انتخابات رياست‌جمهوري در ايالات‌متحده آمريکا و پيروزي حزب جمهوري‌خواه فقط در زمينه برجام نبود که موجب برخي نگراني‌ها شد بلکه تلاش براي واگرايي بيشتر همسايگان از تهران را نيز بايد تلاش ديگر واشنگتن براي ضربه زدن به منافع ملي ايران ارزيابي کرد.
هرچند ترامپ و تيم وي تاکنون هم در اظهارنظرهاي اعلامي و هم در عمل نشان داده‌اند به برجام پايبند هستند اما روي‌کارآمدن دونالد ترامپ در آمريکا نه‌تنها کمکي به بهبود فضاي مشوش خاورميانه نکرده است بلکه رقابت‌هاي بين کشورها و قدرت‌هاي اين منطقه را نيز تشديد کرده است. هرچند جمهوري‌اسلامي ايران در توافق برجام به جهانيان اثبات کرد که به‌دنبال مذاکره و ديپلماسي براي حل‌وفصل همه مسائل موجود است اما گويا اين ابزار هنوز از سوي رقباي ايران پذيرش نشده است. به نظر مي‌رسد کشورهاي عربي بعد از سال‌ها سياست ايران‌هراسي که از سوي غرب بر آنها تحميل شده است را نمي‌خواهند و نمي‌توانند که به کناري بزنند؛ سياستي که موجبات هدررفتن منابع عمده‌اي از سوي اين کشورها شده است.
در دور جديد اصرار بر اين رويکرد نيز ترامپ و تيم تبليغاتي وي تلاش مي‌کنند با استفاده از همين سياست به منافع کلان ايالات‌متحده بينديشند.
ترامپ به‌دنبال بزرگ‌نمايي ترس‌هاي سعودي‌ها و اسرائيلي‌ها در منطقه است
روزنامه گاردين در گزارشي با انتقاد از سياست‌هاي رئيس‌جمهوري آمريکا نوشت: ترامپ صرف‌نظر از آنچه گروه‌هاي تندرو مثل القاعده و داعش مرتکب مي‌شوند و بدون درنظرگرفتن مشارکت عربستان در ترويج افراط‌گرايي، ايران را به حمايت از تروريسم متهم مي‌کند. به نوشته اين روزنامه، دونالد ترامپ، رئيس‌جمهوري آمريکا در سفرش به خاورميانه لحن خود را در قبال نگاهش به مسلمانان به‌کلي تغيير داد.
وي دست از لفاظي‌هاي خود عليه اسلام برداشت درحالي‌که هنوز دستور وي مبني‌بر منع ورود اتباع چند کشور مسلمان به آمريکا در رأس اخبار رسانه‌ها قرار دارد و دادگاه‌ها آن را همچنان تعليق مي‌کنند. اما اين تغيير لحن ناگهاني براي چيست؟ قانع‌کننده‌ترين دليل مي‌تواند اين باشد که وي در ميان پادشاهان، ديکتاتورها و حاکماني که انتخاب نشده‌اند، احساس راحتي مي‌کند. کساني که در تحقير حقوق بشر، آزادي بيان و رسانه‌هاي آزاد اشتراک نظر دارند. رهبران اروپایي و ناتو که در نظام دموکراتيک انتخاب شده و با وي ديدار داشتند، داراي تجانس روحي کمتري براي همنشيني با ترامپ هستند. آنها داراي مشروعيتي هستند که وي آن را خطرناک مي‌بيند.
سرزنش‌کردن علني رهبران فرانسه و آلمان به‌دليل بودجه ناتو از سوي ترامپ به‌شدت موجب نزاع و اختلاف پس از چاپلوسي‌هاي وي در ميان رهبران خليج (فارس) شده است. ترامپ در جريان سفرش به رياض خواهان ائتلاف جهاني عليه افراط‌گرايي شد درحالي‌که آمريکا را در شکاف شيعه و سني در خاورميانه قاطعانه در طرف سني‌ها قرار داد، بدون توجه به اينکه اغلب قربانيان تروريسم در اين منطقه، به‌عنوان مثال در عراق شيعه هستند. وي بدون توجه به گروه‌هاي تندرويي چون القاعده و داعش و همدستي عربستان در توسعه و گسترش باورهاي افراط‌گرايانه، انگشت اتهام خود را به سمت ايران گرفت. وي از تمام کشورها خواست تا براي منزوي‌کردن ايران متحد شوند و ابراز اميدواري کرد که روزي ايراني‌ها دولتي داشته باشند که لياقت آن را دارند.
