سفر گنجینه موزه هنرهای معاصر به اروپا بار دیگر حاشیه‌ساز شد. روز گذشته درحالی‌که به نظر می‌رسید پرونده انجام این سفر به اروپا همچنان در هیأت وزیران مفتوح است، انتشار پیامی منتسب به احمد توکلی، نماینده سابق مجلس شورای اسلامی در توییتر که مخاطبش سیدرضا صالحی‌امیری، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی بود، حاشیه‌ساز شد. در آن توییت که بعدا مشخص شد نویسنده‌اش توکلی نیست آمده بود: «آقای صالحی امیری، وزیر ارشاد: آیا واقعیت دارد که بخشی از گنجینه موزه هنرهای معاصر در شرف انتقال به اروپاست؟ شفاف به مردم توضیح دهید.» در ادامه این خبر دست به دست چرخید و نگرانی بسیاری را با خود به همراه داشت.
برخی از فعالان حوزه تجسمی که از مدت‌ها پیش مخالفت خود را با زمان و شیوه این سفر اعلام کرده بودند بر سوال‌های مطرح شده قبلی که از نگاه آنها همچنان بی‌پاسخ مانده بود، پای فشردند. عده‌ای می‌گفتند تکلیف بیمه این آثار چه شده و آیا بناست پیش از انجام سفر جزییاتی در این زمینه منتشر شود یا نه؟ برخی از عدم اعلام دقیق لیست آثار گنجینه موزه هنرهای معاصر ابراز نگرانی کردند و آنچه به نظرشان عدم شفافیت در سفر گنجینه می‌آمد را دوباره مطرح کردند. پیشتر و بعد از تکیه سیدرضا صالحی امیری بر صندلی وزارت ارشاد دولت یازدهم سفر گنجینه یک‌بار به تعویق افتاده بود و صالحی‌امیری در نخستین نشست خبری‌اش با اهالی رسانه اعلام کرد بناست سفر گنجینه به کشورهای اروپایی در هیأت وزیران مورد بررسی قرار بگیرد. از آن روز تابه‌حال خیلی‌ها چشم‌انتظار نتیجه این ماجرا هستند.
روز گذشته اما خبر رسید درحالی‌که چند ماه از برگزاری نمایشگاه آثار موزه هنرهای معاصر می‌گذرد، روز شنبه براساس دعوتنامه‌ای که برای تعدادی از مجموعه‌داران فرستاده شده، نمایش خصوصی آثار برگزار میشود.
برخی افراد در ادامه به این نکته هم اشاره داشتند که زمزمه‌هایی برای انجام سفر گنجینه موزه هنرهای معاصر به گوش می‌رسد و ظاهرا بناست از روز یکشنبه هم آثار بسته‌بندی شده و به مقصد برلین فرستاده شود. در ادامه همین زمزمه‌ها بود که سوال در مورد شیوه تصمیم‌گیری درباره سفر گنجینه، لزوم اتخاذ تصمیم از سوی مراجع قانونی نظیر مجلس شورای اسلامی و... هم قوت گرفت.
از سوی دیگر، براساس برخی اظهارنظرها این گمانه‌زنی هم مطرح شد که ممکن است سفر گنجینه بدون گذراندن پروسه‌های قانونی انجام شود و پای دلالان در میان باشد. بر همین بین افشین پرورش، منتقد خارج‌نشین هم از علاقه‌مندان به موزه هنرهای معاصر دعوت کرد، شنبه ساعت چهار بعدازظهر در محل موزه هنرهای معاصر حضور یابند و به سفر گنجینه اعتراض کنند. شهروند برای واکاوی تمام نگرانی‌ها با علی مرادخانی، معاونت فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی گفت‌وگو کرده است:
آقای مرادخانی زمزمه‌هایی در مورد سفر گنجینه موزه هنرهای معاصر به گوش می‌رسد. شما در اینباره چه نظری دارید؟
شنیدن این خبرها واقعا عجیب است! کاری به این بزرگی اگر بخواهد انجام شود قطعا همه جریانات مهم حکومتی، دولتی و نظارتی در جریانش خواهند بود. مگر میشود چنین گنجینه‌ای را بدون بررسی دقیق به کشوری دیگر فرستاد. معلوم است این اظهارنظرها دروغ است.
