قوانین بازی بیلیارد و تاریخچه ی آن در ایران

بیلیارد بازی بسیار متنوعی است و انواع و اقسام آن در دنیا برگزار می شود

بیلیارد چیست؟

بیلیارد نوعی بازی است که در فضای سرپوشیده در میزی مستطیلی پوشیده با ماهوت سبز با ۳ یا ۱۵ گوی و میله ای چوبی که با آن به توپ های بیلیارد ضربه زده می شود انجام می شود. بیلیارد (Cue sports) به طریقی که در ایران بازی می شود از روسیه گرفته شده است، هر یک از گویها را شار (روسی گوی) میگویند. تاریخ دقیقی از اختراع این بازی در دست نیست ولی بر اساس تحقیقات و گزارشات در قرن ۱۶ میلادی و در فرانسه نوعی بازی شبیه به بیلیارد رواج داشته است. در انگلستان بیلیارد در زمان شکسپیر مرسوم بود. اولین چیز که باید در مورد بیلیارد بدانید این است که این بازی برعکس بازی های توپی دیگر دارای توپ های زیادی است. بیلیارد از قدیم بعنوان ورزش مرفهین مطرح بوده است.

تاریخچه ورزش بیلیارد

قبل از این که جنگ های داخلی شروع شود، توپ های بیلیارد بطور منحصر از عاج ساخته می شدند. استفاده از این روش، محدودیت های متعددی را به دنبال داشت. عاج، یک ماده طبیعی بود که از حیوانات بدست می آمد و برای این کار زیان هایی به محیط زیست وارد می نمود. از طرفی دیگر، احتیاج به مواد اولیه برای ساخت تعداد زیادی توپ بیلیارد، استفاده از عاج را با چالش هایی رو به رو می کرد.

در آن هنگام که توپ های بیلیارد از عاج ساخته می شد، میزان تقاضا برای خرید عاج، فزونی یافت ولی عرضه آن با کاهش چشمگیر روبرو گشت. مجموعه این عوامل سبب شد یک شرکت آمریکایی که به سرعت با کمبود عاج برای ساخت توپ بازی بیلیارد مواجه شد یک اطلاعیه صادر کرد؛ این شرکت اعلام نمود برای شخصی که بتواند راه حل جدیدی برای ساخت توپ بیلیارد از ماده دیگری به جز عاج ارائه دهد، ۱۰ هزار دلار پاداش در نظر می گیرد. شخصی به نام جان وسلی یک مهندس اهل نیویورک به همراه برادرش به نام ایسای اسمیت توانستند یک روش جدید را اختراع کنند. در این روش از یک ماده سلولوئید که ساختاری شبیه عاج داشت، برای ساخت توپ بیلیارد استفاده شد. سلولوئید، قابلیت قالب گیری به شکل کروی و کاملاً محکم را داشت و در آخر، قابلیت های عاج را ارائه می داد!

بیلیارد یک بازی چند صد ساله است. این بازی در قرن ۱۳ میلادی بیرون از منازل انجام داده میشد. در قرن ۱۵ این بازی در فرانسه انجام میشد و اسباب سرگرمی را برای اشراف زاده های آن دوره در فرانسه فراهم میکرد. فرانسوی ها این بازی را بر روی چمن انجام میدادند و از ابزاری به نام Billart به معنی گرز برای بازی کردن استفاده میکردند. در آن دوران بطور کل قوانین و سبک بازی بیلیارد با امروز متفاوت بود. در قرن ۱۹ میلادی این بازی دستخوش تغییر و تحول شد و به شکل مدرن آن در آمد. فدراسیون مشخص برای بیلیارد تشکیل شد و مسابقات زیادی در سرتاسر جهان برگزار شد.

تاریخچه ورزش بیلیارد در ایران

بازی بیلیارد توسط روس و انگلیسی ها به ایران وارد شد. تا قبل از سال ۱۳۴۲ بیلیارد تنها توسط افراد به خصوصی مثل بازنشستگان ارتش، هنرمندان و نظامیان انجام می گرفت ولی از آن سال به بعد بازی بیلیارد در اماکن عمومی متنوع مثل کلوپ های ورزشی راه پیدا کرده و به عمومیت رسید. در سال ۱۳۸۰ با تأسیس فدراسیون بولینگ و بیلیارد جمهوری اسلامی، بازی بیلیارد به صورت عمومی درآمده و به رسمیت رسید.

