روزنامه هم میهن نوشت: رهبرانی که در لیتوانی پشت به پرچم‌های ناتو دور هم نشستند، در ظاهر پشت‌شان به ناتو گرم بود. اما این ناتو نبود که از آنها حمایت می‌کرد. این رهبران گروه هفت بودند که روز چهارشنبه هفته گذشته در نشست سران ناتو در ویلنیوس، لیتوانی، برنامه‌های خود را برای ارائه تعهدات امنیتی بلندمدت به اوکراین اعلام کردند. چارچوب جدید به‌دنبال ایجاد تعهدات امنیتی دوجانبه بین تک‌تک کشورهای عضو گروه هفت و اوکراین، ارائه کمک‌های امنیتی، تجهیزات نظامی مدرن و کمک‌های اقتصادی تا اطلاع ثانوی بود. این اعلامیه یک روز پس از انتشار بیانیه ناتو منتشر شد؛ بیانیه‌ای که با انتقاد ولودیمیر زلنسکی، رئیس‌جمهور اوکراین و دیگران مواجه شد، زیرا ائتلاف ناتو، جدول زمانی برای عضویت اوکراین در ناتو تعیین نکرد. در ذیل، کارشناسان شورای آتلانتیک تمام اتفاقات نشست ویلنیوس را رمزگشایی کرده‌اند.
گامی نه‌چندان بزرگ اما رو به جلو برای تامین امنیت اوکراین
جان هربست، مدیر ارشد مرکز اوراسیای شورای آتلانتیک و سفیر اسبق آمریکا در اوکراین
همپوشانی قابل‌توجهی بین اعضای گروه هفت، ناتو و اتحادیه اروپا وجود دارد. چهار کشور از گروه هفت در اتحادیه اروپا و شش کشور عضو ناتو هستند. بنابراین جای تعجب نیست که رویکرد کلی این سه سازمان به جنگ مسکو علیه اوکراین، ویژگی‌های مشابهی داشته باشد. هر سه سازمان از زمان آغاز تجاوز مسکو به اوکراین در فوریه سال ۲۰۱۴ و تجاوز بعد از فوریه ۲۰۲۲، فعالانه از اوکراین حمایت کرده‌اند. هر سه سازمان بر حق اوکراین برای برخورداری از صلح و ثباتی که باید توسط نظم بین‌المللی لیبرال فراهم شود، تاکید می‌کنند. ایالات متحده آمریکا با به‌دست گرفتن ابتکار عمل در ناتو و گروه هفت، موجب شده هر دو سازمان حمایت قابل‌توجهی از اوکراین ارائه کرده و تضمین کنند که ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه نمی‌تواند به هدف خود برای برقراری کنترل سیاسی مؤثر در این کشور دست یابد. به موازات این اقدام و بار دیگر با نفوذ قاطع ایالات متحده، گروه هفت نیز به مانند ناتو، از اقداماتی که ممکن است برای مسکو بیش از حد تحریک‌آمیز باشد، اجتناب کرده است. بهترین روش برای بررسی بیانیه مشترک حمایت از اوکراین که توسط گروه هفت در ۱۲ ژوئیه صادر شد، این است که در نظر داشته باشیم که این اقدامات تحت نفوذ آمریکا انجام شده است. نشست سران ناتو بیانیه‌ای غیرالهام‌بخش در مورد روابط اوکراین و ناتو ارائه کرد که ادبیاتش تنها اندکی از ادبیات بیانیه ناتو در نشست بخارست در سال ۲۰۰۸ فراتر رفته است. اعلامیه گروه هفت، برای نشست سران ناتو زمان‌بندی شد زیرا مسئله پیوستن اوکراین به ناتو با موضوع تضمین‌های امنیتی مرتبط است. قرار است هر دو سازمان به این سوال دشوار بپردازند که چگونه یک اوکراین مستقل می‌تواند در صلح و امنیت در کنار روسیه متخاصم زندگی کند. بنابراین جای تعجب نیست که بیانیه گروه هفت گامی رو به جلو در جهت افزایش امنیت اوکراین باشد اما این گام چندان بزرگ نیست. مفسران روسی بیانیه ناتو را برای اوکراین ناامیدکننده توصیف کردند اما به‌شدت نسبت به بیانیه گروه هفت، ابراز نارضایتی کردند. خشم واقعی آنها پس از تصمیم فرانسه برای ارسال موشک‌های دوربرد SCALP به اوکراین، متوجه پاریس شده است. این اقدام فرانسه بر اختلافات فرانسه با واشنگتن تأکید می‌کند چراکه واشنگتن هنوز تمایلی به ارسال سامانه‌های موشکی تاکتیکی(ATACMS) به اوکراین ندارد. جسارت امانوئل مکرون، رئیس‌جمهور فرانسه قابل تحسین است، اما به‌هیچ‌عنوان جایگزینی برای اقدام آمریکا محسوب نمی‌شود.
