روزنامه شرق نوشت: سه سال پیش بود که خبر واگذاری اراضی هم‌جوار غار نمکدان قشم بر خروجی رسانه‌ها قرار گرفت و پروژه‌ای که می‌رفت بزرگ‌ترین غار نمکی جهان را عملا نابود کند، بالاخره به حکم «شورای صیانت از حقوق بیت‌المال و اراضی ملی استان» متوقف شد.
اما با گذشت بیش از -تقریبا- سه سال، خبرهایی مبنی بر واگذاری مجدد و تمدید قرارداد این اراضی به سرمایه‌گذاران پرورش میگو، واکنش فعالان محیط زیست و دوستداران این شاخص‌ترین ژئوسایت ژئوپارک جهانی قشم را بر‌انگیخته و افکار عمومی را ملتهب کرده است. امروز، حاکمیت اصل ٨٣ قانون اساسی در حمایت از حفظ میراث طبیعی ملی بوخو به شماره ۱۷۱ و گنبد و غار نمکدان به‌عنوان یک اثر فاخر طبیعی جهان تحت‌الشعاع بی‌تدبیری دستگاه‌های متولی قرار گرفته است.
شنیده‌ها حاکی از آن است که برخی دستگاه‌های اجرائی استان هرمزگان، با وجود تصویب توقف اراضی پرورش میگو هم‌جوار گنبد نمکی قشم در «شورای صیانت از اراضی ملی»، درصدد تمدید قرارداد اجاره این اراضی هستند. با وجود اینکه سازمان منطقه آزاد مخالف اجرای این پروژه بوده، اما چراغ سبز وزارت جهاد کشاورزی بار دیگر سرمایه‌گذاران را به دهانه این غار کشانده است و گویا با هدف مواجهه حافظان میراث با یک عمل انجام‌شده، -ظاهرا- در بی‌خبری مسئولان در حال آب‌گیری استخرها و شروع مجدد عملیات اجرائی هستند؛ پروژه‌ای که سه سال پیش به حکم قانون متوقف شده بود.
آسیب‌شناسی
این چالش از چند زاویه باید بررسی شود. اول اینکه غارهای نمکی قشم به‌عنوان طولانی‌ترین غار نمکی جهان در فهرست آثار طبیعی ملی و ژِئوسایت‌های ژئوپارک جهانی به ثبت رسیده است. قطعا هر نوع عملیات اجرائی در این اراضی، به دلیل قرارگیری در حریم این اثر ثبتی، موجب تخریب و دست‌اندازی در اصالت این اثر شاخص جهانی خواهد شد.
سازند زمین‌شناسی این اثر به دلیل وجود نمک و املاح معدنی، بسیار حساس است. فعالان محیط زیست مخصوصا از این جهت نگران هستند که تجربه سد گتوند در خوزستان که آن نیز در هم‌جواری با یک سازند نمکی قرار داشت، در اینجا تکرار شود.
در اینجا نیز نفوذ آب در لایه‌های نمکی موجب تخریب گسترده و به مرور زمان از‌بین‌رفتن این اثر منحصر‌به‌فرد جهانی خواهد شد.
آیا ژئوپارک قشم از فهرست ژئوپارک‌های جهانی حذف می‌شود؟
عدم رعایت ضوابط حفاظتی و تخریب چشم‌انداز این اثر می‌تواند زیان‌های جبران‌ناپذیری بر اعتبار ژئوپارک جهانی قشم و ماندگاری ثبت این برند در عرصه جهانی داشته باشد. هرگونه تخریب گسترده و غیر‌اصولی می‌تواند منجر به مخدوش‌کردن هویت و چهره این برند جهانی و دریافت کارت زرد و قرمز از سوی یونسکو شود؛ با وجود اینکه منطقه آزاد به‌ویژه در سال جاری فعالیت گسترده و چشمگیری در راستای معرفی این اثر به‌عنوان الگوی موفق جهانی داشته است.