ايجاد ائتلاف عربي-اسرائيلي عليه ايران
رويدادها نشان مي‌دهد رئيس‌جمهوري آمريکا تلاش دارد در منطقه خاورميانه مسائل را به سمتي ببرد که نوعي ائتلاف بين اسرائيل و اعراب عليه ايران تشکيل شود. در نخستين سفر وي به خاورميانه نيز ترامپ با عمده رهبران عربي و اسرائيلي ديدار و گفت‌وگو کرد. سفر ترامپ به خاورميانه نشان داد که تا چه حد ترامپ ايران را به‌عنوان تهديد منطقه‌اي قلمداد مي‌کند. وي در اين سفر اعلام کرده که آنچه ايران انجام داده اين است که بسياري از گروه‌ها در خاورميانه را متوجه اسرائيل کرده است.
درواقع ترامپ با استفاده از ايران‌هراسي و به ميزان کمتري داعش درصدد است تا اتحادي ميان اعراب-اسرائيل بنا بگذارد و از رهگذر آن مسئله فلسطين و اسرائيل را نيز حل کند؛ البته اينکه وي تا چه اندازه مي‌تواند به اين مسائل ذهني جنبه واقعي ببخشد، هنوز جاي سؤال و ابهام دارد. دانيل پايپس، عضو ارشد سابق وزارت امور خارجه و شوراي امنيت ملي آمريکا معتقد است تلاش ترامپ براي ايجاد ائتلافي عربي- اسرائيلي براي مقابله با ايران با شکست مواجه خواهد شد. اين تنها نظر موجود نيست و بسياري از کارشناسان امور بين‌الملل نيز بر اين باورند که چنين ائتلافي هرگز شکل نخواهد گرفت و ترامپ بهتر از هر کسي اين را مي‌داند.
استفاده ترامپ از عربستان براي نجات اقتصاد آمريکا
واکنش جمهوري اسلامي ايران به تلاش‌هاي اخير ترامپ در منطقه اما چيزي نبود جز اينکه واشنگتن تلاش مي‌کند با استفاده از ثروت اعراب سر و ساماني به اقتصاد آمريکا بدهد. اين موضوع تقريبا ترجيع‌بند مشترک همه مقامات و مسئولان ايراني بود که نسبت به تحولات اخير منطقه و به‌ويژه نشست رياض به اظهارنظر پرداختند. عمده کارشناسان نيز اين موضوع را مورد تأیيد قرار مي‌دهند.
از نظر اين صاحبنظران، حضور رئيس‌جمهوري آمريکا در اجلاس عربي-آمريکايي رياض، نوعي اعلام حمايت واشنگتن از سياست‌هاي رياض در خاورميانه براي اهداف خاص و بهره‌برداري‌هاي اقتصادي بود. آمريکايي‌ها به منابع مالي عربستان چشم دوخته‌اند. طبق معمول، رئيس‌جمهوري آمريکا نيازمند بازارهايي براي فروش سلاح‌هاي اين کشور است تا از اين طريق چرخ اقتصاد آمريکا را بچرخاند.
وقتي ترامپ در رياض از تهديد بودن ايران سخن مي‌گويد، درواقع در حال استفاده از ادبياتي براي ترغيب عربستان نسبت به خريدن سلاح‌هاي بيشتر و در نتيجه سود اقتصادي بيشتر براي آمريکاست. آمريکايي‌ها با استفاده از فرصت ناآرامي‌ها و درگيري‌ها در مناطق مختلف، موفق به فروش سلاح‌هاي خود مي‌شوند و اگرچه آمريکا موفق شده سلاح‌هاي زيادي به عربستان بفروشد اما عربستان اگر هم بخواهد، نمي‌تواند از اين سلاح‌ها و فناوري‌هاي پيشرفته، به‌طور مؤثر استفاده کند. حمايت‌هاي آمريکا از عربستان، بي‌دليل نيست و ترامپ سعي دارد با حمايت از رياض، به اقتصاد کشورش کمک کند.
