باید‌ و نبایدهای خانه‌تکانی

ما ایرانی‌ها براساس یک سنت قدیمی در روزها و هفته‌های پایانی ‌سال خانه‌های خود را از گردوخاک پاک می‌کنیم یا به اصطلاح خانه‌تکانی می‌کنیم تا در فضایی مرتب و تمیز به استقبال بهار برویم. البته در طول دوره‌های مختلف سبک و سیاق خانه‌تکانی بین خانواده‌ها نسبتا تغییر کرده ولی هنوز هم  خانه‌تکانی، نخستین مشخصه نزدیک‌شدن به ‌سال نوست. با این حال، تمیزکردن خانه بدون رعایت نکات ایمنی و درنظرگرفتن اصول می‌تواند باعث بروز حوادث ناگوار باشد؛ سقوط از ارتفاع، خفگی، بروز بیماری‌های تنفسی و پوستی ناشی از کار با شوینده‌ها از مهمترین حوادثی است که این روزها مردم علاقه‌مند به خانه‌تکانی را تهدید می‌کند. مسمومیت‌های سطحی و شدید به واسطه استفاده نامناسب یا ترکیب نادرست شوینده‌ها را، می‌توان اصلی‌ترین این موارد عنوان کرد. زنان به‌عنوان مدیر امور منزل که بیشترین مسئولیت را در نظافت خانه برعهده دارند، آمار بیشترین موارد مسمومیت خانگی را نیز هم دارند. آسیب‌های بهداشتی هنگام استفاده از مواد شوینده، ممکن است در کوتاه‌مدت اثرچندانی نداشته باشد، اما در بلندمدت مشکلات ریوی و پوستی، عوارض چشمی و آلرژی‌های مختلف تا سرطان را به همراه دارد.

شاهپور مارالی آتش‌نشانی است که سال‌ها در عملیات‌های مختلف حضور داشته. وقتی از او درباره تجربه‌اش در مواردی که به خانه‌تکانی مربوط می‌شود، سوال می‌کنیم، عنوان می‌کند: «فصل خانه‌تکانی که می‌شود، بحث موارد ایمنی کار با شوینده‌ها و ابزار تمیزکردن در و پنجره باز می‌شود؛ تمیزکردن خانه به خودی خود بسیار کار قشنگ و پسندیده‌ای است اما به شرط این‌که مردم به موارد ایمنی دقت کنند.»

این آتش‌نشان به «شهروند» می‌گوید: «ترکیب شوینده‌ها با سفیدکننده‌ها خیلی خطرناک است که متاسفانه برخی از خانم‌ها برای رسیدن به یک شوینده قوی دست به این کار می‌زنند؛ هشدارهای آتش نشانی و اورژانس در این‌باره بسیار است. از فعل و انفعالات شیمیایی ترکیب این مواد، گاز کلر آزاد می‌شود که با رطوبت مخاط دهان اسید کلریدریک ایجاد می‌کند که بسیار قوی و سوزاننده است و استنشاق آن در فضاهای در بسته کوچک علایم شدید تنفسی ایجاد می‌کند. بد‌ترین شکل استفاده از مواد پاک‌کننده و شوینده آن است که آنها را با آب گرم مخلوط یا از آنها در محیط‌های بسته‌ که بخار آب وجود دارد، استفاده شود. موارد زیادی متاسفانه دیده شده است که مسمومیت به واسطه کار با این ترکیبات خطرناک در حمام یا سرویس بهداشتی، به مرگ افراد منجر شده است.

برای کاهش عوارض تنفسی و مسمومیت‌ها چه باید کرد

بهتر است از مواد شوینده و پاک‌کننده‌هایی استفاده شود که آسیب کمتری می‌رسانند، به‌طور مثال استفاده از پودرهای شوینده که آنزیم هم دارند، بسیار ایمن‌تر از استفاده از مواد سفیدکننده‌ای است که بخار دارد. این سال‌ها شوینده‌هایی تحت عنوان چند منظوره که می‌توان گفت همه‌کاره هستند، رواج پیدا کرده است. شوینده‌هایی که از نظر ایمنی از استاندارد بالاتری برخوردار بوده و درعین حال هم برای دیوار قابل استفاده است و هم سطوح سرامیکی و شیرآلات. مارالی در این‌باره عنوان می‌کند: «خانم‌های خانه‌دار باید دقت داشته باشند بخار متصاعدشده از ترکیب جوهرنمک و وایتکس بسیار برای چشم، پوست و ریه خطرناک است، بنابراین باید از ترکیب این دو ماده جدا پرهیز شود. همچنین هنگام شست‌وشوی حمام و دستشویی باید از ماسک‌های محافظ استفاده شده و پنجره‌ها باز و تهویه روشن باشد تا جریان هوا برقرار شود. نگهداری از مواد خطرناک پاک‌کننده در مکانی دور از دسترس کودکان، محکم‌بستن در محصولات شیمیایی و پاک‌کننده‌ها و نگهداری از فرآورده‌های حاوی موادشیمیایی پرخطر در ظروف ویژه از دیگر توصیه‌های این کارشناس آتش‌نشانی است.»

