جلال‌الدین کزازی: «خنیا» را هنری‌ترین هنرها می‌دانم

ردپای گرانی‌های یک ساله کاغذ را حتی بر آثار نویسندگان و مترجمان بنام کشورمان نیز می‌توان دید و آنگونه نیست که گمان کنیم تنها جوان ترها بوده‌اند که در این میانه متضرر شده باشند. آنچنان که حتی «میر جلال‌الدین کزازی» چهره ماندگار فرهنگ و ادب کشورمان هم که سال هاست در عرصه‌های تألیف و ترجمه مشغول به کار است، از آن گلایه دارد.

او مهم‌ترین تأثیر این گرانی‌ها را تأخیر در انتشار آثار، افزایش قیمت آنها و از همه مهم‌تر، کاهش سرانه مطالعه می‌داند. از آنجا که تقریبا دو هفته دیگر به برگزاری سی‌ودومین دوره نمایشگاه کتاب باقی مانده، به سراغ این متخصص زبان و ادبیات فارسی رفتیم تا از آثاری که بزودی و در آستانه نمایشگاه روانه بازار نشر می‌کند، مطلع شویم.

کتابی که چندی قبل از تألیف آن در حوزه موسیقی گفته بودید، به کجا رسیده است؟

«دمی با جادوی زیر و بم» عنوان این کتاب است که آن را به پایان رسانده‌ام و ناشر هم زبان[قول] داده است که آن را به نمایشگاه کتاب برساند. این کتاب با همکاری نشر «مکتب یحیی» در دسترس علاقه مندان قرار می‌گیرد.«دمی با جادوی زیر و بم» درباره تاریخچه موسیقی است و به همان سان که از نام آن نیز آشکار است درباره خُنیا یا همان موسیقی است.

بخش‌هایی چند دارد که در یکی از این بخش‌ها به هنر از نگاهی فراخ پرداخته‌ام و کوشیده‌ام به این پرسش بنیادین پاسخی از دید خود بدهم؛ این پرسش که «هنر چیست؟» و در پی آن به کار و ساز آفرینش هنری پرداخته ام. سپس هنرهای گوناگون را با هنر خُنیا(موسیقی) در سرشت و ساختار سنجیده‌ام و سرانجام به برهان نشان داده‌ام که هنر خُنیا بیش از هر هنری دیگر با جان و آرمان هنر در پیوند است. علاوه بر این نشان داده‌ام که از دید من جان و آرمان هنر چیست و سپس به هنر خنیا در ایران پرداخته‌ام.

با تکیه بر تحقیقاتی که در این خصوص انجام داده اید چه جایگاهی از نظر تاریخی برای موسیقی کشورمان در مقایسه با دیگر کشورها قائل هستید؟

من در کتاب پیشینه خُنیا را کاویده‌ام و نشان داده‌ام که پیشینه‌ای بسیار دیرینه در کشورمان دارد، به گونه‌ای که می‌توان ایران زمین را خاستگاه خُنیا هم دانست به‌همان سان که سرزمین سپند سرود هم بوده است.

ایران را خاستگاه موسیقی می‌دانید یا یکی از خاستگاه‌های کهن آن؟

کوشیده‌ام نشان بدهم که پیشینه خُنیا، بویژه خنیای پیشرفته در ایران آنچنان کهن است که می‌توان بی‌شک این سرزمین را خاستگاه آن یا دست کم یکی از کهن‌ترین سرزمین‌های جهان دانست که با خُنیا آشنایی یافته‌اند.

و خاطرتان هست که پیشینه موسیقی در کشورمان به چه سده یا دوره‌ای بازمی گردد؟

در تحقیقاتم نشان داده‌ام که در ایران کهن، در هزاره سوم پیش از میلاد، پیش از‌ زاده شدن عیسی مسیح(ع) در ایران همنوازی پدید آمده بوده که این را بر پایه نشانه‌های بیرونی باستان شناختی می‌گویم. به هر روی گزارش این زمینه‌ها را می‌باید در این کتاب خواند.

چه ضرورتی در تألیف این کتاب بود که به سراغ آن رفتید؟ پیش‌تر کاری در این زمینه انجام نشده بود؟

در این زمینه‌هایی که من در کتاب به آنها پرداخته‌ام، می‌توان گفت نه. زیرا همان‌طور که پیشتر به شما گفتم در این کتاب به سرشت و ساختار این هنر پرداخته ام. نشان داده‌ام که چرا خنیا را در مقایسه با سایر هنرها هنری‌ترین هنر می‌دانم.

