اردوغان ، سیاست‌ آشکار و پنهان

 تغییر نظام پارلمانی ترکیه به نظام ریاست‌جمهوری در راستای افزایش قدرت رئیس‌جمهوری فعلی ترکیه، رجب طیب اردوغان، به سمت‌و‌سویی رفته است که به نظر مستحکم‌کردن ارکان قدرت مطلقه است. همچنین کودتای نافرجام برخی از سران ارتش ترکیه و برخورد قاطعانه حزب حاکم (حزب عدالت و توسعه) جایگاه اردوغان را میان مردم استحکام بخشیده است. ترکیه یکی از قدرت‌های تأثیرگذار در منطقه است و حضور اقلیت کرد در بخش‌های مرزی آن این کشور را نسبت به رفراندوم همه‌پرسی استقلال کردستان عراق حساس کرده است.

نتیجه مثبت این همه‌پرسی ترکیه را در برابر سیاست‌های دولت عراق در قبال بارزانی‌ها هماهنگ کرده است. برای بررسی این تحولات گفت‌وگویی با سیدعلی قائم‌مقامی، کارشناس مسائل ترکیه داشتیم. سیدعلی قائم‌مقامی‌، روزنامه‌نگار، مترجم آثار ترکی استانبولی و کارشناس مسائل ترکیه است. همچنین حوزه فعالیت علمی‌–‌پژوهشی او در مراکز دانشگاهی ایران و ترکیه است. او در کنار این فعالیت‌ها بیش از سی جلد کتاب و رساله به ترکی استانبولی ترجمه و منتشر کرده است.

 از خودتان بگویید؛ شما چندمین فرزند خانواده هستید؟

سیدعلی قائم‌مقامی هستم، متولد ١٣٣٥، شهرستان تبریز و سومین فرزند خانواده. بعد از گرفتن دیپلم علوم طبیعی،‌ سال ١٣٥٥ در امتحانات اعزام به خارج کشور شرکت کردم و از یکی از دانشگاه‌های لندن پذیرش گرفتم.

 از چه دانشگاهی؟

کالج پیتمن اسکول آوانگلند – لندن دوره آمادگی برای تعیین رشته بود؛ ولی به جای انگلیس به علت همسایگی ایران با ترکیه، به ترکیه رفتم.

 در کدام دانشگاه ترکیه تحصیل کردید؟

دانشگاه غازی Gazi، مدرسه عالی، رشته کارگردانی رادیو و تلویزیون Basn – yayn

 در کنار تحصیل، فعالیت سیاسی هم داشتید؟

از بنیانگذاران انجمن اسلامی آنکارا بودم. بعد از پیروزی انقلاب اسلامی نماینده انجمن اسلامی در سفارت جمهوری اسلامی ایران در آنکارا به مدت ١١ ماه بودم.

 ایده تأسیس انجمن اسلامی از کجا نشأت گرفت؟

انجمن اسلامی استانبول، ارزروم، ترابوزان، دیاربکر، آنکارا در راستای انجمن‌های اسلامی آمریکا و اروپا و موازی با سیس (کنفدراسیون جهانی محصلین و دانشجویان ایرانی) و سیسنو که تشکل‌های دانشجویی چپ مارکسیست و لنینیست و یا مائوئیست بودند، نشأت گرفت.

 دولت ترکیه چه واکنشی نسبت به این‌گونه تشکل‌ها داشت؟

این تشکل‌ها پنهان بود. بعد از کودتای نظامی ١٩٨٠ تعدادی از اعضا بازداشت و شکنجه و اخراج شدند.

 چه سالی به ایران برگشتید؟ و مشغول به چه کاری شدید؟

سال ١٣٥٩ به ایران برگشتم و سرپرست رادیو ترکی شدم. بعد از آن در وزارت ارشاد اسلامی به‌ عنوان کارشناس میز ترکیه در دفتر برنامه‌ریزی مشغول کار شدم. در بنیاد اندیشه اسلامی سردبیر مجله اسلام چاغریسی از شماره اول تا ٢٤ بودم و بعد از ٥ سال، مجددا به ترکیه بازگشتم.

 علت سفر مجدد شما به ترکیه چه چیزی بود؟

سال ١٣٦٥ برای ادامه تحصیل مجددا به ترکیه بازگشتم، در دفتر بازرگانی وزارت بازرگانی جمهوری اسلامی ایران به عنوان پژوهشگر مشغول کار شدم. سپس در سفارت جمهوری اسلامی در آنکارا در بخش بررسی مطبوعات و گزارشگری و ترجمه به کار خود ادامه دادم.‌ سال ١٣٦٨ به ایران بازگشتم و در بخش مطبوعات خارجی وزارت ارشاد مشغول به کار شدم. ‌سال ١٣٧٥ به عنوان مترجم و کارشناس کارمند محلی از مرکز به سرکنسولگری ایران در ارزروم اعزام شدم. مهر‌ سال ١٣٧٦ به ایران باز گشتم. از آبان‌ سال ١٣٧٦ تاکنون در رادیو ترکی استانبولی مشغول هستم.

