برگزاری مراسم نوحه خوانی محرم با تشریفات کامل

«عزادار گرامی، از شما دعوت می‌شود جهت شرکت در مراسم عزاداری در تاریخ‌های ۸، ۹ و ۱۰ محرم الحرام، از ساعت ۸ تا ۱۱ شب به آدرس زیر مراجعه فرمایید.»، «به مناسبت ایام سوگواری ماه محرم و شهادت حضرت اباعبدالله الحسین(ع) و ۷۲ تن از یاران باوفایش از شما خانواده محترم دعوت می‌گردد تا در مراسم عزاداری هیأت... با حضور خود، ارادت و دلدادگی خود را به اهل بیت(ع) و بویژه سالار شهیدان حضرت امام حسین(ع) ابراز و بار دیگر با شور و شعور در باشکوه برگزار شدن این مراسم سهیم باشید.»

اینها، متن کارت‌های دعوتی است که برای مراسم شب‌های محرم چاپ شده است. در نگاه اول کمی غریب به نظر می‌رسد. تا یادمان می‌آید، مراسم عزاداری محرم بی‌هیچ تکلفی برگزار می‌شد. غریبه و آشنا نمی‌شناختند. خانه‌ای که خرج می‌داد، درش به روی همه باز بود اما حالا پای تشریفات، به مراسم معنوی عزاداری این ایام هم باز شده؛ البته هنوز هم شیوه معمول در بیشتر جاها مثل گذشته است اما کسی چه می‌داند، شاید چند سال بعد، دعوت کنان برای مراسم عزاداری محرم، به جزئی جدایی‌ناپذیر از این مراسم معنوی تبدیل شود.

«چند سالی هست که چاپ کارت دعوت برای مراسم محرم باب شده. اولش از دعوت کنان ولیمه حج شروع شد. همان موقع هم کمی غریب به نظر می‌رسید چون معمولاً در این جور مراسم‌، مردم بدون دعوت حاجی برای دیدار او می‌روند و اگر حاجی ولیمه‌ای تدارک دیده باشد، به قدر وسع بین دیدارکنندگان قسمت می‌شود. این البته مال آن وقت‌ها بود که هنوز ولیمه دادن در تالارها و رستوران‌ها باب نشده بود. حالا درست مثل یک مراسم عروسی با این مراسم برخورد می‌شود. فقط جای عروس و داماد، حاجی یا حاجیه صدر مجلس می‌نشیند. برای چنین مراسمی، کارت دعوت هم چاپ می‌کنند به هرحال.»

این را غلامرضا نقیبی می‌گوید؛ از قدیمی‌های صنف چاپ کارت. از متن‌های جور واجور کارت‌های عروسی در این ۴۵ سال می‌گوید که هر دوره‌ای یک جور مد می‌شود. تا قبل ازاین، فقط کارت عروسی بود حالا اما انواع و اقسام دعوتنامه‌ها هست: «مردم بجز ولیمه حج و کربلا، برای مراسم عزاداری هم کارت دعوت سفارش می‌دهند؛ معمولاً برای چهلم و سالگرد که دعوت کنان دارد. برای مراسمی مثل دفاع پایان نامه هم دیده‌ام که کارت سفارش بدهند، همچنین مراسم جهازبران و ختنه‌سوران. کارت دعوت جشن طلاق اما از همه‌اش عجیب‌تر است.

والا به ما تا به حال سفارش نداده‌اند اما از همکارانم شنیده‌ام. این یکی دیگر نوبر است. حالا اما دو سالی هست که برای مراسم عزاداری محرم هم کارت چاپ می‌کنند. به نظر خود من این شکل کارت دعوت پخش کردن برای این مراسم، کار جالبی نیست. ما که قدیمی هستیم، تا یادمان هست این مراسم، خودجوش و مردمی بوده و تشریفاتی نبوده.» دامنه تشریفات عزاداری ماه محرم البته فقط به چاپ کارت دعوت ختم نمی‌شود. کافی است سری به یکی از تالارهای شهر بزنید تا حساب کار دست‌تان بیاید. یکی از تالارهای شمال غرب تهران، اتفاقاً در این زمینه صاحب تجربه زیادی است. چند سالی هست که علاوه بر مراسم عروسی و ترحیم، مراسم عزاداری ماه محرم را هم  برگزار می‌کند.

«بهتر است هرچه زودتر برای رزرو تاریخ مورد نظرتان اقدام کنید، چون از یکی دو روز دیگر گمان نمی‌کنم جای خالی داشته باشیم. خصوصاً از هشتم تا یازدهم محرم.» این را مدیر داخلی این رستوران می‌گوید و ادامه می‌دهد: «خوشبختانه ما سابقه برگزاری مراسم اینچنینی را در سال‌های قبل داریم؛ شکیل و آبرومند، پذیرایی درجه یک، همراه با شمع آرایی و گروه مداحی. گروه سنتی هم داریم همراه با دف و نی. برای هرنوع سلیقه‌ای جوابگوست.»