مراقب لوله بخاری‌ها باشید

با این‌که اکثر خانه‌های شهری این سال‌ها به سیستم گرمایشی پکیج و شوفاژ مجهز شده اما هنوز هم خانه‌هایی هستند که با بخاری گرم می‌شوند؛ همین بخاری‌ها در حین تمیزکاری خانه می‌تواند باعث پخش‌شدن گاز مونوکسیدکربن شده و افراد خانواده را مسموم کند. مارالی یکی دیگر از مواردی که به آتش‌نشانی اطلاع داده می‌شود، جابه‌جایی لوله بخاری در حین خانه‌تکانی عنوان می‌کند و می‌گوید: «معمولا وقتی فرش‌ها یا موکت‌ها برای شست‌وشو جمع می‌شوند، بخاری جابه‌جا می‌شود و همین حرکت‌دادن‌ها ممکن است لوله بخاری را از حالت ایمن خارج کرده و افراد خانواده ناخواسته دچار مسمومیت با گاز CO شوند.» مارالی همچنین به موارد خطرناک دیگر در حین کار در خانه اشاره می‌کند؛ پله‌های نامناسب نردبان‌ها و تکیه‌گاه غیرایمن یا  استفاده از چهارپایه‌های پلاستیکی برای دسترسی به دیوار و پنجره می‌تواند تعادل فرد را به هم زده و باعث سقوط از بلندی در محیط داخل خانه یا نمای بیرونی ساختمان باشد. به گفته این آتش‌نشان، خانه‌تکانی می‌تواند با رعایت کوچکترین موارد ایمنی بسیار شیرین باشد؛ بی‌احتیاطی گاهی صدمات جبران‌ناپذیری به دنبال خواهد داشت.

دست و پا شکسته به استقبال بهار نرویم

خانه‌تکانی و نونوار کردن خانه در روزهای پایانی سال می‌تواند خیلی شیرین باشد، تنها اگر به همه موارد ایمنی دقت کرد و با رعایت نکات اصولی با تنی سالم به استقبال بهار رفت؛ متاسفانه بررسی اخبار سال‌های اخیر نشان می‌دهد  میزان حوادث ناشی از خانه‌تکانی کم و بیش هر‌ سال تکرار می‌شود و در کل میزان این حوادث چندان تغییر نداشته است. استفاده از وسایل غیرایمن برای دسترسی به ارتفاع بالاتر و استفاده از زیرپایی‌هایی همچون جعبه‌ها و نردبان‌های نامطمئن، خطر سقوط از ارتفاع را که یکی از تهدیدهای مهم این روزها به شمار می‌رود، افزایش می‌دهد. تعداد قابل توجهی از این افراد هنگام نظافت پنجره یا دیوار یک لحظه تعادلشان را از دست می‌دهند و سقوط می‌کنند. این روزها موارد ضرب‌‌دیدگی و شکستگی دست و پا از صحنه‌های رایج در اورژانس‌ است. برای رهایی از حوادث ناشی از خانه‌تکانی می‌توان از طریق آموزش و توجه به ایمنی، شدت بروز آن را کاهش داد و بدون‌شک  اطلاع‌رسانی از سوی رسانه‌ها می‌تواند در زمینه کاهش این حوادث تاثیرگذار باشد. شاید بسیاری از افراد عادی نمی‌دانند که نردبان ایمن چه ویژگی‌هایی باید داشته باشد.

از آتش‌نشانان، نقاشان و  برقکاران گرفته تا خانم‌های خانه‌دار همه در طول روزهای‌سال از نردبان استفاده می‌کنند و جالب است بدانید حدود ٢درصد از کل حوادث شغلی در کشورهای صنعتی  مربوط به کار با نردبان‌ها و سقوط از آنهاست.

علت اصلی سقوط‌ها معمولا موارد زیر است:  

استفاده از نردبان نامناسب

واژگون شدن نردبان به دلیل قرار گرفتن آن در وضع نامناسب و یا غیرایمن بودن سطحی که نردبان روی آن قرار دارد.

