موزه های کاخ موزه سعدآباد تهران
مجموعه فرهنگی تاریخی سعدآباد یا کاخ موزه سعدآباد تهران در میدان دربند تهران در شمال غربی تجریش و در خوش آب و هواترین منطقه تهران در زمینی به مساحت ۳۰۰ هکتار بنا شده است مجموعه کاخ سعدآباد دارای حدود ۱۸۰ هکتار جنگل طبیعی، چشمه‌سارها، قنات‌ها، باغستان‌ها، گلخانه‌ها و خیابان است.
عمارت کاخ موزه سعدآباد تهران از شمال با کوه‌های البرز، از شرق با گلاب‌دره، از غرب با ولنجک و از جنوب با تجریش همسایگی دارد و از شمال به جنوب در امتداد رودخانه دربند امتداد دارد و این رودخانه از شمال وارد محوطه کاخ شده و از دیواره جنوبی آن خارج می شود. مجموعه سعدآباد تهران با هیجده کاخ بزرگ و کوچک از دوره های قاجار و پهلوی، یکی از بزرگ ترین و مهم ترین مجموعه موزه های ایران است.
موزه محمود فرشچیان :
این موزه که در بخش مرکزی مجموعه سعدآباد قرار دارد، متعلق به دوره قاجار است. ساختمان موزه در گذشته محل سکونت رضا شاه و همسر چهارمش ملکه عصمت بوده، که در دوران محمدرضا پهلوی، برادر شاه و سپس سرآشپز مخصوص او، در آنجا سکونت داشتند و بعدها نیز، به انبار تبدیل شد. این بنا، پس از بازسازی و مرمت در تاریخ ۲۶ مهر سال ۱۳۸۰ خورشیدی با عنوان موزه مینیاتور استاد فرشچیان، افتتاح گردید. این موزه شامل ۵ سالن، و بیش ۷۰ اثر از این هنرمند می‌باشد. موزه ای زیبا و پر رمز و راز، موزه ای پر از رنگ و زندگی که دیدگان هر بیننده ای را نوازش می دهد و چه تواناست خالق این همه نور، این همه زیبایی و این همه زندگی.
موزه استاد بهزاد (کاخ کرباس، کاخ ولیعهدی) :
موزه مینیاتور اسناد حسین بهزاد، در بخش مرکزی مجموعه سعد آباد قرار دارد. ساختمان این موزه، متعلق به اواخر دوران قاجار و اوایل دوران پهلوی است. در دوران پهلوی این موزه، به کاخ کرباس معروف بوده که به عنوان استراحتگاه و محل کار رضا شاه استفاده می‌شده، و در دوران شاه، به عنوان کاخ ولیعهدی، مورد استفاده رضا پهلوی، در دوران کودکی و نوجوانی او، بوده است. این موزه، پس از بازسازی و مرمت، در سال ۱۳۷۳ خورشیدی، و به مناسبت صدمین سالگرد تولد استاد بهزاد، افتتاح گردید. این موزه، دارای پنج سالن می‌باشد و از زیر زمین این موزه، به عنوان نمایشگاه و محل آموزش، استفاده می‌گردد.
پیرو قراردادی که در سال ۱۳۷۱ ه.ش بین سازمان میراث فرهنگی و پرویز بهزاد (پسر استاد حسین بهزاد) منعقد گردید تعداد ۲۸۹ اثر از آثار استاد حسین بهزاد “مینیاتور” در اختیار سازمان میراث فرهنگی قرار گرفت و مقرر گردید موزه ای با نام “موزه استاد بهزاد” جهت حفظ ، نمایش و پژوهش درآثار این هنرمند گرانقدر افتتاح گردد.
موزه استاد بهزاد دارای پنج سالن با آثار متنوعی از طراحی های مدادی و مرکبی، نگارگری های رنگی با مضامین مختلف از دوره های چندگانه کاری هنرمند و استاد ارزشمند، حسین بهزاد مینیاتور می باشد این سالن ها عبارتند از :
ـ سالن شماره یک (آثار ترسیم شده در سبک مکاتب نگارگری ایرانی) : این سالن به نمایش آن دسته از آثار استاد که درسبک مکاتب دوره صفویه و اواخر تیموری کار شده اختصاص دارد. آثاری نظیر چوگان بازی، شیرین و فرهاد کوه کن، زن بیاض به دست، مجلس درس حکیم عمرخیام.
ـ سالن شماره دو (آثار ملهم از اشعار شاعران ایرانی) : در این سالن آن دسته از آثار استاد که ملهم از ادبیات فارسی است نگهداری می شود. در این آثار، استاد با الهام از ابیات اشعار شاعرانی چون خیام، حافظ و مولانا به خلق آثاری زیبا پرداخته است.
ـ سالن شماره سه (آثار ترسیم شده از فرهنگ مردم عامه) : این سالن به نمایش آثاری از آداب و رسوم و زندگی مردم اختصاص دارد. تابلوهایی از این دست عبارتند از : کَرَک بازان، رمال، عقدکنان، سقا، چوپان نی نواز و…
ـ سالن شماره چهار (ترسیم چهره بزرگان در قالب نگارگری) : در این سالن به نقاشی های استاد از چهره مشاهیر و بزرگان اختصاص دارد. مانند : حافظ، سعدی،خیام ، مولانا،زکریای رازی و…..
ـ سالن شماره پنج (طراحی ها) : در این قسمت طراحی هایی از چهره های مختلف با حالاتی گوناگون و یا طراحی برخی از حیوانات به نمایش درآمده است.
موزه آب (دفتر رئیس تشریفات کاخ، دفتر مسئول حفاظت ارتش) :
گنجینه آب سعدآباد در جنوب شرقی کاخ سبز و در غرب ساختمان تشریفات ریاست جمهوری احداث گشته است. ساختمان موزه، متعلق به دوران قاجاریه و پهلوی دوم، و شامل دو بخش اصلی و فرعی است.
بخش فرعی این ساختمان، دفتر مخصوص محمدرضا پهلوی بود، که در زمان پهلوی دوم ساخته شد، که برای پذیرایی از مقامات درباری و مراجعین شاه استفاده می‌شد، پس از تخلیه، این دو ساختمان به تیمسار کسرایی (مسئول حفاظت ارتش) واگذار شد. در این موزه، اسناد و مدارک مربوط به آب (مانند دفترچه میراب، وقف نامه‌ها)، ابزار و ادوات مربوط به آب (مانند فنجان آبی، ساعت آبی، لوازم حفر چاه و قنات) و تندیس‌های گوناگونی از دانشمندان آب شناس و تندیس میراب نگهداری می‌شوند.
