به گزارش ایران، در حالی که دیوان دادگستری لاهه برای جلسات بررسی شکایت ایران علیه امریکا، زمان برگزاری جلسه استماع را هم مشخص کرده، علیرضا رحیمی عضو کمیسیون امنیت ملی و عضو هیأت رئیسه مجلس به «ایران» می‌گوید این دادگاه می‌تواند منجر به حکمی شود که امکان مصادره اموال امریکا توسط ایران را فراهم کند.
رحیمی معتقد است در جریان این دادگاه برجام هم می‌تواند به عنوان یک تعهد بین‌المللی نقض شده توسط امریکا به کمک کشورمان بیاید و گرفتن حکم علیه ایالات متحده را بیشتر تضمین کند. او البته اینها را منوط به سه عامل می‌داند؛ تعیین وکلای خوب، جمع‌آوری اسناد و مدارک لازم و نهایتاً دوری جستن از فضاسازی سیاسی در قبال این دادگاه.
٭٭٭
شما از نظر اولیه‌ای که دادگاه لاهه در جریان طرح دعوی بین ایران و امریکا صادر کرده، چه ارزیابی دارید؟ این رأی چقدر دارای اهمیت است؟
در مجموعه رسیدگی‌های قضایی چه در سطوح ملی و چه بین‌المللی، رأی موقت موضوع مهمی است که عموماً با هدف جلوگیری از خسارات بیشتر و توقف اقدامات غیرقانونی از نظر دادگاه صادر می‌شود و موضوع متعارفی است. منتها در حوزه بین‌الملل اهمیت این بحث از این جهت است که غالباً دولت‌ها فارغ از تعهدات و مقررات بین‌المللی گاهی تخلفاتی را مرتکب می‌شوند که جبران آن تخلفات به سادگی امکانپذیر نیست.
از جمله این تخلفات بحث تحریم‌های امریکا علیه کشورمان است که از یکسو تأثیرات غیرقابل جبران در برخی موارد دارد و از سوی دیگر هم خلاف مقررات بین‌المللی و همین طور عهدنامه مودت میان ایران و امریکا در سال ۱۳۳۴ است که صراحت دارد بر اینکه امریکا متعهد به عدم ایجاد ممنوعیت و محدودیت در حوزه‌های اقتصادی و بازرگانی است.
با این تفسیر به نظر شما این دستور موقت لاهه دارای نفوذ حقوقی لازم در عمل هست؟
به هر حال باید منتظر بمانیم تا اولین جلسه دادگاه برگزار شود. چون همین رأی موقت هم در اولین جلسه استماع توسط دیوان دادگستری مورد بررسی قرار می‌گیرد و آنجا یا این دستور را تنفیذ می‌کنند یا لغو. اما لازم است ما متوجه باشیم در مسائل حقوقی در عرصه بین‌الملل، فضاسازی‌های حقوقی نمی‌تواند چندان مؤثر باشد. لذا ما به جای مدیریت فضای سیاسی درخصوص این پرونده فعلاً باید تلاش کنیم که دفاع خوبی در آن محکمه داشته باشیم.
این دفاع خوب یعنی چه؟ از نظر شما باید چه شاخصه‌هایی داشته باشد؟
ما باید اول به فکر تعیین وکلای خوبی برای دفاع از کشورمان در این پرونده باشیم. در درجه دوم باید تا آن زمان بهترین مستندات ممکن را به صورت کاملاً طبقه‌بندی شده و منظم جمع‌آوری کنیم. در کنار اینها اگر بتوانیم از حضور مقامات سیاسی کشور در جلسه استماع هم بهره بگیریم، احتمالاً اقدام کارسازی خواهد بود.
به هر حال ما باید الان این موضوع را در یک چارچوب حقوقی و نه سیاسی ببینیم. ما نباید در این شرایط فضا را به سمت افزایش توقعات از این دادگاه ببریم چون دیوان دادگستری بین‌المللی لاهه فضایی کاملاً متفاوت و مجزا از فضای سیاسی دارد و اصل کار به دفاع طرفین و مدارک ارائه شده مربوط می‌شود.
سابقه دادگاه لاهه و دعاوی بین ایران و امریکا آیا می‌تواند ما را به سرنوشت این پرونده امیدوار کند؟
دو کشور سابقه طرح دعوی در دادگاه لاهه علیه هم دارند و وکلای ایرانی هم سابقه ۷۰ ساله در دفاع از دعاوی بین‌المللی در لاهه را دارا هستند و در غالب موارد هم موفق بودند. از این جهت جای نگرانی وجود ندارد. منتها نگرانی از ناحیه‌ای است که فضای سیاسی داخلی را به سمتی هدایت کنیم که سطح توقع از خروجی این دادگاه خیلی زیاد شود.
با این سابقه آیا می‌توان به نتیجه دادگاه امیدوار بود؟
اسنادی که شکایت آقای ظریف مستند به آن است، کاملاً موثق، محکم و غیرقابل خدشه است. این شکایت مستند به مواد ۴، ۷،۸ و ۹ عهدنامه مودت دو کشور است که دقیقاً همین مواد منطبق با نقض آشکار تحریم‌ها و اقدامات اخیر امریکا است. پیش‌تر نیز هم دولت ایران و هم امریکا در برخی دعاوی خود به همین عهدنامه متوسل شده و به آن استناد کرده بودند.
