امام هشتم به روایت هنر هفتم

به گزارش خبرآنلاین، زندگی ائمه و امامان و پرداختن به زوایای مختلف آن در آثار نمایشی، همواره به عنوان یک دغدغه و سوژه مقدس مورد توجه سینماگران و فیلمسازان بوده است.

در این بین توجه به زندگی و سیره امام رضا(ع) جایگاه خاصی دارد. حضور بارگاه رضوی در خاک ایران و دیار خراسان و عشق و علاقه قلبی ایرانیان به این امام همام، موجب شده تا سینماگران نیز اهتمام بیشتری به زندگی و شخصیت امام رضا(ع) و عناصر نمادین مربوط به ایشان مثل حرم، بارگاه، مشهد و زیارت بپردازند. بازنمایی این عنصر در آثار نمایشی را می توان به دو نوع عمده تقسیم کرد. یکی آثاری که مستقیم به زندگی امام رضا(ع) یا دوره تاریخی ایشان می پردازند مثل سریال «ولایت عشق» و دیگری آثاری که در ارتباط با زیارت و ارادت به امام و اعتقاد و باورهای رضوی است که غالب فیلم های سینمایی رضوی از این دست است. در این گزارش تلاش کردیم تا مروری بر آثار نمایش و فیلم های شاخصی که با محوریت امام رضا(ع) و مفاهیم مرتبط با آن ساخته شده، داشته باشیم.

«قیصر»/ مسعود کیمیایی

یکی از ماندگارترین شخصیت هایی که در سینمای ایران خلق  و در حافظه تصویری مخاطب ثبت شده بدون شک قیصر است. شخصیتی که یکی از آرزوهای بزرگش این بود که مادرش ننه مشهدی را به زیارت امام رضا(ع) ببرد. راز و نیاز قیصر با امام هشتم(ع) و قولی که به مادرش برای زیارت او داده یکی از زیباترین سکانس های این فیلم است. قولی که قیصر بارها از آن به عنوان تنها کارش در دنیا یاد می کند. نوع مواجهه قیصر و شیوه حرف زدن و راز نیاز با امام رضا (ع) در حرم مطهرش هم جلوه ای از یک انسان عادی و چه بسا گناهکار با نماد عصمت و پاکی است و هم عمق باور ایرانیان با هر درجه از ایمان و اعتقاد را به امام رضا (ع) به تصویر می کشد. مسعود کیمیایی درباره این سکانس گفته است: «از ابتدای نگارش فیلمنامه بخش‌های مربوط به قول قیصر به ننه مشهدی برای زیارت امام رضا (ع) و حضور او در حرم و راز و نیازی که می کند و درواقع اجازه ای که می گیرد در ذهنم بود و بخش های مهمی از فیلم را تشکیل می دهند.»

«در انتظار معجزه»، «شب»، «هر شب تنهایی»/ رسول صدرعاملی

رسول صدر عاملی از جمله کارگردان هایی است که به سه گانه سازی معروف است. از جمله سه گانه های او فیلم های است که با محوریت زیارت امام رضا(ع) ساخته شده است. شب، هر شب تنهایی و در انتظار معجزه. هر کدام از این فیلم ها با قصه های متفاوتی که دارند از برخی عناصر و مولفه های مشترک مذهبی و اعتقادی بهره می ببرند که متاثر از ارادت و باور به امام رضا(ع) و کرامات اوست. ضمن اینکه در همه این آثار،مشهد یا به عنوان لوکیشن و بستر جغرافیایی قصه مطرح است یا به عنوان مقصد و نقطه وصلی که شخصیت های قصه در پیوند و اتصال با آن،تعریف می شوند. ویژگی مهمی که در این سه گانه صدرعاملی وجود دارد این است که توجه به عناصر اعتقادی و باور به امام رضا(ع) درونمایه اصلی قصه را شکل داده و صرفا به عنوان یک المان بیرونی و تزئینی یا به مثابه لوکیشن صرف مورد استفاده قرار نمی گیرد.

«هر شب تنهایی» خط سیر عاشقانه‌ای دارد. عطیه نویسنده و مجری یک برنامه خانوادگی رادیوست. او هر روز به سؤالات شنوندگان این برنامه پاسخ می‌دهد و به آنها توصیه می‌کند با همسرشان چگونه رفتار کنند، تا زندگی زناشویی بهتری داشته باشند. عطیه به شهر مقدس مشهد آمده است، اما او درگیر مناسبات خود و همسرش است و مشکلی دارد که حل نشدنی است و... لوکیشن اصلی این فیلم سینمایی مشهد مقدس و صحن آستان قدس رضوی است که لیلا حاتمی و حامد بهداد به عنوان یک زوج فرهنگی در مقابل یکدیگر بازی می کنند. فیلم سینمایی «شب» با بازی مرحوم خسرو شکیبایی،‌ عزت الله انتظامی و امین حیایی نیز اثر دیگری از صدر عاملی است که داستان گروهبانی را برای تحویل دادن مجرمی سابقه دار به زندان بیان می کرد. گروهبان برای تحویل دادن مجرمی سابقه دار به زندان یکی از شهرستانها، مجبور می شود که به همراه مجرم و دستبند، شبی را در مشهد بگذراند و با اتفاقات مختلفی روبرو شود.

