آب، فساد، بیکاری و ناکارآمدی، مسائل اصلی ایران در سال جاری

مجموعه «آینده‌پژوهی ایران در سال ۹۷» با هدف بررسی مهم‌ترین مسائل و چالش‌های پیش روی ایران در سال جاری، به همت مرکز بررسی‌های استراتژیک و با همکاری نهادهای مختلف علمی، اقتصادی و فرهنگی کشور مردادماه امسال منتشر شد. این پنجمین پروژه آینده پژوهی است که از سال ۹۳ تا امروز انجام شده است. در این پژوهش، برپایه مسائل عمده ایران در سال ۹۶ و با بهره‌گیری از نظرات نخبگان حوزه‌های مختلف سیاسی، اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی و محیط زیست، ۱۰۰ مسأله عمده ایران در سال ۹۷ شناسایی شده است.

همچنین سناریوهای احتمالی و نیز مسائل و چالش‌های فزاینده سال جاری نیز پیش‌بینی شده است که مروری بر آنها برای سیاستگذاری و سیاستگذاران در کشور بسیار حائز اهمیت خواهد بود. «آینده‌پژوهی ایران در سال ۹۷» ۱۰۰ مسأله اصلی کشور در سال جاری را در ۷ گروه اقتصادی (۲۱ مورد) سیاسی (۱۷ مورد) اجتماعی (۱۵ مورد) فرهنگی (۱۴ مورد) محیط زیست (۱۳ مورد) سلامت (۱۲ مورد) و علم و فناوری (۸ مورد) دسته‌بندی کرده است. مطابق نتایج این پژوهش، ۱۰ مسأله نخست ایران در سال جاری عبارتند از بحران تأمین آب، فساد، بحران ناکارآمدی عملکردها (سیاسی)، فرسایش سرمایه اجتماعی و اعتماد عمومی، ناهنجاری ساختاری اقتصاد ایران، نگرانی درباره آینده و احساس بی آیندگی، انباشت نارضایتی‌ها، بیکاری و قضاوت افکار عمومی درباره عملکرد حاکمیت.

برخلاف گفت‌وگوها و بگومگوهای سیاسی کشور که وقت و انرژی بسیاری از کشور و فعالان آن را درگیر خود می‌کند، از ۱۰ مسأله اصلی ایران، تنها دو مسأله ناکارآمدی عملکردها و قضاوت افکار عمومی درباره عملکرد حاکمیت، مسائلی با ریشه‌های سیاسی هستند و سایر مسائل، به حوزه‌های دیگری اعم از اقتصاد و جامعه مرتبط هستند. همچنین در این پژوهش، فقر و نابرابری فزاینده، نرخ ارز، بحران آلودگی هوا، امنیت روانی و اجتماعی، بحران ریزگردها، اختلاف نظرهای کلان حاکمیتی (اختلاف درباره جانشینی‌ها و پست‌های کلیدی) مسائل سلامت روان، ناتوانی و ناشنوایی سیستمی در فهم تحولات، نزاع‌های آب و اعتراض‌ها، ۱۰ مسأله دوم ایران در سال ۹۷ عنوان شده‌اند.

طرح تحول سلامت و چگونگی تداوم آن نیز مسأله ۶۱  و سیاست خارجی امریکا به عنوان مسأله ۶۳  ایران در سال ۹۷ از سوی نخبگان ایران برگزیده شده است. این پژوهش در بخش «عوامل در حال ظهور» ۷ متغیر را بررسی کرده است که دارای سابقه چندانی نیستند، اما علی رغم عمر کوتاه خود با سرعت قابل توجهی در حال اهمیت پیدا کردن در ارتباط با مسائل ایران هستند.

اخبار جعلی، فناوری زنجیره بلوک (یا ارز دیجیتال)، ائتلاف سعودی-صهیونیستی، بحران صندوق‌های بازنشستگی، تخریب خاک، جابجایی‌های جمعیتی یا مهاجرت و مرجعیت فرهنگی سلبریتی‌های جدید و غیررسمی در شبکه‌های اجتماعی به عنوان عوامل یا مسائل در حال ظهور ایران در سال جدید معرفی شده است.آینده پژوهی ایران در سال ۹۷، درباره ائتلاف سعودی-صهیونیستی می‌گوید که دشمنی با ایران، ریاض و تل‌آویو را در دو سوی اتئلافی قرار داده که تا چند سال قبل شکل‌گیری آن هرگز ممکن نبود، هرچند در این میان روی کار آمدن ترامپ، عامل تسهیل و تسریع کننده این ائتلاف خوانده شد. مطابق این پژوهش، فردی بودن این ائتلاف، عامل اصلی ناپایداری آن است و درصورت نبود بن سلمان، نتانیاهو یا ترامپ، این ائتلاف سرنوشت مبهمی خواهد داشت.

درباره بحران صندوق‌های بازنشستگی نیز آمده است که از ۱۸ صندوق بازنشستگی ایران همه یا ورشکسته‌اند یا در آستانه ورشکستگی قرار دارند. از این رو، بار مالی صندوق‌های ورشکسته‌ روی دوش دولت است و نگرانی آینده آنها که در حال ورشکستگی هستند، بار خاطر دولت.  این پژوهش، سلبریتی‌های جدید و غیررسمی یا شاخص‌های اینستاگرام را فروشنده‌های ماهری می‌نامد؛ گلادیاتورهای میدان مجازی که هر کاری می‌کنند تا لایک بخورند و اگر روزی لایک نخورند، می‌میرند.

آینده پژوهی با اشاره به اینکه در  ایران سینماگران و ورزشکاران در صدر توجه کاربران اینستاگرام هستند، آن را یک امر جهانی قلمداد کرده و می‌نویسد: این سلبریتی‌های جدید آینه‌های چندسویه انعکاس بحرانی جامعه‌اند که برای مقابله با آنان باید صبور بود و فضای ارتباطی را شفاف کرد تا کاربران خود به تشخیص درستی و نادرستی ادعاهای آنان دست یابند. از دیگر نکات جالب در این پژوهش، دسته‌بندی مسائل ایران از دیدگاه نخبگان سیاسی است. به عبارت دیگر، از نخبگان سیاسی اصولگرا، اصلاح‌طلب، اعتدالی و حتی نخبگان قائل به فعالیت‌های خارج از چارچوب‌های قانون اساسی خواسته شده است تا مسائل مهم ایران در سال جاری را اولویت‌بندی کنند.

در این دسته‌بندی، اصلاح‌طلبان و اعتدالگرایان بیشترین نزدیکی را با یکدیگر داشته‌اند، اما مسأله مهم‌تر این است که تفاوت‌ها اغلب از مسأله پنجم به بعد بوده و این نشان می‌دهد با کمی تسامح می‌توان گفت اغلب جریان‌ها در اینکه مسائل اولویت‌دار ایران چیست، اشتراک‌نظر معناداری دارند. همچنین این پژوهش نشان می‌دهد که برخی از مسائل همچون کارآمدی، فساد یا صندوق‌های بازنشستگی، مسائلی هستند که از سال‌های پیش رو نیز به عنوان مسائل اولویت‌دار ایران مطرح بوده‌اند، اما در سال جدید، تغییرات ماهوی پیدا کرده و پیچیده‌تر و معنادارتر از سال یا سال‌های گذشته شده‌اند. این پژوهش با تلاش مؤسسه پژوهشی «آینده‌بان» فراهم شده و علاقه‌مندان می‌توانند از طریق وب‌سایت اختصاصی www.ifs1397.ir به صورت آنلاین به محتوای این گزارش دسترسی داشته باشند.