 شما آثاری را به زبان ترکی استانبولی ترجمه کردید؛ چه آثاری بودند؟

خطبه‌های حضرت زینب، دکتر علی شریعتی، دکتر بهشتی، علامه طباطبائی، علامه مطهری، حقوق بشر اسلامی و برخی از رساله‌های علامه جعفری، پیام‌های امام، حقوق بشر در نهج‌البلاغه محقق داماد، مسأله طلاق، حقوق زن و... ترجمه‌هایی است كه انجام داده‌ام.

 رفراندوم تغییر قانون اساسی ترکیه در چه شرایطی برگزار شد؟

رفراندوم تغییر قانون اساسی در شرایط ناعادلانه و نابرابر تبلیغاتی و حالت فوق‌العاده پلیسی برگزار شد.

 جبهه مخالف و موافق چه واکنشی را در برابر این رفراندوم داشتند؟

«جبهه آری» متشکل از حزب عدالت و توسعه AKP و حزب حرکت ملی‌گرا MHP همه امکانات دولتی و شهرداری‌ها و کانال‌های تلویزیونی دولتی و خصوصی و استانداران را بسیج کردند و در انحصار خود گرفتند؛ ولی «جبهه نه» با امکانات محدود و در شرایط هراس‌آمیز به فعالیت خود ادامه دادند.

 حزب حاکم (حزب عدالت و توسعه) چه اقداماتی را انجام داد؟

حزب عدالت و توسعه با استفاده از احساسات ملی‌گرایانه و دینی و بسیج ادارات و مدارس میتینگ‌های بزرگی برگزار کرد. حتی رجب طیب اردوغان، رهبر حزب عدالت و توسعه و رئیس‌جمهوری ترکیه با افتخار می‌گفت که ما میتینگ‌های چند صد هزارنفری برگزار می‌کنیم؛ ولی جبهه مخالف در سالن‌ها سخنرانی می‌کنند. جبهه آری انتظار داشت با تکیه به آرای ٣٠ میلیونی خود در انتخابات اول نوامبر ٢٠١٥ در رفراندوم حداقل بیش از ٦٠‌درصد آرا را کسب کند؛

ولی بیش از ١٠‌درصد آرا خود را از دست داد. اردوغان جبهه مخالف را به خیانت به وطن و اتحاد با صلیبیون اروپا و به حمایت از تروریسم و همراهی با فتح‌الله گولن و پ‌ک‌ک (PKK)که بقای کشور را تهدید می‌کنند، متهم کرد. جناح مخالف اصلاح قانون اساسی برای برقراری نظام ریاست‌جمهوری را اقدامی در جهت نقض حق حاکمیت ملت و اصول دموکراسی و برابری و آزادی از یکسو و تحمیل حاکمیت انفرادی و سلب نظام تفکیک قوا و نظام پارلمانی دموکراتیک دانستند. «جبهه نه» همچنین «جبهه آری» را به تقلب در رفراندوم متهم کردند.

 آیا جبهه مخالف دلایلی هم برای تقلب در رفراندوم داشتند؟

بله؛ زیرا طبق گفته سعدی گوون

(Sadi Güven) شورایعالی انتخابات ترکیه بنا به درخواست رهبری حزب عدالت و توسعه در چند شهر مختلف آراي بدون مهر را نیز معتبر اعلام کرده‌اند. در حالی ‌که طبق ماده ١٠ قانون ٢٩٨ انتخابات آراي بدون مهر باطل است.

 اتحادیه اروپا و کشورهای غربی چه واکنشی را در برابر تغییر قانون اساسی ترکیه نشان دادند؟

مقامات اتحادیه اروپا (بروکسل) و مقامات آلمان، فرانسه، هلند، اتریش، یونان و غیره نیز اعلام کرده بودند که نظام ریاست‌جمهوری به دیکتاتوری انفرادی تبدیل می‌شود. در آن صورت مذاکرات برای عضویت ترکیه در اتحادیه اروپا به ‌طور کامل متوقف می‌شود. کمیسیون ونیز که به آن «کمیسیون برقراری دموکراسی از طریق حقوقی» نیز گفته می‌شود و نهاد مشاور قانون اساسی شورای اروپا و اتحادیه اروپا و دادگاه حقوق بشر اروپا است و ٥٧کشور ازجمله ٤٧ کشورهای عضو شورای اروپا نیز عضو آن هستند، با انتشار گزارش خود برقراری «نظام ریاست جمهوری» در ترکیه را نظام فردمحور و اتوکراتیک، نقض‌کننده حقوق و آزادی‌های بشری و آزادی اندیشه و بیان، تفکیک قوا خواند.

