به گزارش روزنامه ایران، سطح نخست به مناسبات دو جانبه تهران و مسکو باز می‌گردد که ادامه روند رو به رشد روابط اقتصادی، سیاسی و نظامی دو جانبه را دنبال می‌کند.
بویژه در دوره دوم ریاست جمهوری ولادیمیر پوتین شاهد آن بودیم که دو کشور در این عرصه‌ها روند رابطه رو به رشدی را داشتند و پس از این سفر نیز با توجه به قراردادهای متعددی که در موضوعات منعقد شد، رشد قابل توجهی در این روابط بویژه در حوزه اقتصادی قابل تصور است.
از منظر سیاسی نیز این قراردادها از آن جهت حائز اهمیت هستند که به نوعی نشان می‌دهند در فضای پسابرجام چه موقعیت‌های تازه‌ای برای کدام کشورها به وجود آمده است و کدام کشورها تلاش دارند تا در این رقابت برنده باشند.
برخلاف دولت‌های اروپایی همچنان دچار تردید‌هایی برای گسترش روابط اقتصادی با ایران هستند و نگرانی‌هایی از ناحیه مجازات‌های امریکا دارند، روسیه چنین دغدغه‌ای ندارد و انگیزه بیشتری برای استفاده از فضای پسابرجام دارد.
از طرف دیگر این مراودات پیامی است از طرف ایران که چنانچه کشورهای غربی پیشقدم نشوند ایران فرصت‌های دیگری را جست‌و‌جو می‌کند و بازار بزرگ هشتاد میلیونی ایران می‌تواند برای بسیاری از کشورهای دیگر پر جاذبه باشد.
بنابراین این سفر و قراردادهای منعقدشده در آن می‌تواند با تقویت این فضای رقابتی به تسریع روند توسعه مراودات اقتصادی با کشورهای قدرتمند دیگر منجر خواهد شد.
سطح دومی که در تحلیل نتایج این سفر مطرح است، سطح منطقه‌ای است که حائز اهمیت بیشتری نیز هست.
خاصه آنکه در دوره دوم ریاست جمهوری پوتین شاهد آن بوده‌ایم که گرایش‌های منطقه‌ای کرملین رشد قابل توجهی داشته و مسکو در بسیاری از موضوعات غرب آسیا و خاورمیانه نقش آفرینی بیشتری داشته است. نقطه اوج این نقش آفرینی را می‌توان در قضیه مبارزه با تروریسم تکفیری مشخصاً در بحران‌های سوریه و عراق شاهد بود.
نقش آفرینی که تلاقی و انطباق قابل توجهی با ملاحظات امنیتی ایران داشته است. بنابر این اهمیت این سفر و ملاقات‌ها را باید از این جهت ارزیابی کرد که در موضوعی مانند سوریه می‌توان انتظار داشت منافع تهران و مسکو همپوشانی کاملی در همه حوزه‌ها نداشته باشد، چنانکه در آخرین دور مذاکرات آستانه مشخص بود که برخی اختلافات وجود دارد؛ اما به نظر می‌آید که این دور از مذاکرات روحانی و پوتین در مسکو، فضایی را دنبال می‌کنند که به تبع آن تعاملات و همکاری‌های بیشتری بین این دو کشور اصلی در موضوع بحران سوریه ایجاد شود.
با وجود تأکید مقامات دو کشور بر همکاری سه جانبه میان ایران روسیه و ترکیه، از آنجا که رقابت‌ها و تنش‌ها میان مسکو و آنکارا مجدداً بالاگرفته است و خوش‌بینی‌های اولیه مبنی بر بهبود و تلطیف روابط مسکو و واشنگتن تا حدود زیادی تضعیف شده است؛ لذا به نظر می‌رسد که فضا برای افزایش همکاری‌های امنیتی، سیاسی و حتی نظامی تهران و مسکو فراهم‌تر شده باشد.
ما در هفته‌های اخیر شاهد آن بودیم که روس‌ها نسبت به اقدامات نظامی اسرائیل در سوریه موضع انتقادی صریحی داشتند. همچنین نزدیک شدن امریکا به محور متحدان خودش یعنی اسرائیل و کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس با محوریت عربستان نیز در حال احیای همان قطب‌بندی سابق است. بر این اساس به نظر می‌رسد که روسیه برای تحقق سیاست منطقه‌ای‌اش باید اتکای بیشتری به ایران داشته باشد.
این واقعیت موقعیت نسبتاً مناسبی را برای سیاست منطقه‌ای ایران فراهم می‌کند. مسأله دیگری که در این میان از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است، نحوه شکل‌گیری ترتیبات امنیتی خاورمیانه در دوران پسا داعش است.
ما با غروب جغرافیای خلافت در سوریه و عراق روبه‌رو هستیم. هم رقه و هم موصل بزودی آزاد خواهند شد و مذاکرات و رایزنی‌های روسیه برای شکل‌گیری این ترتیبات امنیتی جدید در حال حاضر از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است. زیرا این رایزنی‌ها جنبه‌های راهبردی دارد و صرفاً به ابعاد تاکتیکی که ما تا الان با آن مواجه بوده‌ایم، محدود نمی‌شود.
سوریه پس از داعش و عراق پس از تصرف موصل وضعیت جدیدی را رقم می‌زنند.
زیرا اینکه دولت جدید امریکا اعلام می‌کند که خواهان نقش آفرینی بیشتر در عراق است و این مسأله‌ای نیست که از دید ایران و روسیه نادیده انگاشته شود. بنابر این به نظر می‌رسد با وجود برخی تفاوت‌های ایران و روسیه در اهداف و راهبردهای منطقه‌ای، در مجموع دو کشور امکان همکاری‌های راهبردی بیشتری نسبت به گذشته دارند.
یکی از موضوعات مهمی که طی ماه‌های گذشته بین ایران و روسیه مطرح بوده است، استفاده نیروی هوایی روسیه از پایگاه‌های نظامی ایران در مسیر مبارزه با تروریسم بود.
طبیعتاً در این مورد در ایران دیدگاه‌های متعارض و پرمناقشه‌ای وجود دارد، اما صحبت‌های وزیر امورخارجه ایران مبنی بر امکان استفاده موردی روس‌ها از پایگاه‌های ایران نشان داد که در این مورد کمابیش یک رویکرد واحدی در داخل کشور به وجود آمده است که ناظر بر مطالبه ایران از روسیه است.
تهران از مسکو توقع دارد که سطح مناسبات دوجانبه از سوی روس‌ها در سطح راهبردی تعریف و پذیرفته شود و صرفاً به جنبه‌های تاکتیکی و موردی محدود نشود. در این صورت اگر ما به ازا‌های مطلوب و مناسبی در نظر گرفته شود، ایران می‌تواند به صورت اجماعی و در قالب طرح دراز مدت و برای شکل دهی به ترتیبات امنیتی آتی خاورمیانه تعاملات بیشتری با روسیه داشته باشد.
جعفر حق‌پناه
- 9
- 5
