روزگار فروش میلیونی کاست‌ها و سی‌دی‌های خوانندگان سر آمده است و دیگر شاید هیچ آلبومی نتواند رکورد فروش آلبوم دهاتی، نیلوفرانه و حسرت در دهه ٧٠ و ٨٠ را رد کند. حتی اگر بیشتر از ١٠میلیون نفر هم آلبومی را بشنوند کمتر از یک‌درصد آنها آلبوم را خریداری کرده‌اند، بنابراین قطعا می‌توان حرف‌های نیما جوان، ناشر آلبوم جدید بیژن کامکار درباره آمار فروش آلبوم‌های موسیقی را باور کرد و اینکه فروش آن به زیر هزار نسخه رسیده است.
بابک چمن‌آرا، مدیر مرکز موسیقی بتهوون، قدیمی‌ترین فروشگاه موسیقی در ایران هم در این‌باره به «شهروند» می‌گوید: «ما در ایران قانون کپی‌رایت داریم اما رعایت نمی‌شود. اگر قانون کپی‌رایت نداشتیم، تا این اندازه تأسف‌برانگیز نبود. امکان فروش آلبوم‌ها به صورت مجازی البته یک فرصت است که از آن غفلت شده است. متاسفانه اخلاق و فرهنگ استفاده از آن را نداریم؛ موضوعی که باعث میشود حتی اگر چند سایت در این زمینه کار کنند، باز اتفاق دلخواهی نیفتد. مثل این است که با آبکش آب را جا‌به‌جا کنیم، به قدری این فاجعه بزرگ است که عملا نمی‌توان کاری انجام داد.»
دانلود کن، بی‌خیال قانون باش
رغبت‌نداشتن مردم برای خرید آلبوم‌ها و پایین‌آمدن تیراژ فیزیکی از نظر بابک چمن‌آرا دلایل مختلفی دارد: «کاری به رسمی و غیررسمی‌بودن آن ندارم اما شاید مردم راحت‌تر باشند که آلبوم‌ها را از اینترنت دانلود کنند. از سوی دیگر عملا فضای استفاده از سی‌دی از بین رفته است به عنوان مثال، اگر در همین پایتخت سی‌دی پلیر بخواهید، باید ٥روز دنبال آن بگردید. ضمن اینکه کارخانه‌ها هم دیگر برای خودرو به جای دستگاه سی‌دی پلیر، جای فلش می‌گذارند نه اینکه بد باشد اما چون فرهنگ استفاده از آن را یاد نگرفتیم، آسیب‌زاست. بنابراین امکان استفاده از آلبوم فیزیکی پایین آمده است.» او در ادامه درباره مشکلات صنف سی‌دی‌فروش‌ها که باعث تعطیلی آنها شده است، هم توضیحاتی داد: «به دلایلی که گفته شد، سود سی‌دی‌فروشی‌ها کم شده است و حتی اتحادیه مستقلی هم ندارند که از آنها و حقوقشان دفاع کند، بنابراین اگر سی‌دی و آلبوم جدید فیزیکی هم باشد، جای فروختن برای آن نیست.»
امان از قیمت‌ها
به همه اینها افزایش قیمت‌ها در یک‌سال گذشته را هم اضافه کنید که حسابی بازار فروش آلبوم‌های فیزیکی را بی‌رونق‌تر از گذشته کرده است: «اگر ناشری در گذشته دلش می‌خواست که در سال چند سی‌دی و آلبوم فیزیکی تولید کند، الان دیگر حتی اگر دلش بخواهد هم نمی‌تواند. قیمت تمام‌شده آلبوم فیزیکی در گذشته با محاسبه قیمت سی‌دی، کاغذ و همه ملزومات البته به جز درنظرگرفتن حق مولف ٣ تا ٣هزار و ٥٠٠ تومان بود، بنابراین اگر ٣٠٠ تا ٥٠٠ سی‌دی هم فروخته می‌شد، هزینه‌هایش را پوشش می‌داد و فروش بیشتر از این تعداد هم سود مولف بود اما حالا قیمت تمام‌شده یک سی‌دی ٩هزار تومان است؛ یعنی باید هزار و ٢٠٠ نسخه فروش برود تا شرکت از حاشیه ضرر فاصله بگیرد. در این شرایط واقعا فکر می‌کنید چند نفر بخواهند سی‌دی بخرند؟» چند روز قبل البته نیما جوان، ناشر آلبوم جدید بیژن کامکار گفته بود که تولید یک آلبوم موسیقی حدود ٨میلیون تومان هزینه در برمی‌گیرد اما به گفته مدیر مرکز موسیقی بتهوون رقم قطعی برای تولید آلبوم به خیلی چیزها ازجمله تعداد سازها، استودیویی که در آن کار ضبط میشود؛ خواننده، نوازنده و آهنگساز کار و حتی شعر مرتبط است.