 تغییر نظام پارلمانی ترکیه به نظام ریاستی در راستای افزایش قدرت رئیس‌جمهوری چه تفاوتی با سایر نظام‌های ریاستی دارد؟

نظام ریاست‌جمهوری ترکیه، شبیه آمریکا و فرانسه و روسیه نیست. رئیس‌جمهوری، رئیس حزب است. اردوغان رئیس حزب عدالت و توسعه است. به نوعی نظام ریاست‌جمهوری تک‌حزبی است. اردوغان بر قوه‌مجریه و مقننه و قضائیه حاکم شده است. به همین دلیل، احزاب جمهوری خلق CHP و بخشی از حرکت ملی‌گرا و حزب سعادت SP و حزب وطن VANTAN Partisi که متشکل از جریانات سوسیال دموکرات، پان‌ترکسیت، سوسیالیست آتاترکیست، اسلام‌گرا و لیبرال، نظام ریاست‌جمهوری را دیکتاتوری فردی اردوغان می‌دانند.

 سیاست خارجی حزب عدالت و توسعه را در منطقه خاورمیانه چگونه ارزیابی می‌کنید؟

ترکیه عضو و متحد ناتو و شریک استراتژیک آمریکاست، ولی به علت سیاست‌های آمریکا در سوریه و حمایت پنتاگون از حزب اتحاد دموکراتیک PYD-YPG سوریه به رهبری صالح مسلم و آسیه عبدالله که اکنون این مقام رهبری در هفتمین کنگره حزب به شاهوز حسن و هوی مصطفی Şahoz Hasan و Hevi Mustafa تفویض شده است، باعث تنش بین ترکیه و آمریکا شده است. ترکیه قبل از آزادی حلب و موصل در خاورمیانه متحد عربستان‌سعودی و قطر و امارات در مسائل عراق و سوریه بود و به آمریکا پیشنهاد کرد که در عراق و سوریه به‌طور مستقیم وارد عمل شود،

ولی آمریکا نپذیرفت. از حملات آل‌سعود به یمن حمایت می‌کرد و می‌کند. با کشورهای عرب خلیج‌فارس، جبهه سنی و ناتوی عربی و ارتش اسلام را سازماندهی می‌کرد. اردوغان تلاش کرد که سرمایه کشورهای عرب خلیج‌فارس را جذب کند. بعد از بحران قطر، اردوغان سعی کرد که میانجیگری کند، ولی پذیرفته نشد. ترکیه از قطر حمایت می‌کند و با ایران درباره قطر متحد شده است. یعنی ناتوی عربی به رهبری عربستان‌سعودی شکست خورده است. ترکیه تلاش کرد که نفوذ ایران در سوریه و عراق و خلیج‌فارس و یمن بشکند، ولی آزادی موصل و حلب همه طرح‌های توطئه را نقش بر آب کرد. اردوغان تلاش کرد که در اجلاس آستانه نیز انحصار ترکیه و روسیه را تحکیم بخشیده و ایران را در درجه دوم از لحاظ نقش‌آفرینی قرار دهد، ولی در این مسأله نیز شکست خورد. سپس تلاش کرد که عربستان‌سعودی و قطر را نیز به اجلاس آستانه کشانده و مواضع خود را در مقابل محور ایران و روسیه و بشار اسد تقویت کند. در این هدف نیز شکست خورد. در نتیجه آستانه در تحت ‌هدایت و کنترل روسیه و ایران و ترکیه قرار گرفت. ترکیه با مصر نیز دچار تنش است، زیرا عبدالفاتح سیسی را به رسمیت نمی‌شناسد. اردوغان به همین دلیل به سیاست‌های ایران در منطقه نزدیک شده است.

 ترکیه چه منافع و اهدافی را از ورود به اجلاس آستانه در حل بحران سوریه دنبال می‌کند؟

ترکیه می‌خواست در سوریه، دولت سنی وابسته به آمریکا و غرب تأسیس کند و نفوذ ایران را بشکند؛ از لحاظ انرژی و سیاسی و مقابله با اصطلاح هلال شیعه.