منوی تالار برای مناسبت‌های عزاداری از نفری ۵۵ هزار تومان شروع می‌شود که ساده‌ترین منوست. گران‌ترین منو هم نفری ۱۵۰ هزار تومان است که در واقع منوی وی آی پی ماست. البته آقای مدیر عقیده دارد که برای مراسم عزاداری محرم بهتر است منوی سبک‌تر انتخاب شود که از معنویت این مراسم کم نکند. خودش معمولاً این توصیه را به مشتری‌ها می‌کند ولی بعضی‌ها ترجیح می‌دهند مراسم‌شان بی‌کم و کاست برگزار شود. توجیه‌شان هم این است که میهمان‌های‌مان سرشناس و مهم هستند و رودربایستی داریم.

برای برگزاری مراسم محرم البته تنها تالارهای پذیرایی نیستند که مراجع دارند؛ بعضی سفره خانه‌های سنتی و قهوه خانه‌ها هم گاه به مکان‌هایی برای پذیرایی از عزاداران حسینی تبدیل می‌شوند. «پذیرایی از عزاداران سیدالشهدا با چای و قلیان.» این جمله در آگهی تبلیغاتی یکی از سفره خانه‌های شرق تهران دیده می‌شود. مدیر سفره‌خانه  در تماس تلفنی، بشدت از این شیوه پذیرایی دفاع می‌کند و می‌گوید: «قلیان گردانی همیشه در مراسم روضه خوانی از قدیم رواج داشته و هیچ اشکالی در استفاده از آن نیست. در بعضی شهرهای ایران، این سنت همچنان اجرا می‌شود.

ما اینجا سابقه برگزاری مراسم معنوی مختلفی را داریم. خیلی‌ها هستند که دوست دارند در ایام سوگواری امام حسین(ع) خرج بدهند اما امکاناتش را ندارند. بالاخره دیگر مثل زمان قدیم نیست که خانه‌ها حیاط دار باشد. بعضی‌ها خرج‌شان را به مسجد و هیأت‌ها می‌دهند و بعضی‌ها هم دوست دارند خودشان در مکانی که در نظر دارند، خرج بدهند. این هم چیز عجیبی نیست. ما اینجا در مواقع عادی پیش‌غذا و پس ‌غذای سنتی ایرانی سرو می‌کنیم که برای مراسم محرم، معمولاً این قسمت حذف می‌شود و فقط پذیرایی شام به همراه چای و قلیان داریم. قیمت منو هم با دو نوع غذا و مداحی، نفری ۹۰ هزار تومان می‌شود.»

در کنار تشریفاتی که برای پذیرایی از عزاداران حسینی تدارک دیده می‌شود، برخی هیأت‌های عزاداری هم در برگزاری باشکوه مراسم عزاداری ازهم پیشی می‌گیرند. در روزهای باقی مانده تا ماه محرم، آگهی‌هایی را می‌شود دید که متناسب با این ایام طراحی شده‌اند. از جمله اجاره سیستم صوتی هیأت.

 «با توجه به نزدیک شدن به ایام محرم، مؤسسه آوای... آماده ارائه بهترین سیستم‌های صوتی برای عزاداری‌های شما است. برای اجاره باند و سیستم صوتی با شماره... تماس بگیرید.» کارشان فقط در ایام محرم و صفر خلاصه نمی‌شود. باقی سال برای انواع دیگر مراسم از جمله جشن‌های عروسی، تولد و مراسم ترحیم، سیستم صوتی اجاره می‌دهند اما این ایام، بیشتر از راه اجاره به هیأت‌های عزاداری، کسب درآمد می‌کنند: «بستگی به تعداد میهمان‌ها دارد اینکه چه سیستمی را توصیه کنیم. قیمت اجاره سیستم هم متفاوت است و از شبی ۸۰۰ هزار تومان برای اجاره شروع می‌شود و تا حدود ۲ میلیون تومان می‌رسد.»

این را امیر صالحی می‌گوید که در کار اجاره سیستم صوتی است. آنجور که می‌گوید، می‌تواند برای مراسم، خواننده و مداح هم هماهنگ کند. خواننده هم در اشل‌های مختلف دارند؛ از سنتی خوان که صدایش شبیه سالار عقیلی است تا پاپ خوان که آن هم انواع مختلف دارد؛ از صدای شبیه خواجه امیری تا محسن یگانه. دیگر بسته به میل مشتری است که کدام یک را ترجیح دهد. متن نوحه‌ها را هم بیشتر وقت‌ها خود خواننده‌ها می‌نویسند و با ریتم‌های معروف می‌خوانند.

تا یادمان می‌آید، مراسم عزاداری محرم بی‌هیچ تکلفی برگزار می‌شد، غریبه و آشنا نمی‌شناختند؛ خانه‌ای که خرج می‌داد، درش به روی همه باز بود. حالا اما...