گنجینه آب سعدآباد حدوداً ۲۶۷۰ مترمربع مساحت دارد و از ۳ بخش تشکیل شده است، ساختمان اصلی ۲۰۰ متر مربع؛ ساختمان جنبی ۷۰ متر مربع؛ فضای باز ۲۴۰۰ متر مربع؛ این موزه دارای ۴ گالری نمایشگاهی در ساختمان اصلی و یک گالری نمایشی در ساختمان جنبی می باشد.
شایان ذکر است که با توجه به محدودیت فضای نمایشگاهی دو ساختمان یاد شده (اصلی و جنبی) سعی شده است حداکثر استفاده از فضای مذکور صورت پذیرد به گونه ای که از فضای موجود در ساختمان کوچکتر که گالری نمایشی در آن وجود دارد جهت نمایش ماکت هایی از سدهای جدید ساخته شده بعد از انقلاب اسلامی ایران به نمایش گذاشته شده است به گونه ای که بازدیدکننده در بدو ورود در ابتدا ماکت های مذکور را بازدید نموده و سپس وارد سالن نمایشی شده و پس از دیدن فیلم های مربوط به موزه از مدل های هیدرولیکی موجود در محوطه بازدید کرده و پس از آن وارد سالن های نمایشگاهی شده و پس از بازدید از اسناد، مدارک و سایر اشیاء موجود در موزه مدار گردشی موزه خاتمه می یابد.
موضوعات موردنظر در گنجینه آب سعدآباد :
ـ نمایش تاریخ آب و آبیاری شامل فرهنگ و مردم شناسی، تکنیک و فن، اهمیت آب و استفاده بهینه از آن در زمینه آب و آبیاری و …
ـ معرفی و نمایش دانشمندان قدیمی صنعت آب در گذشته
ـ معرفی و نمایش تکنیک و فن آبیاری و شبکه های آبیاری، انتقال و توزیع آب و دفع فاضلاب در عصر حاضر.
ـ معرفی و نمایش نحوه تقسیم آب و سیستم های آب و آبیاری در تهران قدیم و جدید از طریق ساخت ماکت و نمایش گاری آبشاهی و میرابها در گذشته و انتقال و توزیع آب شهری در تهران عصر حاضر.
ـ نمایش سیر تحول و شکل گیری موزه آب و فعالیتهای مختلف که تاکنون توسط مسئولین آن انجام گرفته است.
موزه آشپزخانه سلطنتی :
موزه آشپزخانه سلطنتی به مساحت ۸۰۰ مترمربع در قسمت مرکزی مجموعه جنب رودخانه دربند است این بنا شامل دو طبقه همکف و زیرزمین است، و صرفاً آشپزخانه مخصوص کاخ سفید (ملت) بوده است. در سال ۱۳۵۴ از طرف یک شرکت آلمانی تمام امکانات آشپزخانه تغییر و به مدرن ترین تجهیزات آشپزخانه ایی مجهز می گردد.
آشپزهایی که در این ساختمان مشغول بودند ایرانی و صرفاً جهت محمدرضا پهلوی، فرح و فرزندان آنها غذا طبخ می کردند و در اکثر زمان ها (مسافرت های داخلی و خارجی) همراه آنها بودند. پس از پیروزی انقلاب اسلامی برای مدت طولانی از این مکان جهت انبار مرکزی سعدآباد استفاده می شد.
این بنا پس از گذشت ۳۲ سال مجدداً احیا و به کاربری گذشته خود به عنوان موزه آشپزخانه سلطنتی تبدیل و گشایش یافت. موزه جدید دارای یک سالن اصلی است که ۴ اتاق با عنوان های: اتاق نمایش اسناد مکتوب و تصویری مرتبط با موضوع، اتاق سرد خانه، اتاق کارکنان آشپزخانه و اتاق ظروف آن را در برگرفته است.
موزه ظروف سلطنتی (موزه ظروف، کاخ اشرف پهلوی) :
موزه ظروف کاخ سعدآباد، در شرق مجموعه فرهنگی – تاریخی سعدآباد قرار دارد. این بنا به مساحت ۲۶۰۰ مترمربع به دستور رضاشاه، توسط مهندس فرمانفرمائیان، با زیر بنای ۱۸۰۰ مترمربع طراحی و در دو طبقه بین سالهای ۱۸ – ۱۳۱۵ ساخته شد. نمای خارجی ساختمان از سنگ تیشه‌ای بوده که در سال ۱۳۵۰ به دستور اشرف پهلوی بازسازی و توسعه یافت و پس از آن نما، با سنگ مرمرسفید پوشیده شد.
در حال حاضر تعداد ۵۰۳ قطعه ظروف و اشیائ تزتینی در ۵ سالن و دو طبقه به نمایش در آمده است. ظروف مذکور به ۴ دسته ظروف قاجار، پهلوی اول، پهلوی دوم و ظروف اهدایی در شرایط و مناسبت های مختلف به محمد رضا، فرح و رضا پهلوی می‌باشند.
موزه آلبوم های سلطنتی و اسناد سعدآباد :
این موزه با هدف آشنایی بیشتر بازدید کنندگان محترم با بخشی از اتفاقات و رویدادهای تاریخ معاصر ایران که بیشتر در مجموعه کاخ های سعدآباد رخ داده است، ایجاد گردیده است.
وجود وزارت دربار در مجاورت کاخ های سعدآباد از جمله نکات قابل توجه در ایجاد این موزه بود، در واقع بخشی از اسناد بایگانی این وزارت خانه، انتخاب و در فضاهای مختلف این موزه چیده شده اند این اسناد ما را با بخشی از وظایف و عملکرد های این وزارتخانه آشنا می کند. از جمله این اسناد مکاتبات اداری و نحوه نگارش نامه ها، اموال و دارایی های خانواده دربار، امور رسیدگی به کاخ ها، تمایش انواع مهرها و آلبوم ها می باشد. آنچه از اسناد و مدارک تاریخی این مجموعه بدست می آید، نمایش بخشی از تلاش های وزارت دربار در افزایش اموال، املاک و ثروت و قدرت خاندان پهلوی است.
ساختمان این موزه در نزدیکی درب ورودی زعفرانیه و در حد فاصل کاخ وزارت دربار (موزه هنرهای زیبا) و کاخ سفید (موزه ملت) واقع شده است که پیش از این محل استقرار و استفاده گارد جاویدان شاهنشاهی بوده است. این بنای تاریخی یک طبقه ونیم است. طبقه همکف دارای شش اتاق می باشد که پس از تبدیل آن به موزه، فضاهای داخلی آن به بخش های ذیل تقسیم گردید :
ـ بخش پهلوی اول : رضا شاه در سال ۱۳۰۴ در کاخ گلستان تاج گذاری کرد. وی پس از ۱۵ سال حکومت از سلطنت خلع و در سال ۱۳۲۳ در جزیره موریس در تبعید مرد. محل اقامت دائمی وی در کاخ مرمر بود. وی در سال ۱۳۰۵ دستور ساخت کاخ شهوند (سبز) را در مرتفع ترین قسمت باغ سعدآباد داد. این کاخ محل اقامت تابستانی او بود.