«در انتظار معجزه» نیز فیلم دیگر صدرعاملی است که سال ۸۸ ساخته شد، این فیلم درباره امیر و مهرانه زن و شوهری است که چشم دیدن یکدیگر را ندارند. ازدواج سه سال پیش آنها اشتباه بوده و زندگی جهنمی آنها امانشان را بریده اما ناگزیرند یک شبانه روز یکدیگر را تحمل کنند.

«ولایت عشق»/ مهدی فخیم‌زاده

بدیهی است اگر بخواهیم ردپای امام رضا(ع) را در تلویزیون پی بگیرم بیش از هر چیز به سریال ولایت عشق ساخته مهدی فخیم زاده می رسیم. سریالی که زندگی و سیره و سیرت امام هشتم(ع) را روایت می کند و مدخلی تصویری به فرازهایی از زندگی آن امام همام است. عنوان این سریال خود مظهر و نمادی از ارادت و علقه ایرانیان به امام رضا(ع) و عشق و محبت قلبی است که به او دارند. ولایت عشق روایت وجوه اجتماعی و سیاسی امام رضا(ع) و آوردن ایشان به مرو و دوران سخت نیابت ایشان و شهادتش را دستمایه سریال قرار داده و مصائب و سختی هایی که آن امام در مسیر رسالتی که به عهده داشته را به تصویر می کشد. از این رو می توان آن را یک سریال تاریخی هم دانست که برهه ای از تاریخ شیعه و سیر تحولات آن را روایت می کند.سریالی که با سختی و دشواری های اجرایی زیادی ساخته شد به طوری که فخیم زاده که ید طولایی در ساخت سریال های مذهبی و تاریخی دارد، گفته بود ولایت عشق آخرین سریال تاریخی من است.

«دو چشم بی‌سو»/ محسن مخلباف

یکی از مهمترین فیلم‌هایی که با محوریت امام هشتم شیعیان در سینما ساخته شده است، «دو چشم بی سو» است، فیلمی به کارگردانی محسن مخملباف است که سال ۶۲ ساخته شد. داستان این فیلم هم درباره پسر نابینایی است که در حرم امام رضا (ع) شفا می‌گیرد. البته در فواصل فیلم به دوران جنگ هشت ساله ایران و عراق نیز پرداخته می‌شود. یکی از نکات جالب توجه در «دو چشم بی سو» حضور مجید مجیدی کارگردان مطرح سینما به عنوان بازیگر در این اثر است، همچنین فاطمه مشکینی همسر مخملباف نیز در این فیلم نقش‌آفرینی کرده بود.

«آسمان هشتم»/ حسن نجفی

«آسمان هشتم» ساخته حسن نجفی یکی دیگر از فیلم‌هایی است که امام رضا (ع) در آن نقش دارد. داستان این فیلم درباره یک خانواده باکویی است که از آذرباییجان برای زیارت به مشهد مقدس می‌آیند، اما در بدو ورود با مشکل مواجه می‌شوند. رحمت دانشجوی سال آخر پزشکی با این خانواده آشنا شده و این آشنایی زمینه اتفاقات و حوادث جدیدی را رقم می‌زند. محمد کاسبی، رحیم نوروزی، مهدی فقیه و ... از بازیگران این فیلم هستند.

«همسفر خورشید»/ علی شاه‌حاتمی

از جمله تم های مرتبط با امام رضا(ع) و اساسا قصه های دینی، تجربه سیر و سفر یا سلوک معنوی است به این معنا که رسیدن به حرم و زیارت ایشان به عنوان یک هدف، بستر و زمینه قصه و روایت آن قرار می گیرد و به نوعی با یک داستان جاده ای یا سیر و سلوکی مواجه هستیم. سریال همسفر خورشید نمونه ای از این دست است.نوجوانی هندی و مسلمان به نام علی که همراه خواهر و مادربزرگش در یکی از محله‌های فقیرنشین بمبئی زندگی می‌کند، به بیماری تنفسی مبتلا است. او بارها نام امام رضا (ع) را از مادربزرگش شنیده است و می‌داند آرزوی مادربزرگ این است که برای زیارت و درخواست شفا به زیارت حرم این امام بزرگوار برود؛ اما مادربزرگ علی بیمار می‌شود و امیدی به زنده بودنش نیست. آرزوی مادربزرگ ممکن است هرگز برآورده نشود و علی می‌خواهد او را به آرزویش برساند. به نوعی می توان آرزوی علی در این سریال را با آرزوی قیصر مقایسه کرد.