بیلیارد، بازی دونفره ای است که روی میزی لبه دارانجام می شود

مواد اولیه ساخت توپ بیلیارد

مواد اولیه ساخت توپ بیلیارد با استفاده از یک تکنیک پیشرفته با نام رزین ریخته گری، در فرآیند قالبگیری تحت خلاء تولید می شود. شرایط خلأ سبب می شود مواد اولیه ساخت توپ های بیلیارد در قالب با یکدیگر بطور منسجم، پیوند برقرار کنند. علت این که فرآیند قالبگیری مواد اولیه ساخت توپ های بیلیارد باید تحت خلاء انجام شود، این است که این توپ ها به صورت کاملاً کروی قالب گیری میشوند و نباید کوچکترین میزان هوا به درون آن ها نفوذ کنند؛ به دلیل آن که باعث اختلاف وزن در توپ ها می گردد.

انواع بیلیارد

از انواع بیلیارد می توانیم به ایتبال (Eight Ball)، ناینبال (Nine Ball)، اسنوکر (Snooker)، بیلیارد انگلیسی، بیلیارد آمریکایی، بیلیارد آزاد، بیلیارد هرمی (Pyramid)، بیلیارد روسی و انواع بیلیارد نمایشی و ... اشاره نمود.

وسایل مورد نیاز برای بازی بیلیارد

- چوب بیلیارد:

طول چوب استاندارد بیلیارد یک متر و چهل و هفت سانی متر است که شامل سه قسمت نوک، بدنه و دسته چوب می شود. قسمت نوک چوب تقریباً قطری برابر یک و نیم سانتیمتر دارد و شامل یک قسمت کائوچویی در سر خود میباشد که برای ضربه زدن بهتر به توپ استفاده می شود، بدنه چوب قسمت صاف و صیقلی دارد، کم پهنا و البته بند است و بین دو قسمت نوک و دسته قرار می گیرد، دسته چوب بیلیارد پهن ترین قسمت از چوب آن به حساب می آید و به صورت مخروطی طراحی شده است که بازیکن راحت تر بتواند از آن بهره بگیرد، چوب بیلیارد از قسمت پهن دسته تا قسمت نازک نوک ادامه پیدا می کند، وزن معمولی ترین چوب بیلیارد بین ۵۱۰ تا ۵۹۵ گرم می باشد.

- مگنت:

وسیله ای است که برای نگهداری گچ از آن در زمان بازی بیلیارد استفاده می شود.

- مثلث یا رک:

مثلث (rack) وسیله ای است که از آن برای چیدمان توپ ها استفاده می شود. این ابزار سبب می شود که توپ ها به صورت کاملاً مثلثی و به هم چسبیده روی میز بیلیارد قرار گیرند. چنانچه ابتدای توپ ها به صورت کامل بهم چسبیده نباشند نیرویی که توپ سفید رنگ به همه ی توپ ها باید وارد شود که آنها به صورت کامل پخش شوند انجام نمی شود. 

تمام توپ ها در Rack قرار می گیرند. رک از قدیم شکلی مثلثی داشته است، ولی بسته به نوع بازی بیلیارد امکان دارد متفاوت (به عنوان مثال لوزی شکل) باشد. دو نوع متداول رک وجود دارد: شکل رایج مثلثی برای بازی پول (pool) و ایت بال (eight- ball) استفاده می گردد. نوع دیگر لوزی شکل بوده و برای ناین بال (nine- ball) استفاده می شود.

مثلث وسیله ای است که از آن برای چیدمان توپ های بیلیارد استفاده می شود

- اکستنشن:

اکستنشن یا همان ته چوب بیلیارد که اخیرا به جای چوب بلند استفاده می شود.

- میز بیلیارد:

میز بیلیارد در ابعاد مختلفی طراحی و ساخته می شود البته بر حسب نوع بازی امکان دارد اصلاً سوراخی در آن تعبییه نشده باشد ولیکن به صورت کلی اندازه میز بیلیارد با ابعاد مستطیلی و با معیار فوت (هر فوت تقریباً سی و نیم سانتیمتر است) در نظر گرفته می شود، در بازی بیلیارد ما یک مساحت میز داریم و یک مساحت بازی که به علت وجود دیوار محافظ در دور تا دور میز بیلیارد برای خارج نشدن توپ از زمین، چند سانتیمتر از فضای طراحی میز به قسمت محافظ در نظر گرفته می شود و بقیه مساحت، به مساحت بازی اختصاص می یابد. بر این اساس ما میزهایی داریم که با ابعاد ۷، ۸، ۹، ۱۰ و ۱۲ فوت برای بازی بیلیارد طراحی میشوند. روی میز بیلیارد معمولاً با پارچه مخملی به رنگ سبز تیره یا آبی طراحی می شود و در بازی های معمولی بیلیارد، میز دارای ۶ سوراخ است.