ـ بخش پهلوی دوم : محمد رضا پهلوی بعد از تبعید پدر به سلطنت رسید و تا پیش از پیروزی انقلاب اسلامی ایران بر مسند قدرت بود.وی در مدت سلطنت خود سه بار ازدواج نمود، همسران وی به نام های فوزیه، ثریا اسفندیاری و فرح دیبا بودند. در این بخش از موزه تلاش شده که بصورت مصور حضور همسران محمدرضا پهلوی را در سفرها و بازدیدهای داخلی و خارجی در معرض نمایش قرار دهیم. همچنین از موضوعات دیگر این بخش، نمایش برخی از اسناد و دفاتر اموالی و مکاتبات اداری در خصوص رسیدگی به امور کاخ ها می باشد. نمایش چند نمونه از آلبوم های خصوصی و برخی از مراسم های برگزار شده در کاخ های سعدآباد از دیگر قسمت های این بخش می باشد.
ـ بخش مهرها و جلدها : نمایش تعدادی از مهرهای رایج در وزارت دربار، پاکت ها، کاغذ های سربرگ دار و کارتابل های رایج در آن دوران، نمایش بخشی از اسناد مکتوب در خصوص برخی از وظایف وزارت دربار در حوزه تشریفات، معرفی بخش کوچکی از وسایل صوتی و تصویری در دو دوره پهلوی اول و دوم، نمایش برخی از جلدهای نفیس از مجموعه آلبوم های نگهداری شده در مرکز اسناد مجموعه. آلبوم در دهه های ۲۰،۳۰،۴۰و۵۰،بیشترین کاربرد را در ثبت و بایگانی اسناد تصویری بخصوص در مرکز دولتی داشته است.این آلبوم ها اکثر دست ساز بصورت جلد لاکی هستند که مزین به انواع نقوش ایرانی نظیر لچک ترنج، شکارگاه، خاتم کاری،کنده کاری عاج، نقره کاری و …. می باشند.
موزه اتومبیل های سلطنتی سعدآباد :
اتومبیل های سلطنتی مورد استفاده خاندان پهلوی که پس از انقلاب تاکنون بلا استفاده بوده و در واقع به دست فراموشی سپرده شده بودند، اکنون بعد از آنکه مورد بازسازی قرار گرفتند در قالب اولین موزه اتومبیل های سلطنتی در معرض بازدید قرار گرفته اند.
این موزه شامل اتومبیل هایی همچون بنز ۶۰۰، بنز ۳۰۰sl، رولزرویس- کادیلاک و … می باشد که هر کدام دارای ویژگی هایی خاص و کاربردهای متفاوتی می باشند، به عنوان مثال بنز زرهی ۶۰۰ با شش و نیم تن وزن و داشتن سامانه هیدرولیک تنظیم ارتفاع خودکار در زمان خود منحصر به فرد بوده و جزء تولیدات نادر شرکت مرسدس بنز می باشد.
این موزه در پنجم مرداد ماه ۱۳۸۹مصادف با عید بزرگ نیمه شعبان در سازه ای موقت و سپس در تاریخ ۹ دی ۱۳۹۱ با حضور معاون رئیس جمهور و ریاست سازمان میراث فرهنگی ، صنایع دستی و گردشگری، در مکان جدید بازگشایی و مورد بهره برداری قرار گرفت.
موزه سلاح های دربار کاخ سعدآباد :
موزه سلاح های دربار در شمالی ترین نقطه مجموعه فرهنگی و تاریخی سعدآباد قرار دارد و ساختمان آن پیش از انقلاب اسلامی محل سکونت غلامرضا پهلوی برادر محمدرضا بوده است.
این موزه دائمی در برگیرنده بیش از ۷۰ قلم اسلحه گرم از نوع شکاری، جنگی، کمری و ملزومات آنهاست که تعلق به پهلوی دوم و درباریان داشته اند. تعدادی از سلاح های این مجموعه اهدایی شخصیت های مهم سیاسی و نظامی دیگر کشورها به محمدرضا است.تنوع قابل توجه تفنگ های شکاری ساخت کارخانه های معروف اسلحه سازی اروپا و آمریکا از جمله رمینگتون، وینچستر، اسپیرینگ فیلد و برنو از ویژگی های این مجموعه می باشد.
همچنین نمایش انواعی از اولین سلاح های ساخته شده توسط کارخانه های تسلیحات ارتش شاهنشاهی سابق، توجه هر بیننده ای را به خود جلب می کند. اسلحه منحصر به فرد این مجموعه، تفنگ سر پر تک لول با سیستم سنگ چخماقی است که متعلق به قرن ۱۷ میلادی و ساخت کشور هندوستان می باشد، تعدادی باروت دان چرمی متعلق به دوره قاجاریه نیز زینت بخش این مجموعه است.
تاریخچه سلاح های گرم با ساخت نوعی تفنگ دستی به اواخر قرن ۱۴ میلادی باز می گردد. در قرن ۱۵ ابتدا با ساخت تفنگ های فیتیله ای و سپس تفنگ های شمخال گام مهمی در تکامل سلاح های گرم برداشته شد. دراواخر قرن ۱۷ تا حد امکان تفنگ شمخال تکامل پیدا کرد و در اوایل قرن ۱۹ سیستم تفنگ پاشنه دار اختراع گردید. به تدریج با پیشرفت تکنولوژی، سلاح های گرم تکامل و توسعه و به نقاط مختلف دنیا از جمله ایران راه یافت.
زیرزمین موزه سلاح های دربار که پیش از الحاق آن به موزه فاقد کاربری بود، پس از اتمام عملیات مرمت و اجرای طرح گسترش موزه؛ در تاریخ دوم خرداد سال ۱۳۹۰ با حضور ریاست محترم سازمان میراث فرهنگی و گردشگری گشایش یافت .
این بخش از موزه سلاح های دربار دارای چهار سالن نمایش است که در سالن اول طپانچه های متعلق به دوره قاجار با تزیینات عاج و صدف به نمایش گذاشته شده اند و در سالن های دیگر تفنگ های سرپر قدیمی با تزیینات عاج و فلز، باروت دان های چرمی و فلزی و نیز سلاح های مربوط به دوره پهلوی همراه با فضاسازی تاریخی در معرض دید بازدیدکنندگان قرار گرفته اند.
