شعر سبک آزاد و عناصر سازنده ی آن چیست؟

پیدایش سبک آزاد توسط نیما یوشیج اتفاق افتاد

شعر سبک آزاد

شعر فارسی تقریبا همزمان با نهضت مشروطیت از نظر محتوا و موضوع پدید آمد. سپس این تحول موجب ایجاد قالب های خاص شعری شد و رواج آن توسط افرادی همچون علی اكبر دهخدا و پس از وی ملك الشعرای بهار و ابوالقاسم لاهوتی صورت گرفت كه تا سال ۱۳۲۰ یكی از قالب های رایج شعر فارسی را با دو بیتی های پیوسته ای( چهار پاره) پدید آوردند. چهار پاره، رایج ترین شكل آن بود كه قافیه در مصرع های سمت چپ آن بکار رفته است.

نیما یوشیج در سال ۱۳۱۸ در مجله موسیقی، اشعاری را منتشر کرد که باعث ایجاد شعر نو یا نیمایی شد و از قواعد و عروض شعری قدیم، علاوه بر تازگی در تشبیهات در آن استفاده نشده بود. در زمان های قدیم، شكستن وزن و كم كردن در تعداد اركان شعر رواج داشته است. گویی که خواجه نصیر، آنرا در تعریف وزن به دو نوع حقیقی و غیرحقیقی تقسیم می كند كه از نظر او وزن حقیقی به وزن كامل و تام گفته میشود درحالیکه وزن غیرحقیقی، نوعی وزن شكسته و ناقص می باشد.  

پیدایش سبک آزاد

شعر از نظر ادبی تا قبل از پیدایش سبک آزاد به کلامی اطلاق میشد که خیال انگیز، موزون و قافیه دار است اما تعریف شعر، بعد از این که نیما یوشیج، سبک آزاد را به وجود آورد؛ دچار تحولاتی شد. این روش در ادبیات، تقسیم بندی جدیدی را به وجود آورد که به آن سبک آزاد می گویند. سبک آزاد یا همان شعر نو، متشکل از دو دسته شعر آزاد نیمایی و شعر سپید( منثور) می باشد.

شاعران معروف پیرو سبک آزاد

شاعران معروفی که از سبک نیمایی پیروی می کردند نظیر نیما یوشیج، سهراب سپهری،  مهدی اخوان ثالث، محمدرضا شفیعی کدکنی، فروغ فرخزاد، نادر نادرپور، سیاوش کسرایی،  فریدون مشیری و احمد شاملو اشاره کرد. هر چند شاملو پس از گذشت مدتی از سبک نیمایی پیروی نکرد. 

ساختار و قالب شعر نیمایی یا شعر آزاد

با این که وزن عروضی در شعر نیما حفظ شده است ولی در این شعر، تکرار یکسان و هم اندازه هجا ها و ارکان عروضی کاربردی ندارد. مصراع های شعر کلاسیک از نظر تعداد هجا و ارکان با هم، هم اندازه بودند درحالیکه این مصراع ها در شعر نیمایی براساس معنا کوتاه و بلند می شوند. همچنین در پایان هر بیت شعر نیمایی، قافیه تکرار نشده بلکه درصورت نیاز به قافیه بندی، از آن استفاده می گردد. از نظر نیما قافیه نوعی« زنگ مطلب» است. شعر در قالب نیمایی، متشکل از چند« بند» به جای« ابیات» میباشد که گاهی اوقات پیوند این بند ها از طریق قافیه می باشد. از اهداف این تغییرات می توان به اجتناب از محدودیت ها و یکنواختی های شعر سنتی فارسی و نزدیک شدن زبان شعر به موسیقی طبیعی کلام اشاره کرد.

محتوای شعر نیمایی

مسائل اجتماعی و سیاسی باعث ایجاد درونمایه قالب شعر نیمایی میشود؛ یعنی شاعر با فاصله گرفتن از مفاهیم انتزاعی و دور از اجتماع و تمایل نشان دادن بیشتر به مسائل انسانی زمانه خود، شعر می سراید. شاعر شعر آزاد برای سرودن اشعارش از طبیعت، تجربیات فردی، احساسات، عشق و… استفاده می کند و شخصا در شعر حضور دارد.