بیانیه مشترک گروه هفت همتراز ماده ۵ ائتلاف ناتو نیست
دانیل فراید، سفیر سابق ایالات متحده در لهستان
بیانیه مشترک گروه هفت درباره اوکراین منتشر شد. این ضمانت امنیتی، به‌هیچ‌عنوان مشابه ضمانت امنیتی مندرج در ماده ۵ اساسنامه ناتو نیست. این بیانیه چارچوبی برای مذاکرات دوجانبه گروه هفت با اوکراین برای ارائه کمک‌های نظامی و اقتصادی و همچنین ارائه تعهدات امنیتی به کی‌یف است. این بیانیه شامل وعده کمک‌های مستشاری به اوکراین در صورت حمله مسلحانه روسیه در آینده است که می‌تواند به‌معنای حمایت نظامی از اوکراین باشد. اوکراین نیز در بیانیه خود به ادامه تحولات دموکراتیک و حاکمیت قانون و همچنین اصلاحات نظامی متعهد شده است. این بیانیه به‌طور قابل‌توجهی روشن می‌کند که نمی‌توان از آن به‌عنوان جایگزینی برای عضویت در ناتو یاد کرد. بلکه این بیانیه عنوان می‌کند که قصد دارد به اوکراین برای رسیدن به شرایطی که بتواند به عضویت ناتو درآید، کمک کند. این بیانیه خوراک منتقدان را فراهم می‌آورد. این بیانیه چیزی فراتر از آنچه کشورهای گروه هفت برای اوکراین انجام می‌دهند، ارائه نمی‌کند. مسئله استراتژیک بزرگی که ناتو، گروه ۷ و ایالات متحده با آن مواجه شده‌اند این است که آیا اوکراین بخشی از خانواده فراآتلانتیک و اروپا و نهادهای آن است یا اینکه بخشی از حوزه سلطه کرملین است. کرملین ادعا می‌کند که اوکراین متعلق به روسیه است. بسیاری در اروپا و ایالات متحده هستند که به‌طور ضمنی (یا آشکارا) موافق این ادعا هستند و حتی حاضرند در این خصوص با مسکو معامله کنند.
ویلنیوس مقدمه‌ای برای نشست سال آینده ناتو در واشنگتن
هانس بینندیک، عضو برجسته مرکز استراتژی و امنیت اسکوکرافت شورای آتلانتیک
نشست سران ناتو در ویلنیوس موفقیت‌آمیز بود. اما موفقیت آن محدود بود و بیشتر به‌عنوان یک مکانیسم و پل ارتباطی بین اجلاس مادرید در سال گذشته و نشست واشنگتن در سال آینده تلقی خواهد شد. در مادرید، اعضای ناتو در مورد ماهیت تهدیدها و چالش‌های جدید ناشی از اقدامات روسیه و چین به توافق رسیدند. مفهوم استراتژیک و جدیدی که مادرید ارائه کرد ائتلاف ناتو را دوباره متمرکز کرد. قرار بود نشست ویلنیوس یک اجلاس اجرایی باشد و همینطور هم بود. این پیشرفت در زمینه‌های مختلف، از تقویت بازدارندگی تا جنگ هیبریدی و تغییرات آب‌وهوایی حاصل شد. اما در مورد چندین موضوع کلیدی مانند عضویت اوکراین در ناتو، نقش ناتو در اقیانوس هند و اقیانوس آرام و مدیریت تهدید تسلیحات هسته‌ای ناشی از طرف روسیه و به‌خصوص مسئله چین، کوتاهی صورت گرفت. نشست ویلنیوس در بحبوحه مخرب‌ترین جنگ اروپا نزدیک به هشت دهه گذشته و تلاش ایالات متحده برای ایجاد تعادل در روابط خود با چین برگزار شد. این شرایط منجر به این شده که درجه‌ای از احتیاط لحاظ شود. وحدت میان اعضا حول کم‌اهمیت‌ترین راه‌حل‌ها شکل گرفت. در طول سال آینده بین نشست ویلنیوس و نشست واشنگتن، پلی ایجاد خواهد شد که امید است به اندازه کافی تقویت شود تا ناتو برای وزنی که سال آینده باید تحمل کند، آماده باشد. موفق‌ترین مسئله اجلاس ویلنیوس، تقویت بازدارندگی ناتو در امتداد خط مقدم خود با روسیه، از شمال تا دریای مدیترانه بود. با ورود فنلاند به ناتو عضویت قریب‌الوقوع سوئد در این ائتلاف، خط دفاعی محکمی در برابر تهاجم روسیه وجود خواهد داشت. در این چارچوب شکست استراتژیک روسیه کاملاً بدیهی است. ناتو در هشت کشور خط مقدم مقابله با روسیه، نیاز به تقویت بیشتر دارد. بزرگترین ناامیدی در ویلنیوس ناتوانی در ارائه مسیری مشخص‌تر برای عضویت اوکراین پس از پایان جنگ بود. اما اقدامات محتاطانه انجام شد. کمیسیون ناتو-اوکراین به یک شورا تبدیل شد. این شورا برای برنامه‌ریزی و برای عضویت آتی اوکراین مورد استفاده قرار خواهد گرفت. البته این نقص برای کی‌یف تا حدودی با اعلامیه مشترک گروه هفت در حمایت از اوکراین جبران شد.