همچنین در بخش های مختلف زیرزمین عکس های تاریخی مربوط به دوران قاجار و پهلوی دیده می شود. از دیگر آثار به نمایش در آمده می توان از کلاه های نظامی و مدال های متعلق به دوره پهلوی نام برد.
موزه برادران امیدوار کاخ موزه سعداباد (کالسکه‌خانه قجری) :
این موزه، در بخش شمال غربی مجموعه سعد آباد، واقع شده و ساختمان آن، متعلق به دوران قاجار است. این موزه، شامل ۴ اتاق با نمای آجری قرمز رنگ و گچ بری‌های زیبا می‌باشد، که کالسکه خانه و استراحتگاه سورچی‌ها بوده است. این ساختمان، در سال ۱۳۸۱ بازسازی و در مهر ماه ۱۳۸، در هفته جهانگردی، به نام اولین جهانگردان ایرانی معاصر، افتتاح گردید.
برادران امیدوار، به نام های عیسی در سال ۱۳۰۸ و عبدالله در سال ۱۳۱۱ ه.ش در تهران به دنیا آمدند. عیسی امیدوار که به کوهنوری علاقه شدیدی داشت، عضو باشگاه نیروراستی شد و طی صعود به قلل مرتفع نقاط مختلف ایران به مشاهده و شناخت ابزارآلات انسان های غارنشین پرداخت. کوهنوردی و راهپیمایی ها، سرآغاز اندیشه سفر و جهانگردی این دو برادر بود. دیدار با ” نیوبل ” دوچرخه سوار فرانسوی که قصد سفر از پاریس تا سایگون پایتخت ویتنام را داشت، علاقه به جهانگردی آنها را دوچندان ساخت. همچنین شرکت در مسابقات دوچرخه سواری بین شهرها و کشورها، از دیگر سرگرمی دو برادر بود.
برادران امیدوار پس از سه سال مطالعه در سال ۱۳۳۳ ه.ش با شور و عشق فراوان سفر خود را به منظور دیدن نادیده های جهان، از زادگاه خود با مبلغی در حدود ۹۰ دلار آغاز کردند. آنها با برگزاری نمایشگاه هایی از دستاوردهای سفر به نقاط مختلف دنیا، نوشتن مقالات برای نشریات معتبر جهان و برگزاری سخنرانی در بزرگترین دانشگاه های دنیا، بقیه هزینه سفرهای خود را تأمین کردند.
عیسی و عبدالله در هفت سال اول سفر خود، چهار قاره را با دو موتورسیکلت یک سیلندر مچلس انگلیس به قدرت cc 500، که پدر برایشان خریداری کرده بود، پیمودند و سه سال آخر را با اتومبیلی که کمپانی سیتروئن فرانسه به آنها اهدا کرده بود، سافرت کردند. حاصل سفر ۱۰ ساله آنها به نود و نه کشور از پنج قاره جهان، هزاران عکس، فیلم، صنایع دستی نقاط مختلف جهان و تعداد زیادی مقالات و تحقیقات علمی بود.از دیگر کارهای مهم آنها تهیه فیلم شانزده ساعته از سفرشان بود. سرانجام، برادران امیدوار در سال ۱۳۴۳ ش از سفر ده ساله خود بازگشتند و مردمی که از طریق مجلات با آنها آشنا شده بودند فیلم فوق را که به مدت ۱۰ روز در سینما به نمایش گذاشته شده بود، دیدند.
موزه خط و کتابت میرعماد کاخ موزه سعدآباد (کاخ فرحناز و علیرضا) :
این موزه، در بخش مرکزی مجموعه سعد آباد، قرار دارد. بنای این موزه، به دلیل شباهت به ساختمان‌های اواخر دوره قاجار و اوایل دوران پهلوی، به معماری دوره انتقال تعلق دارد. ساختمان موزه، دو طبقه دارد، که محل سکونت دو تن از فرزندان شاه (فرحناز و علیرضا) بود. پس از انقلاب ایران، ساختمان مذکور، به نمایش آثار خطی، اختصاص یافت، که سرانجام در سال ۱۳۷۶ خورشیدی، به نام مشهورترین استاد خوشنویسی قرن ۱۱ هجری قمری، یعنی میرعماد حسنی، تغییر نام یافت.
طبقه اول با زیر بنایی برابر ۱۹۶ مترمربع و متراژ اعیانی ۳۱۰ مترمربع بر روی سکویی به ارتفاع ۵/۱ متر احداث شده است
در موزه فوق بخش های زیر موجود است : خطوط قبل از اسلام، خطوط اسلامی، خطوط تفننی، اشیای کاربردی نسخ خطی؛ ساختمان موزه شامل دو بخش مجزا است که در طبقه اول خطوط قبل از اسلام و بخشی از خطوط اسلامی به نمایش در آمده است .
۱- خطوط قبل از اسلام : در طبقه اول نمونه هایی از کتیبه های میخی عیلامی و کتیبه های پهلوی ساسانی و اوستایی نگهداری می شود. کتیبه میخی عیلامی بخط پروتو عیلامی نوشته شده و متعلق به معبد قدیمی چغازنبیل شوش خوزستان است . کتیبه های پهلوی ساسانی مربوط به اردشیر بابکان و بخشی از کتاب کارنامه اردشیر بابکان است و کتیبه اوستائی شرح متنی از اوستا می باشد.
۲- خطوط اسلامی : خطوط جامع این طبقه شامل اقلام شش گانه متعلق به ابن مقله شیرازی است که با خط کوفی شروع می شود و با خط محقق پایان می یابد. خطوط کوفی و ثلث و نسخ و توقیع و رقاع و ریحان بصورت قطعات متعلق به دوره های اسلامی در تالار طبقه اول به نمایش در آمده است از ارزنده ترین خطوط کوفی این تالار خط کوفی ایرانی روی پوست است که یکی از انواع تقسیم بندی های خط کوفی را نشان می دهد.
خط ثلث بصورت مفردات نویسی و مشق خط و قطعه نویسی به نمایش در آمده و شامل خطوط منحصر بفردی از ثلث نویس معروف قرن ۷ ه.ق یاقوت مستعصمی است که از پیروان خطوط سته ابن مقله می باشد. خط نسخ این بخش از تالار های این طبقه از موزه قر ار دارد که بصورت خطوط جامع و قطعات مختلف رنگین نویسی است و شامل برگزیده ترین آثار نسخ نویسان دوره های مختلف اسلامی ایران است.
در طبقه دوم موزه میرعماد خطوط تعلیق ـ نستعلیق و شکسته نستعلیق قرون ۹ الی ۱۳ ه.ق قرار دارد. بخشی از این طبقه منحصر به آثار میرعماد الحسنی است که شامل قطعات خط و مرقع او است. خطوط میرعماد شامل قطعات نستعلیق چلیپایی و سیاه مشق است که بین سالهای ۹۹۴ الی ۱۰۱۹ ه.ق نگارش شده است. مرقع میرعماد با دو بخش مفردات نویسی و متن مناجات بخط نستعلیق و با امضای میرعلی تبریزی و میرعماد الحسنی است.