بازی بیلیارد روی میزی مستطیل شکل با سه یا پانزده گوی و میله‏ ای چوبی انجام می‏شود

- رست (Rest) یا پل مکانیکی:

پل مکانیکی که رست هم نامیده میشود در مواقعی که توپ سفید (cue ball) از حالت دسترسی عادی برای بازیکن دورتر است برای افزایش دسترسی بازیکن به توپ بیلیارد و رساندن چوب به توپ سفید استفاده میشود. بازیکن با گذاشتن رست در زیر چوب بیلیارد و استفاده بعنوان دست تکیه گاه به توپ بیلیارد ضربه وارد میکند. رست در دو مدل معمولی و عنکبوتی در بازار عرضه میشود. خیلی از افراد حرفه ای استفاده از پل مکانیکی را نمیپذیرند چون بر این باورند که این کار حرکتی غیر ماهرانه است. با‌ این‌ وجود خیلی از هنر دوستان و افراد حرفه ای، در زمان مورد نیاز از آن استفاده می کنند.

رست برای افزایش دسترسی بازیکن به توپ بیلیارد و رساندن چوب به توپ سفید استفاده میشود

- گچ یا Chalk:

گچ وسیله دیگری است که بعنوان وسیله مصرفی در ورزش بیلیارد مورد استفاده قرار می گیرد. این وسیله شبیه به مداد تراش در نوک چوب قرار می گیرد و سبب می شود نوک کائوچویی چوب در زمان ضربه بر روی توپ سر نخورد و بيش ترین اصطکاک بین توپ و چوب برای عملکرد بهتر ضربه ایجاد شود. به زبان ساده تر سبب می شود توپ بهتر به چوب بچسبد. در صورتیکه از این وسیله برای بهتر کردن سطح نوک چوب استفاده نشود امکان دارد ضربه هدر برود یا در اصطلاح Misuse شود.

اصطلاحات بیلیارد

> پاکت:

در بازی بیلیارد، به شش سوراخی که در چهار گوشه و در وسط دو دواره طولی قرار دارند پاکت گفته می شود.

> پاکت کردن:

اکر توپی را به درون یک پاکت هدایت کنید و توپ بیلیارد داخل پاکت بیفتد به اصطلاح پاکت کردن گفته می شود.

> باند:

به دیواره های داخلی میز بیلیارد، باند گفته میشود.

> ماکس:

زمانی که یکی از شار های حریف یا شاری که حق زدن آن را به واسطه قانون بازی بیلیارد نداریم مانع از رسیدن کیو بال بطور مستقیم به شار هدف شود و شما ناچار باشید با استفاده از باندها به شار مورد نظر ضربه بزنید.

> سُردی:

به سوراخ های وسط میز بیلیارد، سردی گفته میشود.

> کیو بال:

کیوبال، توپ سفید رنگ بدون شماره است که با چوب بیلیارد فقط به این توپ ضربه میزنیم.

> دوبله:

زمانی که به وسیله باند شار وارد سوراخ میشود. به طوری که در بازی بیلیارد، شما شار مورد نظر را به یکی از باند ها میزنید بعد از آن برگشت شار به درون سوراخ می افتد.

> شارون:

در بازی بیلیارد، در صورتی که برای پاکت کردن یا شار، از شار دیگر استفاده شود یعنی توپ سفید رنگ به یک شار برخورد کرده و شار به یک شار دیگر خورده و پاکت شود. به این عمل شارون می گویند.

> ایت بال:

در ورزش بیلیارد، به توپ سیاه که ضربه به آن پیش از پاکت کردن کلیه شار ها پیتوک (خطا) محسوب می شود.

> پیتوک:

پیتوک اصطلاحی متداول برای خطا در بیلیارد می باشد.

> وگل:

به سوراخ های گوشه میز بیلیارد، وگل گفته میشود.

> شکستن:

ضربه ای است که در ابتدای بازی بیلیارد زده می شود. زمانی که بازی بیلیارد شروع می شود، بازیکنی که از قبل تعیین شده به وسیله پیتوک نخستین ضربه بازی را به طرف توپ های مرتب شده می زند و به این ترتیب بازی آغاز می شود. به این عمل Break می گویند.

> سه بانده:

زمانی که شما شار را بواسطه برخورد با سه باند وارد سوراخ میکنید. این کار معمولاً از گوشه میز بیلیارد برای انداختن شار در سوراخ وسط میز (سردی) استفاده میشود.

> شار:

به توپ های رنگی که در حین بازی بیلیارد باید آنها را پاکت کرد شار می گویند.