محرومیت بازدید گردشگران جزیره از مناطق بکر
از سوی دیگر، این اثر به‌عنوان یکی از جاذبه‌ها و پتانسیل‌های اصلی گردشگری جزیره، در نوع خود بی‌نظیر است و جزء «ترین»های جهان محسوب می‌شود. ایجاد مزارع و استخرهای پرورش میگو به دلیل مسائل بهداشتی، از‌جمله بوی نامطبوع آن، موجب آزار و اذیت گردشگران می‌شود؛ از سوی دیگر به دلیل وجود حریم حفاظتی دام‌پزشکی، لزوم رعایت مسائل بهداشتی و استانداردها جهت جلوگیری از شیوع بیماری‌های خاص میگو، مثل «لکه سفید»، باعث محدودیت تردد گردشگران در مناطق بکر و سایت‌های گردشگری خواهد شد.
منع قانونی هرگونه عملیات اجرائی در محدوده آثار ثبت ملی
سازمان منطقه آزاد که اراضی زیادی جهت سرمایه‌گذاری در پرورش میگو به سرمایه‌گذاران واگذار کرده، در سال‌های اخیر به دلیل قرارگیری این اراضی در حریم اثر ثبت‌شده ملی و ضوابط حفاظتی حاکم بر ژئوسایت گنبد نمکدان، ناچار از واگذاری این مناطق منصرف شده است. امروز اما جهاد کشاورزی استان، بدون هیچ‌گونه استعلام و مجوزهای لازم از مراجع ذی‌ربط، درصدد تمدید قرارداد اجاره این اراضی است. کارشناسان معتقدند با وجود ابلاغ محدوده عرصه و حریم و ضوابط حفاظتی از سوی وزارت میراث فرهنگی به تمامی دستگاه‌های اجرائی و نظارتی، اگر جهاد کشاورزی استان از سازمان منطقه آزاد قشم یا وزارت میراث فرهنگی استعلام بگیرد، متوجه خواهد شد که بر اساس ضوابط حاکم بر عرصه و حریم اثر ۱۷۱ هرگونه فعالیت اجرائی و عمرانی در عرصه اثر ممنوع است. از سوی دیگر، این گمان می‌رود که شاید این واگذاری مجدد به دلیل حکم شورای صیانت در سه سال پیش بوده که دستگاه‌ها و سازمان‌های دخیل در آن واگذاری‌ها را مکلف به پرداخت خسارت به سرمایه‌گذاران کرده بود و امروز -احتمالا- این سازمان برای گریز از تحمیل خسارت، مجددا قصد اجاره این اراضی را کرده است. در اینجا لازم است تأکید شود که علی‌رغم ادعای مسئولان دولتی مبنی بر رفع دوگانگی مدیریتی در قشم، با وجود این تناقض‌ها در‌می‌یابیم که این در همچنان بر همان پاشنه می‌چرخد و هنوز ادارات کل استانی بدون رأی و نظر مسئولان منطقه آزاد اقدام به واگذاری یا صدور مجوزهایی در حوزه پرورش میگو می‌کنند که یکپارچگی مدیریت منطقه آزاد را بر‌خلاف ادعای دولتی‌ها زیر سؤال می‌برد.
روستای کانی، جزیره‌ای در محاصره مزارع پرورش میگو
مورد آخر که لازم است درباره ساکنان محلی اطراف این اراضی اشاره کرد، این است که مردم روستای کانی در غرب جزیره، مانند جزیره‌ای در محاصره مزارع پرورش میگو قرار خواهند گرفت که در آینده‌ای نه‌چندان دور به سرنوشتی همچون مردم شهر سوزا در استشمام بوی نامطبوع ناشی از این مزارع دچار خواهند شد. بر اساس اظهارات جامعه محلی روستای درکو، اراضی واگذار‌شده در بالادست و مسیر آب ورودی سد و بند این روستا قرار گرفته‌اند که مضافا تأثیری سوء بر نخیلات، باغات و اراضی کشاورزی این روستا به جا خواهد گذاشت.
ایرج اعتمادی
- 18
- 2