استفاده از نردبان به شیوه غیرایمن

اکثر نردبان‌های موجود از چوب، آلومینیوم و پشم شیشه ساخته شده‌اند. نردبان باید به دقت و متناسب با کاربری مورد نظر انتخاب شود،  به شیوه صحیح مورد استفاده قرار گیرد، به خوبی نگهداری و تعمیر شود.

 انتخاب نردبان صحیح

نردبان‌های پلکانی معمولا برای استفاده در محیط‌های کاری و خانه‌ها به کار می‌روند، درحالی‌که از نردبان‌های سکویی بزرگ در انبارها و مکان‌های صنعتی که استحکام خوب و سطح کاری بزرگ و هموار دارند، استفاده می‌شود. بازوی مهار‌کننده این نردبان‌ها باید محکم شود، ضمن این‌که چهارپایه آن در زمین محکم شده است.

قوانین مختلفی برای کار به شیوه ایمن با نردبانی که به‌طور صحیح نصب شده است، وجود دارد. همیشه در سه نقطه با نردبان تماس داشته باشید. این بدان معناست که همیشه دو پا و یک دست یا دو دست و یک پا در تماس با نردبان باشد. زمانی که از نردبان بالا می‌روید یا پایین می‌آیید، صورتتان باید رو به نردبان قرار گیرد و نرده‌ها را بگیرید (نه لبه‌های پله‌ها را) این نکته باید هنگام تمرین کردن با نردبان نیز رعایت شود. زمانی که باری را از نردبان بالا می‌برید، احتمال بروز حادثه بیشتر است. از دیگر دلایل اصلی سقوط، از بین رفتن تعادل در حین کار بر بالای نردبان است. وزنتان را در وسط چارچوب نردبان قرار دهید. نباید هنگام کار با نردبان به طرفین خم شد. کار در روی نردبان خیلی خسته‌کننده است، لذا این‌گونه کارها باید در زمان‌های کوتاه صورت پذیرد. اگر احساس سرگیجه کردید، با قرار دادن سر روی پله چند لحظه استراحت کنید، سپس به آرامی بالا بروید. در هنگام استفاده از نردبان عجله کردن ممنوع است.

 توجه داشته باشید که یک نردبان نمی‌تواند سال‌های‌سال برایتان کار کند. نردبان‌ها طول عمر مشخصی دارند و باید قبل از هر بار استفاده برای بررسی علایم پوسیدگی، عیب و نقص بررسی شوند. بدنه ضعیف یا پیچ خورده (تابیده شده) پلکان‌های شل و غیره موارد بازرسی است که صرف‌نظر از هر نوع نردبانی باید صورت گیرد.

پیش از دست به کار شدن این آموزش‌ها را بخوانید

١٣ فرمان ایمنی

١- بهتر است زنان قبل از شروع کار به مدت ١٠ تا ١٥ دقیقه‌ ‌با حرکات ورزشی‌-نرمشی و کششی اندام‌های فوقانی و تحتانی بدن خود را برای‌ ‌کار آماده کنند.

٢- با‌ ‌برنامه‌ریزی و تقسیم کار از انجام حجم زیاد کار در یک مدت زمان محدود خودداری کنند تا از فشار و استرس زیاد به اندام جلوگیری شود‌؛ ‌ضمن این‌که اضطراب ناشی از انبوه کارها باعث فشار عصبی زیادی می‌شود.

٣- با استفاده از لباس‌های راحت نخی برای تبادل‌ ‌حرارت و سیستم تهویه‌ای مناسب می‌توان از بروز استرس گرمایی ناشی از حرارت کاست‌.

٤- با‌ ‌استفاده از مایعات به میزان زیاد، آب و املاح از دست‌رفته بدن خود را بر اثر تعریق جبران کرده تا از بروز مشکلات و عواقب بعدی جلوگیری شود.

٥- استفاده از ماسک و پیش‌بند در صورت تماس با مایعات و مواد شیمیایی و سربند برای پیشگیری از آلودگی مو بسیار مفید است.

٦- در حین گردگیری از واردکردن بیش از اندازه فشار به کمر خودداری کنید‌.

٧- برای جابه‌جایی بار بیش از ٢٠ کیلوگرم از کمک یک یا دو نفر استفاده و از رهاکردن بار خودداری کنید.