خطوط تعلیق این طبقه از موزه با امضای خواجه اختیار منشی گنابادیو خواجه تاج سلمانی است که متعلق به قرن ۱۰ ه.ق می باشد خطوط نستعلیق طبقه دوم موزه میرعماد شامل دوره های مختلف اسلامی ایران است که به شیوه جلی و خفی نگارش شده است.
۳- خطوط تفننی : این بخش شامل قطعات خطی گلزار، تصویری، تزئینی، قطاعی، ناخنی متعلق به قرون ۱۰ تا ۱۳ ه.ق است .
۴- اشیای کاربردی : به دلیل اهمیت خط و خوشنویسی در جهان اسلام از قرون اولیه از خط به عنوان یکی از عناصر تزئینی در آرایش اشیای کاربردی استفاده کردند در بخش آثار کاربردی خطوط فلزی موجود بر روی شمعدان های فلزی، سنگ قبر، کاسه های سفالین و لعابی و بخشی از محراب بکار رفته است. قلمدان های موجود در موزه با نمایش خطوط ونقوش بکار رته بر روی آن شیوه های تزئینی خط و نقش را نشان میدهد .
۵- نسخ خطی : قسمت دیگر موزه به نسخه های خطی تعلق دارد که شامل دیوان اشعار و مرقعات و کتاب های خطی است مانند مرقع خط درویش عبدالمجید طالقانی، مرقع احمد نیریزی، مرقع میرعماد، دیوان حافظ، کتب خطی قرن ۱۳ ه.ق مانند قرآن ها و کتاب های دعا است. در موزه میرعماد جدا از نمایش انواع اقلام می توان کتاب آرایی دوره های اسلامی و سیر آن را پس از مطالعه بر نسخ خطی و قطعات و فرمان ها و عقد نامه ها مشاهده نمود.
باغ موزه کاخ سعدآباد :
باغ موزه سعدآباد بیش از ۷۰ درصد مجموعه ۱۱۰ هکتاری را به خود اختصاص داده که در کنار بناهای تاریخی متعدد، سعدآباد را به عنوان یکی از جاذبه های مهم و بی نظیر گردشگری در تهران تبدیل کرده است. باغ موزه سعدآباد در امتداد رودخانه دربند از شمال به جنوب کشیده شده است.
باغ موزه سعدآباد دارای پوشش گیاهی متنوع شامل جنگل های طبیعی، گونه های متنوع سوزنی برگ و پهن برگ زینتی می باشد. بسیاری از این گونه ها ی زینتی، نادر و غیر بومی بوده که در زمان های مختلف به ایران وارد و به منظور تزئین در این محل کاشته شده اند و به لحاظ کمیاب بودن، قدمت و زیبایی به عنوان یک جاذبه گردشگری طبیعی در کنار بناهای تاریخی محسوب می شوند. انواع گونه های زینتی در مجاورت کاخ های اصلی در پوشش وسیع چمن به صورت نامنظم قرار گرفته اند که در فصول مختلف به خصوص بهار زیبایی باغ را چندین برابر می کند.
موزه چهره‌های ماندگار کاخ سعدآباد (کاخ ملکه توران امیرسلیمانی، همسر رضا شاه پهلوی) :
عمارت چهره‌های ماندگار، از جمله بناهای دوره قاجاری در مجموعه سعدآباد است، که رضا شاه بعد از استقرار در تپه علیخان و پس از ساختن کاخ سبز، آن را آراسته به مجموعه سلطنتی نمود. این عمارت و ساختمان جنوبی آن که اکنون موزه استاد فرشچیان را در خود جای داده، مجموعه دو عمارت اندرونی و بیرونی یک باغ بوده‌اند.
عمارت بیرونی (موزه استاد فرشچیان) مشتمل بر یک ساختمان ییلاقی است و از سه سو به ایوانهای سر پوشیده منتهی میشود و در قسمت جنوبی قرار دارد، و عمارت اندرونی (موزه چهره‌های ماندگار) در قسمت شمالی قرار گرفته و از دو سوی شمال و غرب به ایوانهای ستون دار منتهی می‌گردد. از جهت ظرافت‌های معماری، عمارت بیرونی دارای نفاست بیشتری است و عمارت اندرونی ساده تر به نظر می‌آید.
این دو عمارت پس از تملک توسط رضا شاه، به عنوان کاخ اختصاصی ملکه توران امیرسلیمانی (همسر سوم رضا شاه و مادر غلامرضا پهلوی) اختصاص یافت. عمارت بیرونی، محل سکونت ملکه بوده و در عمارت اندرونی، خدمه ایشان مستقر بودند. سپس، تا قبل از پیروزی انقلاب ایران، کاخ‌ها به نظامیان نزدیک محمد رضا پهلوی که در سعد آباد ساکن بودند اختصاص یافت. در محوطه این موزه، تصویر و زندگی نامه کوتاهی از چهره‌های ماندگار ایران در رشته‌های مختلف، به همراه چند تندیس از دانشمندان ایرانی قرار دارد. این موزه در اکثر روزهای سال تعطیل می‌باشد.
موزه مردم شناسی سعدآباد (کاخ شمس پهلوی) :
این موزه، دربرگیرنده مجموعه کاملی است، از سیر فرهنگ و راه و روش زندگی انسان، و آئینه تمام نمایی است، از تحولات مختلف در تمامی جنبه‌های زندگی انسان، که در طی ادوار گوناگون حادث گردیده است. ساختمان موزه مردم شناسی، کاخ سابق شمس پهلوی بوده، که در ضلع شمال غربی مجموعه سعد آباد واقع گردیده است.
پایه بنا در سال ۱۳۱۴ خورشیدی نهاده شد و ساخت آن تا سال ۱۳۱۸ خورشیدی به طول انجامید. ساختمان با مساحت تقریبی ۲۶۰۰ متر مربع، شامل دو طبقه و یک زیر زمین می‌باشد. معماری بنا از سبک معماران اروپایی، به ویژه آلمانی، الگو برداری گردیده و از معماری ایرانی در دوره ساسانی، نیز در قسمت‌های تزئینات فوقانی نمای بیرونی بنا، بهره گرفته است.