سبک آزاد یا همان شعر نو به دو دسته شعر آزاد نیمایی و شعر سپید تقسیم بندی می‌شود

عناصر سازنده شعر نیمایی یا شعر آزاد

>> نوع نگرش در شعر 

شعری که به مسایل انسانی، نگرشی عمیق و ژرف دارد؛ شعر نیمایی می گویند. وجه تمایز شعر نیمایی با اشعار ذهنی گرا و کلی گوی شعر کلاسیک در جزیی نگری، پرداختن به طبیعت و مادی بودن آن می باشد. اشعار نیمایی دارای ابهام میباشد و خواننده را به فکر و اندیشه وامی دارد. دید فلسفی و متفکرانه با زبانی نمادین حضور پررنگی در اشعار نمادین داشته و برای درک بهتر، نیازمند مواردیست که از آن ها می توان به دقت، تفکر و تحلیل اشاره کرد.

>> استفاده از آواها، صدا ها و صور خیال

استفاده از آوا ها و صدا ها در اشعار نیمایی، آزاد است. شاعران این سبک برای هویت بخشیدن به اشعارشان از صدا های پرندگان و جانداران و حتی اشیای بیجان مانند ساعت و سنگ استفاده می کنند. استفاده از صور خیال از دیگر نکات جذاب اشعار نیمایی به شمار می رود. در این سبک شعر بطور وضوح میتوان جان بخشی به اشیا را مشاهده کرد که شامل استخوان آرزو، ساحل آشوب و عطسه شب می باشد.

>> جایگاه واژه های محلی و طبیعت

نیما از واژه های محلی در شعرهایش استفاده می کند که این واژه ها شامل داروگ، میم رز، چماز و سیولیشه است. همچنین در اشعار این شاعر، عناصر پررنگی وجود دارد که یکی از آن ها طبیعت می باشد. باتوجه به اقلیم جغرافیایی، شاعران پیرو این سبک برای سرودن اشعار نو، چندین مرتبه از این روش استفاده کرده اند.

>> اهمیت به جامعه در شعر نیمایی

اهمیتی که شاعر در قالب شعر نیمایی برای جامعه قائل است به خوبی، قابل رویت می باشد. شاعر درباره دغدغه های اجتماعی در این نوع شعر می نویسد و در قبال جامعه، خودش را مسئول می داند. مسایل اجتماعی و سیاسی در شعر نیمایی، پررنگ هستند درحالیکه در اشعار کلاسیک، کم تر نمایان است.

>> ساختن واژه ها و ترکیبات نو و تکرار مصرع ها

نیما و پیروانش برای اشعارشان، واژه های جدید و متفاوتی را به دلیل انتخاب یک سبک هنجار گریز استفاده می کنند. این واژه ها نشات گرفته از ذهن خود شاعر می باشند. بعضی از واژه های نو و جدید نیما در شعر، شامل خنده ناک، دوزخ آرا و نازک آرا می باشد.

>> زبان سمبلیک و رویکرد روایی

در قالب شعر نیمایی برای رساندن مفهوم از زبان سمبلیک استفاده شده است. در واقع نیما در شعر فارسی، تحت‌تأثیر مکتب سمبلیسم غربی، به نمادگرایی و نوآوری پرداخت. همچنین شاعر، دارای رویکردی روایی در قالب شعر آزاد میباشد و به بیان شعر، مانند یک داستان شنیدنی می پردازد.

آنچه درون مایه قالب شعر آزاد را تشکیل می‌دهد مسائل اجتماعی و سیاسی است

** در پایان لازم به ذکر است در صورتی که به شعر و شاعری علاقه مند هستید و علاقه زیادی به شعر گفتن دارید می توانید مقاله چگونه شاعر شویم را مطالعه نمائید نکات آموزنده ای در آن ذکر شده است.

گردآوری: بخش فرهنگ و اندیشه سرپوش