ادبیات «مبهم» و «ناامیدکننده» درباره عضویت اوکراین در ناتو
کریستوفر اسکالوبا، مدیر اسبق سیاست اروپا و ناتو در وزارت دفاع ایالات متحده
اجلاس ویلنیوس احتمالاً به‌عنوان اجلاسی برجسته که دو اتفاق مهم در آن رخ داده و دو اتفاق مهم در آن رخ نداده، در تاریخ ثبت خواهد شد. توافق ترکیه برای تصویب درخواست عضویت سوئد در ناتو، به‌زودی متحد سی‌ودوم را به صفوف ناتو اضافه می‌کند و ویلنیوس را مانند مادرید، به یک اجلاس بزرگ تبدیل می‌کند. اینکه همه کشورهای ساحلی بالتیک، به‌جز روسیه، عضو ائتلاف ناتو خواهند بود، پیشرفت مهمی برای دفاع ناتو در جناح شمال شرقی است. برای این منظور، تهیه حدود چهار هزار صفحه طرح‌های منطقه‌ای طبقه‌بندی‌شده برای دفاع از قلمرو ناتو، این ائتلاف را به سوی یک استراتژی بازدارندگی کامل رهنمون می‌سازد. با این حال، هیچ مسیر روشنی برای عضویت اوکراین در بیانیه ویلنیوس وجود ندارد. در درون ناتو، ارتقاء جایگاه کمیسیون ناتو-اوکراین به وضعیت «شورا» و حذف الزامات برنامه اقدام رسمی عضویت برای اوکراین، تحولات مهمی است اما نه یک ضربه سیاسی به همراه دارد و نه حرکت به‌عنوان پیشرفت واقعی در مسئله عضویت اوکراین تلقی می‌شود. در واقع، ادبیات بیانیه مبنی بر اینکه «ما در موقعیتی خواهیم بود که در صورت توافق متحدان و برآورده شدن شرایط، از اوکراین برای پیوستن به ائتلاف دعوت کنیم» به همان اندازه مبهم است که بیانیه بدنام بخارست در سال ۲۰۰۸ که وعده داد اوکراین «عضو» ناتو خواهد شد. علاوه بر این، ضمانت‌های امنیتی دوجانبه که به‌طور کلی در آستانه نشست سران وعده‌شان داده شده بود، در بیانیه نهایی نیامدند.
شناسایی مهمترین و مستقیم‌ترین تهدید
شلبی مجید، معاون مرکز اوراسیای شورای آتلانتیک
بیانیه اجلاس ویلنیوس به درستی فدراسیون روسیه را به دلیل جنگ تجاوزکارانه غیرقانونی مسکو در اوکراین، تروریسم، جنایات جنگی و نقض هولناک قوانین و هنجارهای بین‌المللی مهمترین و مستقیم‌ترین تهدید برای امنیت، صلح و ثبات متحدان در منطقه یوروآتلانتیک معرفی می‌کند. درست همانطور که روسیه به دلیل نقشش به‌عنوان تهدیدی حیاتی برای امنیت اروپا-آتلانتیک سزاوار این است که به‌طور متمرکز مورد توجه قرار گیرد، با بلاروس نیز باید برخورد مشابهی صورت بگیرد. هرگونه نادیده گرفتن نقشی که بلاروس به‌عنوان تهدیدی برای امنیت منطقه‌ای ایفا می‌کند و شریک جرم در جنگ بی‌دلیل در اوکراین است، اشتباه خواهد بود. ناتو با هوشمندی تهدید بلاروس را تشخیص داد و حمایت ابزاری بلاروس از تلاش‌های جنگی روسیه به وسیله در اختیار قرار دادن خاک و زیرساخت‌های خود، محکوم کرد. درحالی‌که این بیانیه به همدستی بلاروس در این تجاوز اشاره می‌کند، بسیار مهم است که به یاد داشته باشیم این جنایات توسط رژیم غیرقانونی الکساندر لوکاشنکو انجام شده است. دیکتاتوری که ناامیدانه به قدرت چسبیده است و بلاروس را عمیق‌تر به دامان کرملین کشانده است. اعلام قاطعانه ناتو در مورد وضعیت بلاروس تا حدی به دلیل تعمیق ادغام نظامی بین روسیه و بلاروس توسط لوکاشنکو است که به‌طور بالقوه اجازه استقرار «شرکت‌های نظامی خصوصی» را در بلاروس (گروه واگنر) می‌دهد. اگرچه ادبیات بیانیه در مورد بلاروس می‌توانست قوی‌تر باشد، اما این امید وجود دارد که رهبران و کارشناسان ناتو در ویلنیوس به سخنان سوتلانا تیخانوفسکایا رهبر منتخب دموکراتیک بلاروس و رقیب لوکاشنکو در انتخابات مناقشه‌برانگیز ۲۰۲۰، که به‌طور کامل صحبت می‌کرد، گوش داده باشند.