بحث بر سر نظارت مجلس و میراث فرهنگی هم بالا گرفته است. آن‌طور که از سخنان مسئولان حقوقی میراث فرهنگی برمی‌آید، در چنین مواردی اگر استنادمان به ماده ٢١ آیین‌نامه اموال فرهنگی، هنری و تاریخی مصوب ۱۳۸۱ باشد، ظاهرا در مواردی نظیر سفر گنجینه موزه هنرهای معاصر، میراث فرهنگی و هیأت دولت هستند که باید نظر بدهند.
نخیر! در این مورد میراث هم ورود نمی‌کند چون در مورد آثار تاریخی که قدمتی بالای ١٠٠سال دارند، میراث ورود می‌کند. آثار معاصر را خود ارشاد تعیین تکلیف می‌کند. بعد هم این برای اولین‌بار نیست که بناست چنین سفری صورت بگیرد. این سفرها بارها و بارها انجام شده است. این یک کار معمول بین موزه‌هاست.
به نظر شما مشکل دقیقا چیست؟
بعضی‌ها دوست ندارند نظر دنیا نسبت به ایران عوض شود چون با این کار خیلی می‌توان کار بزرگی را رقم زد. البته که اگر این کار بخواهد انجام شود قطعا دیوان محاسبات، سازمان بازرسی کل کشور، بخش حقوقی وزارتخانه و دولت در جریان قرار خواهند گرفت. خلاصه اینکه هر چیزی به لحاظ حقوقی لازم باشد قبل از سفر گنجینه اتفاق می‌افتد. اخیرا دیدم که انجمن نقاشان اطلاعیه‌ای داده بود که در آن به نکات خوبی اشاره شده بود و جای تشکر دارد. در آن متن گفته بودند ما هم قبول داریم که موضوع رفت‌وآمد آثار را نباید سخت کرد، درعین‌حال نگرانی‌های خودشان را هم مطرح کرده بودند. خود من هم در مورد آن نگرانی‌ها به آنها حق می‌دهم. مواردی نظیر بیمه مناسب آثار، بررسی مسائل حقوقی و روشن شدن مواردی از این دست و... موضوعات مهمی است. اما مسأله اینجاست که این مسیر همیشه طی شده و از این به بعد هم انجام خواهد شد. هر یک از این آثاری که در موزه داریم تقریبا ٣ تا ٤ بار در کشورهای دیگر به نمایش درآمده‌اند. البته این واکنش‌ها باعث میشود نام عده‌ای مطرح شود و شاید به این خاطر است که دست به تخریب‌ها و اظهارنظرهای عجولانه می‌زنند.
فارغ از این نوع اظهارنظرها، به نظر می‌رسد برخی از سوالات مطرح شده دقیق است؛ مثلا هنرمندان و هنردوستان زیادی خواستار آن هستند که متن بیمه‌نامه‌ها و پیگیری‌های حقوقی دیگر به افکار عمومی اعلام شود یا هزینه‌ها هم مورد بحث قرار بگیرد.
ببینید! اگر قرار به انجام این سفر باشد حتما همه این موارد طی خواهد شد. الان دولت آلمان در این مورد تضمین داده است. اصلا طرف حساب در این سفر دولت‌ها هستند و افراد خصوصی طرف حساب نیستند. از آن طرف وزارت امور خارجه آلمان هم نامه داده و در این زمینه پیگیر است. ما در این مورد البته هنوز به جمع‌بندی نرسیده‌ایم. همه این موارد درحال رایزنی و صحبت بود و همان‌طور که در جریان هستید ماه‌ها پیش متوقف شد. اما من به‌طور کلی می‌خواهم بگویم امروز و فردا را رها کنید، بالاخره اگر یک روزی بخواهد این اتفاقات بیفتد و بخواهید آثاری را به خارج از ایران بفرستید باید تعهد بازگشتش را بگیرید، بیمه‌های اساسی و بسته‌بندی‌های اصولی را باید مدنظر قرار دهید و تضمین‌های لازم را هم باید بگیرید تا همه آثار بازگردد. از سوی دیگر ناظرهای شما باید در آن‌جا حضور داشته باشند. از لحاظ حقوقی، مالی و بازرسی باید همه این نکات مدنظر قرار بگیرد که البته طبیعی هم هست. در کنار آن آثار، معرفی هنرمندان ایرانی هم مدنظر قرار می‌گیرد. ما در برنامه‌ای که پیش از این داشتیم و متوقف شد قرار بود آثار ٣٠ نفر از هنرمندان داخلی خودمان را هم در بین اینها معرفی کنیم. این به نظرم یک توفیق بزرگی برای هنر ایران است که در کنار آثار بزرگ جهانی، آثار هنرمندان داخلی کشورتان را هم معرفی کنید. اینها مجموعه‌ای از فعالیت‌هاست که دولت هم باید خیلی محکم وارد قضیه شود و تکلیفش را روشن کند.