٨- برای شست‌وشوی‌ ‌بخش‌های فوقانی در و پنجره و دیوار به ازای هر ۲ تا ۳ دقیقه کار، مدت کوتاهی سر را‌ ‌پایین انداخته و به حالت استراحت قرار دهید‌.

٩- افراد مبتلا به مشکلات اسکلتی‌-عضلانی باید برای شست‌وشو در حمام از چکمه استفاده کنند و در غیر این صورت با رعایت نکات‌ ‌ایمنی بر روی سطوح لیز و لغزنده از دمپایی استفاده شود.

١٠- حین استفاده از مواد شوینده‌ای همچون وایتکس برای جلوگیری از آسیب ریه باید از دستمال ضخیم بر روی دهان، بینی و دستکش پلاستیکی برای جلوگیری از آسیب پوست‌ ‌استفاده کنید.

١١- بهتر است که خانه‌تکانی را در‌ ‌زمان غیبت کودکان در منزل انجام دهید تا ضریب حوادث کاهش یابد.

١٢- نباید لوازم برقی با آب تماس داشته باشند و باید از ریختن آب بر روی کلید، پریز و‌ ‌سیم برق پرهیز کنید‌.

١٣- استفاده از وسایل غیرایمن برای دسترسی به ارتفاع بالاتر و زیر پایی‌ همچون جعبه و نردبان‌های غیر ایمن خطر‌ ‌سقوط را افزایش می‌دهند.

توصیه‌های سازمان آتش‌نشانی برای خانه تکانی چیست؟

در بیشتر موارد دلیل بروز برخی حوادث برای افراد، بی‌دقتی آنهاست. مثل بالا رفتن از نردبانی که ‏نمی‌توان روی استحکام و پایداری‌اش حساب باز کرد یا استفاده از ترکیبات بنزین برای پاک کردن ‏وسایل بدون توجه به حساسیت آن در برابر اصطکاک و گرما؛ بد نیست برخی توصیه‌های سازمان ‏آتش‌نشانی را برای این روزهای فراگیر شدن خانه‌تکانی با هم بخوانیم‎.

در زمان نظافت خانه خود و استفاده از نردبان یا چهارپایه از پایداری سطح اتکای آن با زمین کاملا ‏مطمئن باشید و از چهارپایه‌های استاندارد و نردبان دوطرفه استفاده کنید‎.

‏‎ ‏‎ ‎از شست‌وشوی پرده، کف آشپزخانه، حمام و غیره که آلوده به مواد روغنی باشند توسط مواد ‏سریع‌الاشتعال (مثل بنزین) جدا خودداری کنید‎.‎

از قرار دادن مواد شوینده مانند وایتکس و جوهر نمک و مانند اینها روی زمین و در دسترس کودکان ‏جدا خودداری کرده و در حد استاندارد از آنها استفاده کنید‎.

در زمان پاک کردن شیشه و پنجره‌های منزل احتیاط لازم را رعایت و از رفتن بر روی نرده‌ها یا ‏قرنیزها جدا خودداری کنید‎.‎

‏‎ ‏‎ ‎شست‌وشوی لوازم برقی مانند لوستر، چراغ روشنایی و غیره قبل از قطع کامل برق بسیار خطرناک ‏بوده و احتمال برق‌گرفتگی افراد را افزایش می‌دهد، لذا اول برق وسیله برقی را قطع و سپس این لوازم ‏را پاک کنید‎.

در زمان جابه‌جایی لوازم خانگی بالاخص اجاق گاز، احتیاط بیشتری کنید و همه اتصالات مربوط به ‏گاز اعم از شهری و کپسول را توسط آب و صابون چک کنید تا از عدم نشتی آنها مطمئن شوید. ضمنا ‏شیلنگ‌های فرسوده انتقال گاز را حتما تعویض کنید‎.

‏‎ از ریختن مواد قابل اشتعال در چاه‌های فاضلاب، دستشویی، توالت و غیره جدا خودداری کنید، چرا ‏که در اثر ریزش این گونه مواد در محیط خانه احتمال انفجار و آتش‌سوزی بسیار است‎.

‎کپسول دستی آتش‌نشانی موجود در محیط خانه را به موقع شارژ کنید، زیرا این کار می‌تواند کمک ‏بسزایی در زمان آتش‌سوزی احتمالی کند.

‎از جابه‌جایی لوازم و اثاثیه سنگین منزل به صورت فردی اجتناب کرده و در این مورد از کارگران ‏حرفه‌ای یا کار گروهی بهره بگیرید تا در ایام خوش نوروز دچار دیسک کمر یا عوارض ناشی از آن ‏نشوید.