پاسخ متناسب به تحولات ژئوپلیتیک
ریچ اوتزن، پژوهشگر مهمان در شورای آتلانتیک
بیانیه ناتو تصویری واضح از اتحاد در عصر رقابت قدرت‌های بزرگ و رقابت استراتژیک ارائه می‌دهد. روسیه به عنوان عامل درهم شکستن صلح و تهدیدی مستمر مورد توجه همه‌جانبه و شدید اعضای ناتو قرار گرفته است. چین نیز به دلیل به چالش کشیدن هنجارها، منافع و امنیت ائتلاف ناتو و اعضای آن مورد هشدار قرار گرفته است. در این بیانیه از اعضای جدید ناتو، یعنی فنلاند و سوئد و احتمالاً در آینده از اوکراین، استقبال شد. به همکاری با کشورهای آسیایی نظیر ژاپن، استرالیا، نیوزیلند و کره‌جنوبی نیز تاکید شد. ترکیه نیز از پاراگرا‌‌ف‌های چهار و پنج بیانیه خرسند است. چراکه در این بندها، از حمایت ترکیه از روند الحاق سوئد قدردانی شده و ادبیات مورد نظر آنکارا در مورد تروریسم به‌عنوان تهدیدی که «در همه اشکال و مظاهر آن» مضر است، مورد استفاده قرار گرفته است. قدرت سخت، بازدارندگی متعارف و آمادگی، نقاط کانونی این بیانیه هستند. هرچند تهدیدهای نوظهور و غیرسنتی نیز در این بیانیه مورد توجه قرار گرفته‌اند. اما با کمال تعجب، امنیت انرژی تنها در بند شصت و هشت ظاهر شده است. با این حال، در مجموع باید گفت که این بیانیه، انرژی، تمرکز و جدیت متناسب ناتو با تحولات ژئوپلیتیک را در خود دارد.
شورای ناتو-اوکراین یک گام مثبت اما حداقلی است
اندرو دانیری، دستیار رئیس مرکز اوراسیای شورای آتلانتیک
بیشتر گفت‌وگوها قبل از نشست سران ناتو در ویلنیوس بر این موضوع متمرکز بود که آیا اعضای ناتو گام‌های مشخصی برای عضویت اوکراین در ائتلاف برمی‌دارند یا خیر. روز یکشنبه هفته گذشته بایدن آب سردی را بر ایده پیوستن فوری اوکراین به ناتو ریخت، اما زمزمه‌های محافل کارشناسی در واشنگتن نشان می‌داد که یک ابتکار جدید برای عضویت اوکراین ممکن است در ویلنیوس سروصدا ایجاد کند. اما بیانیه ناتو نتوانست موجی ایجاد کند. نتیجه این شد که شورای جدید ناتو-اوکراین که رایزنی‌های بین بروکسل و کی‌یف را در مورد «آرزوهای اوکراین برای عضویت در ناتو» رسمی خواهد کرد، شکل گرفت. شورای ناتو-اوکراین مطمئناً یک گام مثبت به سمت الحاق اوکراین به ناتو است اما این واقعیت که تشکیل این شورا همه تلاش مطرح در بیانیه بود، نشان می‌دهد که این اقدام، حداقل گامی بود که متحدان ناتو می‌توانستند روی آن توافق کنند. ائتلاف باید از این فراتر می‌رفت و در عوض یک مشارکت دفاعی و بازدارنده برای ارائه کمک‌های آموزشی تسلیحاتی مرگبار به اوکراین ایجاد می‌کرد. امضاکنندگان بیانیه همچنین سوال درباره زمان پیوستن اوکراین به ائتلاف را بی‌پاسخ گذاشتند و تنها نوشتند که اوکراین «در صورت توافق اعضای ناتو و برآورده شدن شرایط» به ائتلاف دعوت خواهد شد. این ابهام ممکن است مانع از این شود که روسیه مسیر پیش‌شرط‌های خاص برای الحاق اوکراین به ناتو را سد نکند اما در عین حال می‌تواند خشم بیشتری را در اوکراین و کشورهای حوزه بالتیک ایجاد کند. فشار بر کاخ سفید و پایتخت‌های اروپای غربی افزایش خواهد یافت تا شرایط خود را برای عضویت اوکراین، حداقل در کانال‌های خصوصی روشن کنند، زیرا کی‌یف بدون شک برای عضویت در ناتو در نشست سال ۲۰۲۴ در واشنگتن‌دی‌سی تلاش خواهد کرد.
