استفاده بی‌اجازه از شعرها و ترانه‌های شاعران فقید همچنان ادامه دارد

«ورثه مرحوم رحیم معینی کرمانشاهی به‌ اتهام استفاده بدون مجوز از آثار این شاعر فقید، از محمد معتمدی، سالار عقیلی و فرزاد فرزین شکایت کردند. فرزین متهم به استفاده بدون اجازه از قطعه «امید جانم ز سفر باز آمد» و معتمدی هم روی چند شعر مرحوم کرمانشاهی آواز خوانده اما از خانواده شاعر کسب اجازه نکرده. سالار عقیلی شرایط متفاوتی دارد، چرا که قطعه آوازی با شعر مرحوم کرمانشاهی توسط صداوسیما تهیه شده و او، خود را در این میان بی گناه می داند.» خبر جدید است اما قصه، قصه تازه ای نیست.

بسیارند شاعران و حتی ترانه سرایانی که آثارشان به دست خوانندگان نامدار و بی نشان به قطعه موسیقایی تبدیل می‌شود و گاهی نیز چنان محبوب می شود که شهرت و ثروت را توامان برای شان به ارمغان می آورد اما نمی پردازند حق و حقوق شاعر را. اگر دست شاعری که واژه ها را آهنگین کنار هم چیده از دنیا کوتاه باشد، کار برای خواننده راحت تر می شود؛ مگر خانواده ای مثل معینی کرمانشاهی پیدا شود که بخواهد حق تالیف اثر را از آوازکنندگانش طلب کند.

داستان تکراری کپی رایت

باز هم قصه، قصه تازه ای نیست؛ داستان «کپی رایت» است و رعایت نشدنش در ایران. چند سالی است اوضاع بهتر شده و اثر هنری را هم می نشانند در جمع حق و حقوقی که می‌توان مدعی اش شد، فریاد سر داد و شکایت به خانه قاضی برد از تضییعش. در کشورهای توسعه یافته ماجرا زمین تا آسمان فرق دارد با ایران. ترانه مکرم، ترانه سرای نامداری که همکاری های متعددی با خوانندگان پرآوازه پاپ از جمله محمد اصفهانی، خشایار اعتمادی، بهنام صفاریان، محسن چاوشی و ... داشته، مدتی قبل پیشنهاد داد درصدی از سود کنسرت‌ها به ترانه سرایان تعلق بگیرد؛

پیشنهادی که یغما گلرویی، دیگر ترانه سرای نام آشنا رویش صحه گذاشت. او هم سال ها قبل پیشنهاد کرد برگه‌های قراردادی تهیه شود تا تمام موارد (که حق کنسرت خواننده یکی از آنهاست) در آن لحاظ شود و تمام ترانه سرایان با آن برگه واحد، ترانه های شان را واگذار کنند؛ اتفاقی که در عمل رخ نداد، در حالی که در اروپا و آمریکا، خواننده به ازای هر کنسرتی که برگزار می کند، برای ترانه هایی که می خواند به خالق اثر مبلغی را می پردازد اما در ایران، خواننده یک بار پولی پرداخت کرده و خود را تا همیشه مالک اثر تلقی می کند.

از خواننده پرمدعا تا شکایت ترانه‌سرای مشهور

مدتی قبل خواننده مشهور و محبوب موسیقی راک که آلبوم هایش بفروش است و کنسرت‌هایش لب به لب پر می شود، تصمیم به ضبط آلبوم جدیدی گرفت. ترانه سرایی جوان از میان انجمن های شعری، پلی ارتباطی پیدا کرد به خواننده مشهور، ترانه ای در اختیار او قرار داد که مورد پسند خواننده نیز واقع‌شد، اما هنگامی که حق و حقوقش را طلب کرد، با پاسخ جالبی مواجه شد: «همین که من ترانه ات را می خوانم برایت افتخار است!» یک سال قبل، اردلان سرفراز، ترانه سرای خارج نشین هم شکایت کرد از رضا صادقی، علی لهراسبی و سینا سرلک.

صادقی ترانه مشهور «وقتی میای صدای پات...» را با گیتار زد، خواند و در کانال تلگرام‌اش منتشر کرد؛ سرلک هم شعر «برخیز که غیر از تو مرا دادرسی نیست» را آواز کرد؛ شعری که محل اختلاف بود شاعرش هوشنگ ابتهاج است یا اردلان سرفراز. سرفراز شکایت کرد از آن سوی دنیا و اتفاقا پیگیری شد و خوانندگان به دو سال حبس تعزیری محکوم شدند. همین ترانه سرا که او را یکی از سه ضلع مثلث ترانه نوین می‌دانند و البته برچسب سیاسی بر پیشانی دارد، یک ماه قبل مجوز کتبی داد به مهران مدیری برای اجرای ترانه «سوغاتی» که با صدای بانوی فقیدی در ذهن ها ماندگار شده و به همین خاطر مدیری مصون ماند از شکایت و دادگاه.

ترانه های پس گرفته نشده

بحث مالکیت شعر و ترانه البته تنها محصور میان مرزهای جغرافیایی ایران نیست. ایرج جنتی عطایی، یکی دیگر از اضلاع مثلث ترانه نوین که تراوشات ذهن خلاقش با صدای خوانندگان مشهور بسیاری از جمله ابراهیم حامدی و داریوش اقبالی در حافظه موسیقایی مردم حک شده، در سال ۱۳۸۹ ترانه ای پر سر و صدا را به آهنگساز و خواننده ای لس‌آنجلس‌نشین سپرد که تا مدت ها نقل محافل موسیقایی بود. او که چندین و چند ترانه و شعرش با صدای خوانندگان معروف اجرا شده، در ترانه ای با نام «ترانه هامو پس بده» بدون آن که نامی از کسی بیاورد، به آوازخوانانی که اندیشه های شاعر را به نام خود سند می زنند، تاخت.

حقی که باید پرداخت شود

اکنون بحث کپی رایت و حقوق مولف در ایران هم محلی از اعراب دارد، خانواده معینی کرمانشاهی با توجه به قوانین حاکم بر کشور می‌توانند خوانندگان را مجبور به پرداخت حق و حقوق شاعر کنند، همان طور که پوران گلفام، همسر فرهاد مهراد، خواننده فقید شکایت کرد از سازمان صدا و سیما برای پخش بی اجازه آثار همسرش و شکایتش به ثمر نیز نشست. حالا خوانندگان که خود گریبان می درند برای دانلود غیر قانونی آثارشان و گله می کنند از مردمی که بدون پرداخت هزینه ساعت ها و روزها زحمت و تلاش برای تولید یک آلبوم، شکارش می کنند از اینترنت، باید روی دیگر سکه را هم ببینند و بپردازند حق و حقوق شاعر و ترانه سرایی که مخلوقش را در اختیارشان قرار داده و با واژه های موزون شان به شهرت و ثروت رسیده اند.

مهدی فیضی‌صفت‪