مثلاً امریکا در پرونده گروگانگیری و ایران در پرونده ناو وینسنس و بمباران سکوهای نفتی به همین مورد متوسل شده بودند و لذا اصل معاهده از نظر دیوان دادگستری لاهه متنفذ است. این را هم باید توضیح داد که این اولین بار است که راجع به تحریم‌های امریکا نسبت به یک کشور دیگر اقدام حقوقی توسط کشور تحریم شده صورت می‌گیرد.
تحریم‌های امریکا در مواردی چون چین، لیبی، کره شمالی، عراق و امثال اینها منتهی به طرح شکایت در لاهه نشد.
دلیل این چه بود؟ کشورها نخواسته بودند شکایت کنند یا امکان شکایت نداشتند؟
در برخی موارد کشورها می‌خواستند اما امکانش را نداشتند. این فرآیندی است که برجام راه آن را برای ما هموار کرد.
چرا قبلاً در دوره‌های پیشین در بحث تحریم‌ها به همین عهدنامه مودت برای طرح شکایت علیه امریکا متوسل نمی‌شدیم؟
این عهدنامه فراموش شده‌ای نبود اما در حوزه تحریم‌ها قبل از این امریکایی‌ها تعهدی به سازمان ملل و دیگر کشورهای ۱+۵ نداده بودند و اگر برجام نبود، ما در موضع به مراتب ضعیف‌تری قرار داشتیم. الان برجام دلیل دوم محکمی را برای ما فراهم کرده و در واقع امریکا الان با تحریم‌های خود دو سند بین‌المللی را نقض کرده؛ عهدنامه مودت سال ۱۳۳۴ و برجام.
امریکا در برجام به همکاری‌های بین‌المللی با ایران و همین طور تسهیل روابط بانکی ایران متعهد شده‌است. لذا اکنون امریکا با دو نقض تعهد مواجه است. مضافاً اینکه برجام ۵ طرف دیگر غیر از ایران و امریکا هم داشت که با اقدامات امریکا، آن ۵ طرف هم در موضع نقض برجام قرار گرفته‌اند.
اگر فرض را بر این بگیریم که امریکا به صورت صد درصد در این دادگاه محکوم شود، آیا تضمینی برای این وجود دارد که به حکم دادگاه گردن بگذارد؟
فضای احکام بین‌المللی با معاهدات بین‌المللی متفاوت است. در معاهدات بین‌المللی دو مکانیسم وجود دارد که اگر طرف تعهداتش را انجام ندهد، یا طرف دیگر می‌تواند از معاهده خارج شود یا به نقض متقابل تعهدات روی بیاورد. ولی فضایی که احکام قضایی در صلاحیت‌های بین‌المللی مثل دیوان دادگستری لاهه دارند این گونه نیست که اگر حکمی صادر شد برای اجرای آن نگرانی وجود داشته باشد.
چون مجموعه دیوان لاهه ابزارهای اجرای احکامش ذیل ساختار خودش پیش‌بینی شده‌اند و مجامعی چون شورای امنیت سازمان ملل می‌تواند به عنوان یکی از ابزارها در اجرای این احکام اقدام کند. احکام صادره از لاهه ضمانت اجرایی قضایی دارد و نه سیاسی که ضمانت اجرایی قضایی یک پله بالاتر از ضمانت اجرایی سیاسی است. به هر حال توافق برجام ضمانت اجرایی سیاسی داشت و متعاقب ضمانت اجرایی سیاسی اگر اتفاقی می‌افتاد، باید متوسل به مراجع قضایی می‌شدند که همین اتفاق هم رخ داده است.
احتمال این هست که با حکم لاهه، شورای امنیت وارد این موضوع شود؟
احتمالش وجود دارد، چون تحریم‌های امریکا غیر از اینکه نقض دو تعهد این کشور است، دایره شمول آن هم بیشتر از ایران است و اکثر کشورهایی را که با ایران کار می‌کنند شامل می‌شود و هدف جریمه قرار داده است. این اقدام بسیاری از معاهدات دیگر بین‌المللی را هم نقض می‌کند که نمونه آن پیمان‌های پولی ایران و طرف‌های همکارش است که یک پیمان دوطرفه محسوب می‌شود و امریکا با این اقداماتش در آن دخالت می‌کند. این نمونه نشان می‌دهد که حوزه تأثیر تحریم‌های امریکا به لحاظ نقض قوانین بین‌المللی بسیار وسیع است.
اگر امریکا بعد از صدور حکم بگوید من حکم صادر شده را قبول ندارم و به آن توجه نمی‌کنم، چه ساز و کاری برای جاری شدن حکم وجود دارد؟
اولاً این آزادی عمل ایران است که مورد حکم لاهه قرار خواهد گرفت و ثانیاً اگر ایران بتواند دادخواست خود نسبت به تحریم‌ها را تقدیم کند و برآورد ارزی از مجموعه خسارت تحریم‌ها داشته باشد، وقتی امریکا محکوم شود، کشور ما می‌تواند درخواست جبران خسارات بدهد که معنای آن، مصادره اموال امریکا متناسب با این حکم است.
در چه جایی؟ در ایران؟
نه در کل دنیا؛ هر مالی متعلق به امریکا باشد مشمول این حکم خواهد بود و ایران می‌تواند در شرایطی آن را مصادره کند.
احسان بداغی
- 10
- 6