تکلیف افکار عمومی و نگرانی‌هایی که بسیاری از آنها بحق هستند چه میشود؟
باید در این زمینه‌ها آنچه مورد نظر افکار عمومی است، برایشان تأمین کنیم تا آن کسانی که واقعا نگران هستند در جریان قرار بگیرند. البته در این بین هستند کسانی که نگرانند مبادا این اتفاقات بیفتد، چراکه می‌تواند برای جمهوری اسلامی نامی بیاورد و امکانی فراهم کند. اما یک وقت هست که کسانی دغدغه‌مند هستند و دغدغه آنها از نظر ما کاملا محترم است.
در سری قبلی هم خیلی از هنرمندانی که با دعوت رسمی به موزه هنرهای معاصر آمدند به ما توصیه کردند این سفر را تا بعد از انتخابات ریاست‌جمهوری عقب بیندازیم تا فضای دولت هم روشن‌تر شود. ما هم گفتیم این سخنان منطقی را باید پذیرفت و باید سعی کرد سفر گنجینه زمانی نباشد که ایجاد نگرانی کند. در این زمینه‌ها صحبت کردیم. اما با توجه به ایجاد جو‌های بی‌اساس فعلا کار در این زمینه متوقف شد و منتظریم ببینیم چه کاری میشود کرد، اما چون کار، کار بزرگی است طبیعی است که تبعاتی هم دارد اما باز هم تأکید میکنم اگر قرار بر انجام سفر گنجینه باشد تمامی مراحل قانونی باید به دقت طی شود.
در گذشته هم تجربه‌هایی در این زمینه وجود داشته اما آیا سفری اتفاق افتاده که با عدم بازگشت برخی از آثار همراه باشد؟
نه هیچوقت. البته افرادی که درحال ایجاد حاشیه هستند، اصلا نگران این ماجراها نیستند. آنها اصلا دوست ندارند این اتفاق بیفتد. اگر فکر می‌کنند این اتفاق، اتفاق خوبی است، راهکار بدهند. مگر غیر از این است؟
البته در این بین سوالاتی مطرح شده نظیر اینکه مثلا لیست کامل آثار گنجینه چرا فقط در اختیار خانواده دیباست و بعد از ٣٨سال از پیروزی انقلاب چرا لیست کامل این آثار اعلام نشده است؟
اولا که در این ٣٨سال من و همکارانم مسئول موزه هنرهای معاصر نبوده‌ایم. در مدتی که وارد کار شده‌ایم، درحال تکمیل این لیست هستیم و آنچه وجود دارد را فهرست می‌کنیم. به شما قول می‌دهم حتما این لیست منتشر خواهد شد. اگر به سایت موزه هنرهای معاصر سری بزنید، خواهید دید برای نخستین‌بار تصاویر آثار دارد روی سایت قرار می‌گیرد. این برای نخستین‌بار است که شاهد چنین اتفاقی هستیم. البته باز هم تکرار می‌کنیم؛ اگر کسانی پیشنهاداتی در این زمینه‌ها دارند، می‌تواند به معاونت هنری وزارت ارشاد بیایند یا به صورت رسمی پیشنهادهایشان را ارایه دهند، ما استقبال می‌کنیم.
اتفاقا آقای آغداشلو هم همان اوایل پیشنهاد کرد موزه هنرهای معاصر به شیوه امنایی اداره شود، چراکه احتمالا از آن طریق مشکلات به نحو بهتری مرتفع می‌شوند و اهل فن هم در جریان امور موزه و آثارش قرا می‌گیرند. به نظرتان در دولت کنونی این اتفاق قابلیت به سرانجام‌رسیدن دارد؟
بله. اتفاقا کارهای لازم در این زمینه هم درحال انجام است. در این جلسات خود آقای وزیر هم حضور داشته‌اند، آقای آغداشلو، انجمن نقاشان و همه کسانی که نظری داشته‌اند، وارد بحث و گفت‌وگو شده‌اند و یکی‌یکی اینها را داریم بررسی می‌کنیم. ما دوست داریم این کارها در تعامل با همه دست‌اندرکاران حوزه هنرهای تجسمی ایران اتفاق بیفتد. طبیعتا اگر روزی بخواهیم این کار را انجام دهیم، قطعا پیش‌نویس قرارداد، پیش‌نویس بیمه‌نامه‌ها، مباحث حقوقی و... با خود امنای این کار انجام می‌دهیم. با حضور هیأت امنای خود موزه که بناست تشکیل شود،
تمام این مباحث را طی می‌کنیم. در مورد اظهارنظرهای مطرح‌شده هم انتظارمان این است که عزیزان مسأله را از مسئولان وزارت ارشاد پیگیری کنند، چون در این شرایط کارها بهتر پیش می‌رود و به جای طرح حاشیه و شایعه میشود روی کارهای صورت‌گرفته تمرکز کرد.