 اردوغان چه اقداماتی را در این راستا انجام داد؟

در راستای همین هدف، اردوغان اعلان کرد که اسراییل به ترکیه و ترکیه به اسراییل نیازمند است، ولی شکست داعش و جبهه النصره و سایر تکفیری‌ها در مقابل جبهه ایران و حزب‌الله و ارتش سوریه و حمایت فعال روسیه از این جبهه، هدف اردوغان و آل‌سعود و قطر نقش بر آب شد. اردوغان پیشنهاد کرده بود که نیروهای ائتلافی جنگ با داعش به رهبری آمریکا را اشغال کنند و منطقه امن و پرواز ممنوع اعلام کنند. به جای (PYD-YPG) حزب دموکراتیک سوریه از ارتش ترکیه برای آزادی رقه بهره‌برداری کنند، ولی آمریکا ترجیح داد که از PYD-YPG بهره‌برداری کند، زیرا هدف آمریکا ایجاد سوریه فدرال یا کنفدرال یعنی تجزیه است. بدین سبب اردوغان ناچار شد که با عملیات سپر فرات منطقه‌ای به مساحت ٢‌هزار کیلومتر مربع را اشغال و از این طریق از تأسیس کریدور کردی در شمال سوریه پیشگیری نماید و در آستانه شرکت کند.

 ترکیه چه سیاستی را در قبال استقلال اقلیم کردستان عراق اتخاذ کرده است؟

اردوغان معتقد است که کردهای عراق می‌خواهند با رفراندوم غیرمشروع که بدون مشورت ترکیه انجام گرفته، ترکیه را دچار مخمصه و تضعیف کنند. عراق و سوریه را براساس قومیت و مذهب تجزیه و ترکیه را از جنوب محاصره کنند.

 به اهتزاز درآوردن پرچم اسراییل در این همه‌پرسی به چه معناست؟

اهتزاز پرچم اسراییل در همه‌پرسی بیانگر آن است که این اقدام با تحریک و خواست قدرت‌های بیگانه برای فتنه‌انگیزی، خونریزی و برادرکشی مستمر در منطقه صورت گرفته و باید این را بگویم که مقامات شمال عراق با اشتباه تاریخی خود داوطلب این آتش‌افروزی شده‌اند. برافراشتن پرچم اسراییل نشان می‌دهد که بارزانی‌ها با موساد سابقه همکاری طولانی دارند. با تکیه به عقل اسراییل وارد عمل شده‌اند و رفراندوم خیانت به تمامیت ارضی عراق است، ولی شکست خواهند خورد.

 با این اوصاف سیستم حمل‌ونقل هوایی و زمینی با چه مشکلاتی روبه‌رو خواهد بود؟

اکنون پروازهای هوایی متوقف شده است. در آینده مرزهای زمینی نیز بسته خواهد شد. ترکیه، ایران و سوریه و عراق حوزه هوایی خود را نیز روی هواپیماهای بین‌المللی خواهند بست.

 این اقدامات ایران و سوریه و عراق و ترکیه به چه معنا خواهد بود؟

این اقدامات به معنی مخالفت با کرد و کردها نیست.

 گمرکات ترکیه با کردستان عراق به چه صورت خواهد بود؟

 بن علی ییلدیریم نخست‌وزیرترکیه Binali Yildirim گفت؛ گمرکات ترکیه با کردستان عراق از دور خارج خواهد شد و از طریق اواکوی Ovakoy به تلعفر به عراق صادرات و تجارت انجام خواهد شد. گمرکات و مرزهای شمال عراق باید به حکومت مرکزی عراق واگذار شود. در غیراین‌صورت مرزهای زمینی ترکیه با کردستان عراق مسدود خواهد شد.

 ترکیه چه دیدگاهی در مورد کردهای عراق دارد؟

مولود چاوش اوغلو Mevlut Çavuşoğlu  نیز تأکید کرد که ترکیه از حقوق کردها مندرج در قانون اساسی عراق حمایت می‌کند. آماده میانجیگری بین اربیل و بغداد برای حل مسأله است. رفراندوم آینده کردهای عراق را به‌ خطر انداخته است. از سیاست‌های دولت عراق در قبال بارزانی‌ها حمایت می‌کند ولی مخالف استقلال کردستان است. اگر از این خطای خود بازنگردند، مخاطب ترکیه تنها بغداد خواهد بود. مجلس ترکیه عملیات برون‌مرزی را نیز تصویب کرده است. هنوز برای کردستان مهلت تعیین نشده است. ترکیه با بغداد هماهنگی و عمل خواهد کرد.

 با توجه به حمایت اسراییل از رفراندوم کردستان عراق، آینده روابط ترکیه و اسراییل را چگونه تصور می‌کنید؟

ترکیه درباره سیاست‌های اسراییل انتقاد دارد، ولی روابط خود را قطع و متوقف نخواهد کرد. همه این سخنان نشان می‌دهد که ترکیه درباره مسأله رفراندوم و نتایج آن درحال خرید زمان است، زیرا منافع بسیار زیادی در شمال ‌عراق دارد. ترکیه می‌تواند پایگاه‌های خود را روی آمریکا ببندد و با اسراییل نژادپرست که حامی استقلال کردستان است، قطع رابطه کند، ولی از همه این اقدامات مقابله‌به‌مثل خودداری می‌کند.

اعظم سلامتی