آشنایی با «آلن رب گری یه» از مهم ترین چهره های جنبش «رمان نو»

پیشتازی و نوآوری، صرف نظر از نتیجه، همیشه ارزشمند است؛ چراکه در اقلی ترین وضعیت از به بیراهه رفتن دیگران جلوگیری و در بهترین شرایط، جریان سازی می کند. روز گذشته سالروز درگذشت «آلن رُب گری یه» بود؛ نویسنده فرانسوی پیشتازی که همراه نویسندگان جسور دیگری، جریانِ «رمان نو» را ایجاد کرد. برای پی بردن به اهمیت کار رب گری یه، لازم است رمان نو و ویژگی هایش را بشناسیم. پیش از آن، کمی با این نویسنده و آثارش آشنا می شویم.

فراز و فرودِ نویسنده شدن

رب گری یه، ۱۹۲۲ در شهر «بِرِست» فرانسه به دنیا آمد. تحصیلات دبیرستانش را که تمام کرد به دانشکده کشاورزی رفت. بعد از دانش آموختگی، در «موسسه ملی آمار فرانسه» استخدام شد، بعدتر هم رفت سراغ پژوهش های زیست شناسی. برای یک ذهن خلاق، کار کردن در سازمان «میوه ها و مرکبات گرمسیری» نباید خیلی جالب باشد، رب گری یه یک سالی در این اداره دوام آورد. او همه این سال ها از نوشتن دور نبود؛ وقتی هنوز خیلی جوان بود، رمان «جوانی» را نوشت که هیچ وقت منتشر نشد؛ در ۲۷سالگی «شاه کشی» را نوشت؛ این یکی هم چندان امیدبخش از کار درنیامد و از سوی ناشر رد شد. البته سی سال بعد انتشارات دیگری بعد از بازنویسی «شاه کشی»، آن را منتشر کرد. بنابراین اگر معیار، چاپ شدن کتاب باشد، اولین رمان رب گری یه را باید «پاک کن ها» بدانیم. پاک کن ها ظاهرِ یک رمان پلیسی را دارد، با همه آن چه از رمان های پلیسی توقع داریم؛ یک کارآگاه، یک قاتل و یک قربانی. شکل پرداختش اما اصلا شبیه رمان های مرسوم نیست؛ کتاب، روایت بیست وچهار ساعتی است که از زمان شلیک گلوله تا لحظه مرگ فاصله می افتد؛ یعنی بیست وچهار ساعت طول می کشد تا گلوله مسافتی سه-چهار متری را بپیماید! بعد از این کتاب، نظر مثبت منتقدان درباره اش و جایزه گرفتنش است که رب گری یه کم کم وارد مسیر شهرت می شود.

ویژگی های رمان نو

رمان نو، یکی از مراحل تحول رمان است که برخلاف سنت رایج رمان نویسی شکل گرفت و به «ضد رمان» مشهور شد؛ چراکه عناصر سنتی روایت یعنی شخصیت پردازی، حادثه و طرح را به چالش می کشد و طرفدارِ نوع جدیدی از روایت داستانی است که با اوضاع اجتماعی و زندگی جدید انسان تطابق بیشتری داشته باشد. او به شدت از توصیفات رئالیستی مبتنی بر راوی دانای کل، پرهیز می کرد و روشش تلفیق رویا و واقعیت و درهم ریختن خط طولی زمان بود. ویژگی هایی که در ادامه می آید، به شناخت بیشتر این نوع رمان کمک می کند.

۱- غیبت نویسنده

نویسنده رمان نو در برابر هیچ یک از شخصیت های داستانش موضع گیری نمی کند. رب گری یه در «پاک کن ها» به قاتل و مقتول هیچ گونه حب و بغضی نشان نمی دهد. در این رمان ردیابی موضع گیری نویسنده بیهوده است، او در مقام یک فیلم بردار مستندساز است که تنها به تهیه مدرک می پردازد و هیچ نسبت جانب دارانه و خصمانه ای با شخصیت های رمان ندارد.

۲- حضور خواننده

غیبت نویسنده به نفع حضور خواننده و پررنگ شدن نقش او است. در رمان نو برخلاف رمان های رئالیستی سنتی، کار اصلی خواننده پس از پایان رمان آغاز می شود و تنها با تلاش اوست که گره از معمای رمان باز می شود. رب گری یه در آثار خود میدان وسیعی برای تفسیر آزادانه خواننده در نظر می‏گیرد و به او اجازه مشارکت فعالانه می دهد.

۳- زمان

زمان در آثار رئالیستی سنتی، خطی است و طبق زمان تقویمی و ساعتی پیش می رود. اما در رمان نو زمان حرکتی ناهمگون دارد؛ از گذشته به حال، از حال به گذشته و از حال به آینده دور نوسان دارد. گاه انگار زمان از حرکت باز ایستاده و گاهی سیر حوادث از یک شبانه روز تجاوز نمی کند اما خواننده حس می کند عمری را با شخصیت ها گذرانده است. زمان در رمان نو ساعتی است که بر دیوار ذهن نصب شده است و متناسب با ضرباهنگ ذهن، کند یا تند حرکت می کند یا می ایستد.

۴- شخصیت ها و اشیا

نویسنده رمان نو، از پرداختن به مشغله‏های فکری و ایدئولوژیک و عرصه‏های حیات اجتماعی شخصیت‏هایش اجتناب می‏ورزد و تحت هیچ شرایطی افکار و اعتقادات خود را از زبان آن‏ها بیان نمی‏کند. او به حرکت جزئی، لبخند و اخم شخصیت ها بسنده می‏کند و به مشغله‏های عینی و ذهنی آن ها کاری ندارد. به همان نسبت که موجودیت انسان در این نوع رمان رنگ می‏بازد، اشیا اهمیت بیشتری پیدا می‏کنند تا جایی که رمان نو، «رمان اشیا» نام گرفته است. نویسنده، اشیا را همان طور که هستند، توصیف می‏کند و چنان به آن ها اهمیت می‏دهد انگار جان دارند.

۵- حوادث

حوادث در رمان نو، سیر دورانی دارند و هر بار از دیدگاه‏های گوناگون تکرار می‏شوند. سیر دورانی حوادث، نبود روند منطقی و نیز این حقیقت که گاهی حوادث هیچ ربطی به یکدیگر ندارند، باعث می‏شود خواننده نتواند به حادثه دست پیدا کند؛ او فقط باید از یک طرح باز و حوادث و اشیا و افرادی که در سایه تردید حضور دارند، به حدس و گمان متوسل شود. در رمان نو، از تکنیک های متداول در سینما استفاده می شود؛ به این ترتیب که تصاویری از زمان‏ها و رخدادها و موقعیت های مختلف، کنار هم گذاشته می‏شوند تا رخدادی ذهنی را شکل دهند.

الهه توانا