از رکوردهای فروش خبری نیست
درحال حاضر آمار رسمی درباره فروش آلبوم‌ها وجود ندارد. فقط می‌‌دانیم که فروش فیزیکی زیر هزار نسخه است، درحالی که در دهه ٧٠ و ٨٠ و درباره برخی آلبوم‌ها این رقم به ٣میلیون نسخه هم رسیده بود مثل آلبوم حسرت محمد اصفهانی که در دهه ٧٠ بیش از یک‌میلیون و ٦٠٠هزار نسخه فروخت یا آلبوم نیلوفرانه علیرضا افتخاری که عدد فروش آن به سه‌میلیون نسخه رسید و البته آلبوم دهاتی از شادمهر عقیلی که در چهاردهمین‌سال انتشار آن رکورد ١٠ میلیونی را ثبت کرد. با وجود این، چمن آرا می‌گوید اگر در سال ٩٣ آلبومی ٢هزار نسخه به فروش می‌رفت، حالا ٢٠٠ نسخه به فروش می‌رود: «همه اینها درحالی است که قیمت تمام‌شده آلبوم‌ها چندین‌برابر شده است. افزایش جمعیت را هم به آن اضافه کنید، چون درحال حاضر آدم‌های بیشتری یک آهنگ را می‌شنوند که به معنی خرید قانونی آن نیست. مثلا اگر در سال ٩٣ حدود ٥٠هزار نفر آهنگی را می‌شنیدند، الان درنهایت ٧٥٠هزار نفر می‌شنوند.»
محرمانه‌های بیپ تونز
به هرحال در برابر این‌همه واقعیت تلخ شاید هنوز روزنه امیدی هست، اگرچه خیلی کم‌نور. فروش مجازی آلبوم‌ها چندسالی است که از طریق چند سایت محدود ازجمله بیپ تونز، بلندگو یا مثلا سایت بیار انجام میشود اما واقعا فکر می‌کنید میزان فروش چقدر است؟ البته که فرزاد تهرانی، یکی از مدیران سایت بیپ تونز آمار فروش اینترنتی آلبوم‌ها از طریق بیپ تونز را به «شهروند» اعلام نمی‌کند، چون از نظر او این آمار، اطلاعاتی محرمانه میان استارت‌آپ بیپ‌تونز و صاحبان آلبوم است. او فقط پروفروش‌های سال ٩٧ را نام می‌برد: «در سال ٩٧، به ترتیب آلبوم‌های ابراهیم از محسن چاووشی، ایران من از همایون شجریان و سهراب پورناظری، شهر دیوانه از احسان خواجه‌امیری، کجا باید برم از روزبه بمانی و دریا اثر آرش و مسیح عدل‌پرور پرفروش‌ترین‌های سال ٩٧ در سایت بیپ تونز بوده‌اند.»
پشتکار گمشده
در مقابل این ماجرا بحث فروش اینترنتی فیلم‌های سینمایی از طریق سامانه وی.او.دی و سایر سایت‌های فروش از سال ٩٤ به راه افتاده و تقریبا موفق هم بوده است و حالا باید فهمید که چرا سایت‌های دانلود قانونی آلبوم‌های موسیقی موفقیت چندانی به دست نیاوردند؟ چمن‌آرا، مدیر بتهوون در توضیح دلایل آن از سماجت و پیگیری بیشتر تهیه‌کننده‌های سینمایی نام می‌برد: «آنها محکم پشت ماجرا ایستاده‌اند اما همکاران ما این کار را نکردند، اگر هم کردند، حرکت صنفی نبوده است؛ ضمن اینکه حجم موسیقی نسبت به حجم فیلم بسیار پایین‌تر است. همین حالا اگر سیروان خسروی یک آهنگ بخواند، ظرف چند دقیقه میشود آن را از یک مسیری دانلود کرد اما یک قسمت از یک سریال حداقل نیم‌ساعت زمان می‌برد.»
نیره خادمی
- 19
- 2