موزه مینیاتور استاد آبکار سعدآباد (کاخ لیلا پهلوی) :
موزه کلارا آبکار، در بخش مرکزی مجموعه سعد آباد، قرار دارد. این ساختمان، اقامتگاه تابستانی لیلا پهلوی، کوچکترین دختر محمدرضا پهلوی بود، که جدیدترین ساختمان مجموعه، نیز به حساب می‌آید. ساختمان مذکور، در سال ۱۳۷۳ خورشیدی، با تلاش سازمان میراث فرهنگی، به مناسبت روز جهانی موزه، به عنوان موزه مینیاتور آبکار، افتتاح گردید.
بخشی از موزه، به تابلوهایی از او، که شامل آثار مردم شناسی، زیورآلات و پارچه‌های ترمه میشود، اختصاص دارد. بخشی دیگر، مربوط به آثار لاکی است، که بیانگر تنوع و علاقه‌مندی او به رشته‌های مختلف نگارگری ایرانی است.
موزه نظامی کاخ سعدآباد (کاخ شهرام) :
این موزه، در بخش مرکزی مجموعه سعد آباد قرار دارد. این ساختمان با زیر بنایی حدود سه هزار متر مربع، در دو طبقه و یک زیر زمین، به دستور رضا شاه، در سال ۱۳۱۴ خورشیدی، برای همسر دومش تاج الملوک ساخته شد. بنای فوق طی سالهای ۱۳۵۱ تا ۱۳۵۲ خورشیدی، توسط واحد مهندسی مجموعه سعد آباد، بازسازی و به شهرام، پسر بزرگ اشرف پهلوی اهدا شد، و به کاخ شهرام معروف گشت.
موزه نظامی از دوران قاجاریه کم کم با جمع آوری ابزار ادوات جنگی ادوار قبل بصورت نمایشگاه جهت بازدید مقامات و سران داخلی و کشورهای خارجی و آشنا کردن نسل جدید با نحوه ساخت و تزئینات ابزار ادوات جنگی یکی دیگر از اهداف حکومت بوده است که این موضوع در زمان حکومت پهلوی با اضافه کردن سلاح ها و سایر ادوات اهدائی به پادشاهان قاجار ادامه یافت و در سال ۱۳۴۰ در حکومت محمد رضاشاه بصورت موزه نظامی در دانشکده افسری سابق، دانشکده افسری امام علی (ع) فعلی برپا گردید و بازدید از این موزه مختص مقامات و سران ارتش ایران و کشورهای خارجی بوده است.
پس از پیروزی انقلاب ایران، ساختمان مذکور، به موزه نظامی تبدیل شد. مجموعه فوق در سال ۱۳۰۲ خورشیدی، به موزه دانشکده افسری منتقل شده بود، که پس از انقلاب، بخشی از آن مجموعه، به موزه فعلی انتقال یافت. ساختمان موزه، در سال ۱۳۶۰ خورشیدی، توسط ارتش جمهوری اسلامی ایران بازسازی و در تاریخ ۳۱ شهریور سال ۱۳۶۲ خورشیدی، با نام موزه نظامی افتتاح گردید.
بخش های مختلف موزه نظامی سعدآباد : سالن پوشاک ادوار مختلف ارتش ایران، سالن سلاح های سرد، سالن مدال و نشان های ارتش و سلاح های گرم اهدائی به سران ارتش، سالن سلاح های سبک و سنگین، سالن سلاح های خارجی با قدمت طولانی.
موزه هنر ملل سعدآباد (گلخانه کاخ سفید، موزه هنر اختصاصی فرح پهلوی) :
قسمت زیر زمین کاخ موزه ملت، که در اصل، بخش گلخانه کاخ بود، بین سالهای ۱۳۴۵ تا ۱۳۴۹ خورشیدی، به دستور فرح پهلوی، و با همت مهندسین فرانسوی، به موزه هنر اختصاصی تبدیل شد. این موزه، پس از پیروزی انقلاب ایران، به موزه هنر ملل تغییر نام داد و در سال ۱۳۷۰ افتتاح گردید.
مجموعه فوق، شامل آثار ارزشمندی است، که از چهار گوشه جهان، خریداری و یا اهدا شده، آثار تاریخی تمدن‌های پیش از اسلام و دوره اسلامی، و همچنین هنر آفریقای سیاه، هند، خاور دور، تمدن مایاها و آثار هنری دوران معاصر ایران و جهان را، با طبقه بندی زیر در بر می‌گیرد: بخش هنر باستانی ایران، تمدن مایاها و اینکاها، هنر آفریقا و هنر معاصر ایران و جهان.
ـ هنر باستانی : در بخش هنر باستانی ایران سفالینه های گلی منقوش، از هزاره چهارم تا هزاره اول ق.م. از اسماعیل آباد قزوین و تپه های دشت مرکزی ایران ـ که نقوش آنها ملهم از حیوانات مورد ستایش و جریان آب است ـ قرار دارد.
ـ تمدن مایاها : پیش از کشف آمریکا، در سال ۱۴۹۲ میلادی دو کانون هنر و تمدن در آمریکا وجود داشته است، تمدن مایاها و اینکاها. آثاری از تمدن مایاها در موزه هنر ملل وجود دارند که پیدایش آنها به اوایل سده اول پیش از میلاد نسبت داده شده است.
ـ هنرآفریقا : بخش هنر آفریقا که روند هنرهای تمدن های مختلف این قاره را نشان می دهد، هنری است جادویی، سنتی، مذهبی، جمعی و کاربردی که در آن از چوب، سنگ، عاج، سفال و فلز استفاده شده است.
ـ هنرهای معاصرایران : در این بخش آثاری از نقاشان صاحب نام معاصر ایران مانند: سهراب سپهری، فرامرز پیلارام، حسین زنده رودی، اردشیر محصص، بهجت صدر، محمداحصایی و پیکره هایی ساخته پرویز تناولی، ژازه طباطبایی، مهری معتمد و اسماعیل توکلی (مش اسماعیل) قرار دارند.
ـ هنرهای معاصرجهان : در این بخش آثار ارزشمندی از هنرمندان قرن بیستـم میلادی مشاهده می شوند مانند: هربرت بایریان سوبیسکی، فرناند لژه، مارک شاگال و مک آووی.
موزه هنرهای زیبا سعدآباد :
یکی از بناهای باشکوه مجموعه سعدآباد ساختمان موزه هنرهای زیبا است که در جنوبی ترین نقطه سعد آباد واقع شده است. این موزه که هر روزه بسیاری از هنر دوستان را به خود جلب می کند دارای سه طبقه با ۳۶۰۰ متر زیر بنا است.
ساختمان این عمارت مربوط به زمان رضا شاه است که ساخت آن از سال ۱۳۱۹ شروع گردید و با تبعید رضاشاه در سال ۱۳۲۰ به صورت نیمه کاره رها شد. از آنجا که در بنای آن سنگ های مرمر سیاه رنگ (از معدن ولی آباد چالوس) به کار برده شده بود به کاخ اسود معروف بوده است.
