاریم. فرضیاتی در ذهن ما شکل گرفته است که می‌دانیم غلط است اما آنها را انجام می‌دهیم.
او با بیان اینکه در فضای فعلی ما بازاریابی محلی از اعراب ندارد، گفت: تنها چیزی که از مدل بازاریابی داریم فقط توزیع کتاب است. ما باید هدف‌مان را عمق دهیم و هدف ما فقط پول درآوردن نباشد. ما باید توجه داشته باشیم اگر کتابی تولید می‌کنیم برای چیست؟ هدف ما باید یادگیری و یاددهی باشد. باید ببینیم کتاب ما چه نقایصی دارد و این نقایص را در خدمات پس از فروش آن درست کنیم. مأموریت ما باید ارتباط با مشتری و مدیریت تجربه جدید باشد و کاری کنیم که استاد یا مشتری احساس کند کتابی که معرفی می‌کند در روند آموزش‌اش تسهیل ایجاد می‌شود.
در ادامه نشست عادل تقوی - رئیس سازمان انتشارت جهاد دانشگاهی - با بیان اینکه انتشارات جهاد دانشگاهی یک نهاد غیردولتی است، گفت: وضعیت نشر ما خوب نیست اما ناشران آموزشی کودک و نوجوان و برخی از ناشران عمومی فضا را غیرواقعی نشان می‌دهند. اگر هدف ما توسعه علمی کشور باشد باید توجه‌مان را بیشتر به ناشران دانشگاهی معطوف کنیم.
او گفت: مسائل و مشکلاتی که به ذهن من در حوزه نشر دانشگاهی می‌رسد این است که خارج شدن برخی از کتاب‌ها و استادان از انحصار ناشران دولتی شاید راهکاری باشد تا بتوانیم از ظرفیت‌های ناشران خصوصی استفاده کنیم و ناشران دولتی باید این انحصار را بشکنند.
تقوی با اشاره به عناوین زیاد کتاب در بازار کتاب بیان کرد: یکی از مشکلات اصلی ما کتاب‌سازی است که این به قوانین دانشگاهی برمی‌گردد. باید قوانین دانشگاه اصلاح شود. استادان و دانشجویان برای تولید کتاب عجله دارند زیرا در سیستم ارتقای استادان مسئله تولید کتاب مهم است. به جای اینکه دانشگاه فرصت مطالعاتی به استادان بدهد و تسهیلاتی برای آنها فراهم کند از آن ها می‌خواهد کتاب داشته باشند و به نوعی کاسب‌کارانه با آنها برخورد می‌کند که این مسئله به فضای تولید کتاب آسیب می‌رساند.
رئیس سازمان انتشارات جهاد دانشگاهی ادامه داد: یکی دیگر از مشکلات ما این است که ناشران دولتی امتیاز بیشتری دارند که باید این انحصار شکسته شود. یکی از دغدغه‌های جهاد دانشگاهی بحث حمایت از دانشجویان نخبه است. دانشجوی نخبه به معنای این نیست که حتما اختراعی داشته باشد، همین که بتواند کتابی بنویسد نخبه است. بسیاری از دانشجویان از استادانشان جلوتر هستند و اگر کتابی هم با استادانشان تولید می‌کنند بیشترین زحمت را دانشجو می‌کشد. به همین خاطر جشنواره کتاب سال دانشجویی را ایجاد کرده‌ایم تا از طریق آن بتوانیم دانشجویان نخبه را شناسایی کنیم. برخی از ناشران دولتی نیز از آنها حمایت می‌کنند. این موضوع می‌تواند به عنوان یک راهکار در نظر گرفته شود. ما همیشه به دانشجویان نگاه اقتصادی داشته‌ایم اما آنها می‌توانند تولیدکننده کتاب هم باشند.
- 17
- 3