می‌گویند اگر ارسال آثار موزه هنرهای معاصر جنبه تاریخی داشته باشد، باید در حوزه میراث فرهنگی مورد نظارت قرار گرفته و مجوز لازم را دریافت کند. از سوی دیگر، براساس موارد مطرح‌شده در آیین‌نامه‌های تخصصی مسأله خروج از کشور با توجه به درجه‌بندی‌های صورت‌گرفته موقعیت متفاوتی دارد. به عبارت دیگر، جز اموال نفیس که اجازه خروج از کشور را ندارند، اموال درجه یک و درجه دو اگر طبقه‌بندی شده باشند، می‌توانند برای خروج مجوز لازم را بگیرند. در اینباره با یحیی تقی‌زاده، مدیرکل حقوقی سازمان میراث فرهنگی گفت‌وگو کردیم:
ماده ٢١ اموال فرهنگی، هنری و تاریخی برای انتقال و خروج آثار راهکاری را مدنظر قرار داده و گفته؛ بعد از تأیید سازمان میراث فرهنگی کشور باید به تأیید هیأت‌وزیران برسد و سپس هیأت‌وزیران آن را به مجلس برده و بعد از تصویب مجلس و نظر شورای نگهبان...
البته در این آیین‌نامه به مجلس اشاره نشده است...
یعنی مستقیم باید سازمان میراث فرهنگی و بعد هیأت‌وزیران نظر دهند؟
من باید این را دقیق بخوانم. اما تا جایی که یادم است و می‌دانم، اموال تاریخی اگر طبقه‌بندی شده باشند، اگر درجه نفیس باشند که امکان خروج ندارند؛ اما غیر از نفیس، اگر این اموال، اموال درجه یک محسوب شوند، آن‌وقت این اموال با پیشنهاد سازمان میراث فرهنگی و تأیید هیأت‌وزیران امکان خروج دارند؛ و البته درجه دو به بعد را فقط سازمان میراث فرهنگی می‌تواند نظر بدهد و مجوز ارایه کند.
به نظر می‌رسد در مورد مجلس حق با شما باشد، پیشتر هم این مسأله از سوی برخی از نمایندگان مطرح شده بود که نیازی به تأیید مجلس نیست...
احتمالا آن موضوع مجلس فقط به اموال نفیس ربط دارد؛ چون انتقال و خروج اموال نفیس با مجلس است و اگر این اموال درجه نفیس منحصربه‌فرد داشته باشند، آن‌وقت حتی مجلس هم برای خروج و انتقال آنها کاری نمی‌تواند بکند. البته آن موردی که شما از من پرسیدید، با این موارد خیلی تفاوت دارد...
بله؛ این‌بار یک سفر موقت در پیش است که بناست اموال برای برگزاری نمایشگاه بروند و بازگردند ...
بله این بحث جابه‌جایی و نمایش است. در این مورد طبق آیین‌نامه اگر این اشیا درجه یک باشند، باید هیأت‌وزیران نظر دهند و اگر درجه دو باشند، با نظر میراث فرهنگی میشود خارج‌شان کرد.
آیا آیین‌نامه تصریح کرده منظور از درجه یک یا نفیس چیست؟
البته یک دستورالعملی پیش‌بینی شده که این قضیه با دستورالعمل قابل تشخیص است. در واقع تشخیص اینکه چیزی نفیس است یا نه، به آیین‌نامه ربط ندارد و توسط کارشناسان میراث فرهنگی تشخیص داده میشود.
پس برای خلاصه‌کردن بحث شما گفتید که اگرچه موزه هنرهای معاصر زیر نظر میراث فرهنگی نیست، اما خروج آثارش نیاز به تأیید سازمان میراث فرهنگی دارد. درست است؟
اگر اموال خروجی تاریخی باشند، بله. خروج اموال تاریخی از کشور با هر هدف و هر مدت زمانی به اجازه میراث فرهنگی و در مواردی دولت نیاز دارد...
- 11
- 5