از حدود سال های ۱۳۴۲ تا ۱۳۴۳ تعمیراتی در این بنا انجام گرفت و در سال ۱۳۴۶ رسماً به عنوان وزارت دربار مورد بهره برداری قرار گرفت. در سال ۱۳۵۷ با به وقوع پیوستن انقلاب اسلامی طبقه همکف به عنوان اداره کل موزه های کشور مورد استفاده قرار گرفت و از همان زمان طبقه دوم و سوم بنا جهت تبدیل به موزه آماده می گردید، در سال ۱۳۶۱ با نام موزه هنرهای زیبا مورد بهره برداری قرار گرفت و در سال ۱۳۶۴ جهت بازدید عموم رسماً افتتاح گردید. این ساختمان دارای دو طبقه و هم کف می باشد که هر طبقه دارای یک سالن و گالری های متعدد است و در حال حاضر در هر سه طبقه تابلوهای بسیار زیبایی از شیوه ها و مکاتب گوناگون هنری ایران و جهان به نمایش درآمده است.این تابلو ها بازمانده هنر نقاشان ایرانی و خارجی است.
هم اکنون طبقه همکف به ۱۹ اثر از آثار نقاشان معاصر ایرانی که به شیوه ای نو کار کرده اند اختصاص دارد .نقاشانی همچون سهراب سپهری، حسین محجوبی، فرامرز پیل آرام، حسین زنده رودی، پروانه اعتمادی، نصرالله افجه ای و….
در طبقه اول موزه نقاشی های زیبایی از نقاشان اروپایی در مکاتب و شیوه های گوناگون به نمایش درآمده اند که در فاصله قرن ۱۷ تا ۲۰ میلادی ترسیم شده اند . نقاشی های غربی بر اساس مکاتب ملی مثل مکتب آلمان ،انگلیس، فرانسه، روس، و غیره تقسیم بندی شده اند. از جمله نقاشان معروف اروپائی که آثاری از آنان در موزه هنرهای زیبا به معرض نمایش گذاشته شده میتوان سالوادر دالی، جان فردرینگ هرینگ، پیتر گراهام، ایوانویچ شیشکین، فرانسوا موزن و ژول برتون را نام برد.
در طبقه دوم موزه آثار نقاشی هنرمندان ایرانی از دوره صفویه تا قاجار به نمایش گذاشته شده است. نقاشی های دوره صفوی که در این موزه ارائه شده غالباً تصاویری است از افراد درباری آن زمان، کسانی که احتمالاً هنرمندان نقاش را به شوق نقش تصویر خود به صورتگری وا می داشتند، از این روست که می بینیم نقاشی های بازمانده از آن ایام غالباً از صورت پادشاهان، زنان و مردان درباری، امرا و صاحب منصبان است.
اکثر این تابلوها فاقد رقم است و فقط یک تابلو از دوره صفوی با عنوان مجلس شیرین و فرهاد (رقم محمد زمان) را بر خود دارد که در مخزن موزه نگهداری می شود. از جمله آثار قابل تأملی که از این دوره در معرض تماشاست پنج تابلوی رنگ و روغن بر روی بوم است که افرادی را با چهره هایی اروپائی در لباس های ایرانی به حالت ایستاده نشان می دهد. این آثار متأسفانه فاقد نام راقم خود می باشند.
در میان تابلوهای طبقه دوم تابلوی بزرگی به چشم می خورد که نادر شاه را در حال تاج گذاردن بر سر محمد شاه گورکانی (پادشاه هند) نشان می دهد که عنوان آن (تاج بخشی نادر شاه ) و رقم( ابوالحسن ) را بر خود دارد و به تاریخ ۱۱۸۹ ه-ق یعنی سی سال پس از قتل نادر کشیده شده است.
در این طبقه آثاری مربوط به دوره زندیه وجود دارد، از جمله تصویری از حضرت علی و حسنین که ملهم از عقاید مذهبی این دوره و همچنین چهره شاهزادگان زند که کار نقاشان بنامی مانند محمد صادق، سید میرزا و میرزا بابا که از صورتگران معروف دربار کریم خان بوده و بعد از فوت او به تهران نقل مکان کردند دیده می شود.
بیشترین آثار ارائه شده در طبقه دوم مربوط به دوره قاجار می باشد. در میان این تابلوها به آثاری برمی خوریم که تصویر گرانشان از اعتبار و شهرت بسیار برخوردارند. از جمله تابلوهای نفیس این دوره، تصویری است تمام قد از فتحعلیشاه قاجار که به گفته رابینسون منتقد هنری، از با ارزشترین تابلوهای رنگ و روغن در میان نقاشی های ایرانی است. این تصویر که ۱۲۵* ۲۴۶ سانتیمتر است از نقاش هنرمندی است به نام مهر علی که آن را در سال ۱۲۲۸ ه-ق کشیده است.
دیگر آثار ارائه شده را می توان به ترتیب از تصاویر رقاصگان و نوازندگان درباری اثر ابوالقاسم و شیرین نگار، چهره هایی از علما ء و عرفا، شعرا و فلاسفه ایرانی اثر رجبعلی نقاش دوره محمد شاه نام برد. در این موزه ۸ اثر نفیس از نقاش پر آوازه محمد غفاری ملقب به کمال الملک (۱۳۱۹-۱۲۲۲ ه-ش) ارائه شده که در صحت و پختگی رنگ و دقت در ساختمان کم نظیر است.
موزه نگارستان سعدآباد (کاخ فرح پهلوی) :
این موزه، در شمالی‌ترین نقطه مجموعه سعد آباد قرار گرفته و دارای معماری منحصربه‌فرد و زیبایی است. این موزه با هدف برگزاری نمایشگاه های دوره‌ای مجموعه، در تاریخ ۱۲ اسفند سال ۱۳۸۵ خورشیدی، با (به عنوان) نمایشگاه پوشاک سنتی و طراحی لباس افتتاح گردید، و از آن تاریخ تاکنون، میزبان نمایشگاه های متعددی بوده است.
از مهم‌ترین نمایشگاه‌های برگزار شده در این موزه، میتوان به نمایشگاه نقاشی رنگ روغن روی بوم رضا صمدی، نمایشگاه نقاشی رنگ روغن روی بوم و اکرلیک مینا قویدل و نادر یاسمی (فرزند علی اکبر یاسمی، از شاگردان برجسته کمال الملک)، آثار نگار گری استاد مصطفی بسیمی، آثار نقاشی رنگ روغن روی بوم طاهره چیذری و آثار نقاشی هنرمند معاصر خلیل طوایی حمیدی، اشاره کرد.