بازی بیلیارد یکی از بازی های رنگارنگی است که محبوبیت زیادی در میان مردم دارد

نام حفره های بیلیارد

میز بیلیارد شامل ۶ کیسه یا حفره است که corner pockets ،liner pocket و pocket points اسامی حفره های گوشه میز و side pocket نام حفره های طرفین میز هستند.

نحوه بازی بیلیارد:

نحوه بازی بیلیارد به شرح زیر است:

۱. طرز ایستادن برای بازی بیلیارد:

برای شروع بازی بیلیارد، پای غیر قالب خود را جلوتر از پای غالب قرار دهید؛ فاصله بین دو پا باید حدود ۶۰ سانتیمتر باشد. بالا تنه خود را اندکی به طرف میز نزدیک کنید و برای کنترل بیشتر به طرف جلو خم شوید.

برای شروع بازی بیلیارد، بالا تنه خود را به طرف میز نزدیک کنید

۲. گرفتن ته چوب بیلیارد با دست:

نقطه تعادل چوب بیلیارد را پیدا کرده و دست را حدود ۱۵ سانتیمتر به عقب حرکت داده و چوب بیلیارد را میگیریم و بسته به قد بازیکن امکان دارد لازم باشد جای دست عقب تر یا جلوتر برود.

برای زدن ضربه بازو را به آرامی به عقب برده و به منظور ضربه به توپ بیلیارد به حالت آونگ به جلو حرکت میدهیم. غیر از دست بقیه بدن باید ثابت و در جهت کیوبال باشد.

۳. ایجاد پل با دست:

در دست گرفتن چوب بیلیارد به صورتی که یک دست تکیه گاه شده و دست دیگر چوب را حرکت می دهد. دست تکیه گاه خود را روی میز بیلیارد بگذارید و بعد از آن سر چوب بیلیارد را بگونه ای روی دست بگذارید که از میانه ی انگشت اشاره و انگشت شست عبور کند. انگشت اشاره را به دور چوب بیلیارد حلقه کنید. انگشت شست را به انگشت اشاره بچسبانید تا حلقه کامل شود. دیگر انگشت ها را از هم با فاصله ی مناسب باز کنید تا تکیه گاه پایداری برای چوب بیلیارد ایجاد شود.

نحوه در دست گرفتن چوب بیلیارد به صورتی که یک دست تکیه گاه و دست دیگر چوب را حرکت دهد

۴. هدفگیری:

اول باید چشم غالب خود را بشناسیم. به منظور این کار انگشت خود را در فاصله ۳۰ سانتی متری قرار داده به طوریکه هدفی در فاصله ۵ متری را بپوشاند. یکبار چشم چپ و یکبار چشم راست را میبندیم. در حالتی که جسم هدف دیده نشد چشمی که باز است چشم غالب ماست. برای ضربه به توپ بیلیارد، چوب بیلیارد را روی میز بیلیارد دقیقا با چشم غالب تنظیم میکنیم و نگاه مداوم به سر چوب بیلیارد و کیوبال ضربه را تنظیم میکنیم و در آخر به توپی که با کیوبال میخواهیم به آن ضربه بزنیم نگاه کرده و ضربه را وارد میکنیم.

هدف بازی بیلیارد

اول با ضربه زدن به توپ سفید به سمت مثلث توپ های رنگی، بازی بیلیارد را شروع می کنیم. بعد از این ضربه ۲ حالت پیش می آید: نخست این که هیچ توپی وارد سوراخ های میز نشود، بدین ترتیب بازی به حریف سپرده خواهد شد. دوم این که یکی از توپ ها وارد سوراخ ها شود، که در این حالت بازی بیلیارد در دست شما قرار می گیرد. در این حالت شما باید یک توپ رنگی به جز شماره ۸ را انتخاب کنید و بگویید که تصمیم دارید آنرا به کدام سوراخ وارد کنید.

اگر توپ هدف را به سوراخ وارد کردید، میتوانید تک تک سایر توپ های رنگی را هم وارد سوراخ ها کنید. هدف این است که اول توپ های رنگی را وارد سوراخ کنید و بعد از اتمام آنها توپ شماره هشت (ایت بال) را وارد سوراخ کنید. هر کسی که ایت بال را وارد سوراخ کند برنده است. به خاطر داشته باشید که در بازی بیلیارد باید بگویید که کدام توپ را میخواهید وارد کدام سوراخ کنید، چراکه اگر این انتخاب را کنید و توپ وارد سوراخ نشود، خطا رخ خواهد داد.

گردآوری: بخش ورزش سرپوش