توجه فزاینده ناتو به امنیت اقیانوس هند و اقیانوس آرام
دیوید شولمان، معاون سابق سازمان اطلاعات ملی آمریکا در امور شرق آسیا
درحالی‌که بیانیه اخیر به‌طور طبیعی بر روی جنگ در اوکراین و تهدید از جانب روسیه تمرکز دارد اما در عین حال بر قدرت مجدد و توجه فزاینده ائتلاف ناتو به چین و منطقه هند و اقیانوس آرام نیز توجه می‌کند. قابل درک است که چرا در پوشش خبری بیانیه ناتو توجه زیادی به موضوع روسیه و عضویت اوکراین در ناتو شده است. اما در بیانیه به چین نیز اشاره شده و به این کشور پیام داده شده که جنگی که دوستانش در اوکراین به راه انداخته‌اند، صرفاً موجب احیای ناتو شده است. این تحول اختلال بزرگی در برنامه‌های چین برای از بین بردن شبکه متحد به رهبری ایالات متحده و ایجاد حوزه نفوذ در اقیانوس هند و اقیانوس آرام و تغییر نظم جهانی ایجاد کرده است. این بیانیه، مفهوم راهبردی سال گذشته‌اش درباره تهدید چین علیه «منافع، امنیت و ارزش‌های ناتو» را تکرار می‌کند. این بیانیه همچنین هشدارهای سال گذشته در مورد «تعمیق شراکت استراتژیک» چین با روسیه را تکرار کرده و از پکن می‌خواهد تا از هرگونه حمایت از جنگ روسیه علیه اوکراین خودداری کند.
تنهایی دولت بایدن در مسدود کردن مسیر عضویت اوکراین در ناتو
ایان برژینسکی، معاون سابق دستیار وزیر دفاع ایالات متحده در امور اروپا
ناتو نتوانست اوکراین را در مسیر مشخصی برای عضویت در ائتلاف قرار دهد. در بیانیه نشست اخیر تاکید شد که «آینده اوکراین در ناتو است» اما این بیانیه باز هم به‌طرز ناامیدکننده‌ای شفاف‌تر از بیانیه بخارست در سال ۲۰۰۸ نبود. در آن سال ناتو برای اولین بار اعلام کرد که اوکراین «عضو ناتو» خواهد شد. اگرچه ائتلاف ناتو، الزام اوکراین برای عبور از طرح اقدام عضویت را کنار گذاشت - همانطور که برای الحاق سریع فنلاند و سوئد انجام شد – اما در این بیانیه آمده است که اوکراین باید «اصلاحات دموکراتیک و امنیتی دیگری را اجرا کند.» چیزی که ما نباید نادیده یا دست‌کم بگیریم این واقعیت است که متحدان در نشست ویلنیوس حمایت بی‌سابقه‌ای از ایده عضویت اوکراین در ناتو ارائه کردند. استقبال گرم از زلنسکی نشان داد که چگونه اوکراین به‌عنوان بخشی از جامعه ترانس‌آتلانتیک در نظر گرفته شده است. درحالی‌که اجماع کامل متحدان در خصوص عضویت اوکراین به دست نیامد، اما دولت بایدن تا حد زیادی خود را تنها دید. دولت بایدن قبل از نشست اخیر نیز اعلام کرده بود که از عضویت فوری اوکراین در ناتو حمایت نمی‌کند. حتی رجب‌طیب‌اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه نیز تاکید کرد که «بدون شک، اوکراین شایسته حضور در ناتو است.»
- 10
- 5