اعراب منتظر ثابت‌شدن صداقت آمريکايي
تحولات جاري نشان مي‌دهد که از لحاظ فوايد اقتصادي، سياسي، امنيتي و استراتژيک به نظر مي‌رسد که ايالات‌متحده ترک‌تاز ميدان بوده است درحالي‌که آنچه نصيب اعراب و مسلمانان شده، صرفا وعده‌هايي براي حال و آينده آنهاست.
آنها انتظار دارند که واشنگتن مطابق با حسن ظنشان و انتظاراتشان عمل کند تا بيش از اين سقوط نکنند و جلوي شکست‌ها و مخاطرات گرفته شود، درحالي‌که موفقيت و استمرار پيمان عربي- اسلامي- آمريکايي مرهون ملاحظات و منافع است، نه امتيازدادن و کوتاه‌آمدن. به نوشته روزنامه الاهرام مصر، «شکي نيست که مسيرهاي پيمان يا همکاري‌هاي عربي- اسلامي- آمريکايي در خط واحد و نه متفرقه سير خواهد کرد؛ البته وقتي که صحبت از مبارزه با تروريسم و خشکاندن چشمه‌هاي آن مي‌شود اما اين اتفاق نمي‌افتد مگر قضيه فلسطيني به شکل نهايي و قاطعانه حل شود، براي اينکه اين مسئله از دلايل اصلي انتشار تروريسم است. آيا ايالات‌متحده آمادگي آن را دارد که به اسرائيل فشار بياورد و با بحران به‌طور بي‌طرفه‌اي برخورد کند، يا اينکه مي‌خواهد چشمان خود را به روي طرف اسرائيلي و به روي حق و باطل ببندد و هيچ‌چيز به روي خود نياورد. حاضران در اين نشست درحالي داد سخن مي‌دادند که ايران خطري براي امنيت و ثبات خاورميانه است که فراموش کرده بودند که اسرائيل خطر اصلي است.»
سياست‌هاي ايران درباره کشورهاي همسايه روشن است
تهديدها و سخن از ائتلاف‌هاي منطقه‌اي عليه جمهوري اسلامي ايران در شرايطي است که ايران مکررا از سياست‌هاي آشکار خود در قبال کشورهاي منطقه و همسايه خبر داده است. از ديد ايران، بهبود روابط با کشورهاي همسايه که عمدتا نيز مسلمان هستند داراي اولويتي سطح بالاست و تهران تلاش مي‌کند تا با ابزار مذاکره به رفع سوءتفاهمات پاسخ دهد. سخنگوي وزارت امورخارجه نيز اخيرا و در نشست خبري هفتگي خود با بيان اينکه سياست‌هاي ايران درباره کشورهاي همسايه سياست روشني است، اظهار داشت: سعي کرديم با آنها با زبان دوستي حرف بزنيم و فاصله‌ها را کاهش دهيم. روابطمان با کويت قطر و عمان همواره وجود داشته و گفت‌وگوهايي داشتيم. حتما اختلاف‌نظرهايي بوده که طبيعي است.
سياست ايران زنده است. ما براي ديگران تعيين تکليف نمي‌کنيم ولي قبل از اين اجلاس به تمام کشورهاي عربي و اسلامي هشدار داديم که نسبت به توطئه‌هاي اسرائيل براي انشقاق ميان کشورهاي اسلامي آگاه باشند. اين مسئله قابل پيش‌بيني بود و اميدواريم با تفاهم، رايزني و گفت‌وگوها بر مشکلات منطقه فائق بياييم و با منطقه‌اي آرام‌تر روبه‌رو باشيم.
بدون ترديد در صورتي که اعراب حاشيه خليج‌فارس با درس گرفتن از تحولات گذشته ميز مذاکره را ابزاري براي گفت‌وگو با ايران و احيانا تفاهم با اين کشور انتخاب کنند بيش‌ازپيش مي‌توانند نسبت به پيشبرد امور خود کوشا باشند. ايران بارها در سطوح مختلف جهت چنين گفت‌وگوهايي اعلام آمادگي کرده است. کشورهاي منطقه به‌خوبي مي‌دانند تاکنون هيچ کدام از قدرت‌هاي بزرگ نتواسته‌اند براي کشوري در منطقه صلح و ثبات به ارمغان بياورند.
- 12
- 2