از دیگر کتاب‌های در حال انتشار خود بگویید؟

بله، کتاب دیگری که ناشر زبان(قول) داده به نمایشگاه کتاب برسد، کتابی است با نام «در سایه آفتاب» که نشر گویا به زیر چاپ برده است. کتاب، جُنگی است از جستارها و نوشته‌های دیگر که در این دو سه سال پیشین پراکنده در ماهنامه‌های فرهنگی و دانشگاهی به چاپ رسیده‌اند. این جستارها در زمینه‌هایی گوناگون از فرهنگ و زبان‌های ایرانی و ادب پارسی است. به همان سان بخشی از آن نوشته‌هایی است کوتاه اما نگارین که به انگیزه‌های گوناگون نوشته شده‌اند. بخش دیگر کتاب دیباچه‌هایی است که به خواست و پافشاری نویسندگان کتاب‌ها نوشته‌ام و هر کدام خود جستاری است پژوهشی و اندیشه ورزانه.

شاهد انتشار مجموعه شعر تازه‌ای هم از شما خواهیم بود؟

کتاب دیگری که نشر دیباچه به زیر چاپ برده است، «در این خمِ چرخ» نام دارد. این کتاب سروده‌هایی را که در سال ۱۳۹۶ به طور پراکنده به چاپ رسیده‌اند در بردارد. این سروده‌ها همه در کالبدهای سخن پارسی، سروده شده‌اند. کالبدهایی مانند چامه(قصیده)، چارانه(رباعی)، غزل، ترانه یا دوبیتی. سروده‌های سال ۱۳۹۷ هم در کتابی با نام «بر آستان آسمان» به زیر چاپ رفته است. این کتاب را نشر گویا به چاپ می‌رساند.

کتاب دیگری هم به زیر چاپ رفته که ویرایشی دانشورانه و دیگر سان از شاهنامه است که نشر «تُرنگ» آن را به چاپ خواهد رسانید. من در دیباچه دراز دامان این کتاب شیوه ویرایش را به روشنی آشکار داشته ام. کوتاه اگر بخواهم گفت پاره‌ای از واژه‌ها و نام‌ها را که درشاهنامه کاربردی گسترده دارند بی‌آنکه به برنوشته‌ها(نسخ خطی و چاپی شانامه)پروایی داشته باشم بر پایه دانش‌هایی مانند زبان شناسی تاریخی و آنچه سبک شناسی نامیده می‌شود در ریختی که آن را سنجیده و پذیرفتنی می‌دانم به کار برده‌ام.

شما سال هاست که دوره‌هایی برای علاقه مندان به شاهنامه پژوهی برپا می‌کنید، کار این کلاس‌ها به کجا رسیده؟

در همین باره یادآور شوم، کتاب دیگری که به زیر چاپ رفته، کتابی با نام «خردنامه خرمی» است که آن را «نشر گویا» چاپ خواهد کرد. اما این کتاب هم دور می‌نماید که به نمایشگاه کتاب برسد. این کتاب پوشینه دوم(مجلد دوم) از کتاب «نهادنامه داد» است.

این کتاب را نشر «یار دانش» در سال ۱۳۹۷ چاپ کرده و حالا نشر گویا چاپ دوم آن را انجام می‌دهد. این دو کتاب نتیجه همین دوره‌هایی  است که در دانشکده زبان و ادب پارسی وابسته به دانشگاه علامه طباطبایی برگزار می‌شود.در این دوره‌های شاهنامه پژوهی که هر کدام ۱۰ گفتار دارند نه فقط دانشجویان بلکه همگان می‌توانند از آنها بهره بگیرند. در هر کدام از این گفتارها به زمینه‌ای در شاهنامه پرداخته شده است.

هم‌اکنون دوره سوم شاهنامه شناسی در آن دانشکده برگزار می‌شود که به نیمه رسیده است. کم و بیش در نیمه کار هستیم، ما در این دوره‌ها به زمینه‌هایی در شاهنامه شناسی می‌پردازیم که در دیدارهای آموزشی دانشگاهی بدان‌ها پرداخته نمی‌شود مگر استادی بخواهد آنها را هم در برنامه آموزشی خود بگنجاند. این دوره آموزه را در برنامه آموزشی دانشگاه و برای دانشجویان هم دارم.

علاوه بر این‌ها سه کتاب دیگر هم دارم که از سوی انتشارات معین تجدید چاپ می‌شود و امید می‌رود که در نمایشگاه در دسترس خواستاران نهاده شود. یکی از آنها «برگردانی از خندستان خدایی» یا همان کمدی الهی است که چاپ نخستین آن چند ماه قبل انجام گرفته و چاپ دوم آن به نمایشگاه شاید برسد. کتاب دیگر«پدر ایران» نام دارد، داستانی بلند که بر پایه زندگانی فردوسی نوشته‌ام که چاپ تازه‌اش شاید در نمایشگاه فرادید بیاید. سومین کتاب دفتر «دانایی و داد» است که در آن با زبانی همساز و هماهنگ با زبان شاهنامه داستان‌های این شاهکار شگرف را به نثر درآورده‌ام. این کتاب هم به چاپی چندمین خواهد رسید.

مریم شهبازی