موزه هنر و مردم سعدآباد :
ساختمان این موزه متعلق به شمس پهلوی بوده است. سبک معماری کاخ تلفیقی از معماری اروپایی و ایرانی است. بنای کاخ که به دستور رضاشاه ساخته شده، ازسال ۱۳۱۴ ه.ش شروع و در سال ۱۳۱۸ ه.ش پایان یافت. شمس پهلوی که از این ساختمان به عنوان کاخ تابستانی استفاده می کرد، درسال ۱۳۴۲ آن رابه محمدرضا پهلوی فروخت.
از سال ۱۳۴۲ تا ۱۳۵۷ از ساختمان کاخ به عنوان موزه اختصاصی خاندان پهلوی و مکانی برای نگهداری اشیاء و ظروف قیمتی و هدایای سلطنتی استفاده می شد. پس از پیروزی انقلاب اسلامی از سال ۱۳۷۳ تا ۱۳۸۲ در این مکان موزه پژوهشی مردم شناسی دایر بوده و در بهمن ۱۳۸۸ نیز با عنوان موزه تاریخ معاصر و هدایای سلطنتی خاندان پهلوی گشایش یافت.
بناها و سازه‌های مجموعه سعدآباد :
کاخ سبز سعدآباد (کاخ شهوند، کاخ رضا شاه پهلوی) :
کاخ سبز سعدآباد یکی از زیباترین کاخ های سلطنتی موجود در ایران می باشد، که در نقطه ای مرتفع، در شمال غربی مجموعه سعدآباد قرار دارد. این کاخ با تلاش هنرمندان و معماران ایرانی، پس از هفت سال کار، در دو طبقه (زیر زمین و همکف) بنا گردید.
رضا شاه از طبقه همکف به عنوان محل زندگی و دفتر کار خود، و از زیر زمین به عنوان انباری استفاده می‌کرد همچنین یک تالار غذا خوری مجلل با میز و صندل‌های منقش و کنده کاری شده و همچنین ظروف نفیس چینی و سرامیک و نقره ایتالیایی مخصوص پذیرایی تشریفاتی میهمانان مورد استفاده قرار می گرفته است این کاخ، به دلیل استفاده از سنگ‌های سبز کمیاب معدن خمسه زنجان و سنگ مرمر خراسان، در نمای خارجی آن، به قصر سنگی کاخ مرمر نیز معروف است.
ملات سنگ‌ها، از جنس سرب است و مانع شکستن آنها در اثر انقباض و انبساط میشود. درب اصلی کاخ، از سمت شمال غربی به سمت رشته کوه‌های مرتفع البرز گشوده میشود. سر در و ستون‌های ورودی کاخ، نیز از جنس سنگ مرمر خراسان، و ترکیب و تلفیقی از نقوش و موتیف‌های هنر ایرانی و اروپایی است. با بازسازی و مرمت کاخ، قصر سنگی به کاخ شهوند، معروف گردید و پس از انقلاب ایران، به کاخ سبز تغییر نام داد.
گچ‌بری‌ها و آیینه کاری‌های ظریف و زیبای درون کاخ، کار دست هنرمندان ایرانی ناشناس است. تذهیب دیوارها، اثر استاد حسین بهزاد، و خاتم کاری‌ها، حاصل کار گروهی کارگاه استاد صنیع خاتم است. مساحت زیربنای کاخ، در دو طبقه، ۱۲۰۳ متر مربع می‌باشد و معمار آن، میرزا جعفر کاشی معروف به معمارباشی بوده‌است.
یکی از زیباترین قسمت‌های این کاخ، تالار آیینه روی تمامی آیینه‌ها، با گل‌هایی از گچ تزئین شده و با قالی مشهد ۷۰ متری زیبایی، که اثر عبدالمحمد عمواغلی است، فرش شده که دفتر کار رضا شاه نیز بوده است. در این تالار، یک دست مبل کوبلن دوز کار دست، مربوط به دوره قاجار قرار دارد. میز وسط تالار، کار کشور فرانسه و متعلق به قرن ۱۸ میلادی است.
پرده‌ای نقره فام به چوب پرده‌ای منبت کاری شده، پنجره تالار را مزین کرده است. از ویژگی‌های این تالار، همخوانی نقش وسط فرش، با طرح سقف است که با ابریشم خاص و ریز بافت و مدت هفت سال (سال های ۱۳۰۱ تا ۱۳۰۷ خورشیدی) توسط استاد… و هنرمندان مشهد به طول انجامیده.
آیینه کاری‌های سقف با طرح قندیل، کار هنرمندان ایرانی است. از دیگر وسایل با ارزش این کاخ، میتوان به مجسمه‌ها و مبل‌های دوره لویی شانزدهم، و نیز دو میز کنسول مربوط به دوره ناپلئون اشاره کرد. از دیگر تالارهای این کاخ که روبروی تالار آینه واقع شده و به عنوان اتاق خواب رضا شاه بوده و نبودن تخت خواب و یا رخت خواب است و پنجره‌ای که رو به دربند با چشم اندازی زیبا بازمی شود می‌باشد.
کاخ موزه سفید سعدآباد (کاخ ملت، کاخ شاه پهلوی) :
کاخ موزه سفید یا همان کاخ ملت سعدآباد بزرگترین کاخ موجود در مجموعه کاخ سعدآباد است، که به‌علت رنگ سفید نمای آن، به کاخ سفید شهرت یافته است. این بنا، علاوه بر آنکه اختصاص به امور اداری و تشریفاتی دوران پهلوی دارد، اقامتگاه تابستانی شاه و همسرش فرح، به حساب می‌آمد. این کاخ، شامل ۵۴ واحد مختلف، از جمله ۱۰ تالار تشریفاتی می باشد که وسیع‌ترین آن، تالار کاخ می باشد، که سفره خانه‌ای به مساحت ۲۲۰ متر مربع دارد.
بنای کاخ، به دستور رضاشاه، در سال ۱۳۱۰ خورشیدی آغاز گردید و در سال ۱۳۱۵ خورشیدی به پایان رسید. نقشه کاخ، اثر مشترک مهندس خرسندی و مهندس بوریس روسی می‌باشد. گچ‌بری‌های زیبا و ظریف درون کاخ، کار استادانی چون غلامرضا پهلوان، عبدالکریم شیخان، حسین کاشی و رضا ملائکه است. سنگ‌های مرمر سرسراها، از معادن شهرهای یزد و تربت حیدریه، تهیه شده و سنگ‌فرش کف‌ها، توسط استاد لرزاده انجام شده است.
نمای بیرونی کاخ، به سبک ایرانی – رومی است، که چهار ستون اصلی بزرگ در چهارسوی سرسرا و چهار نورگیر، در اطراف سقف مرکزی می‌باشد. پرده‌های بزرگ نقاشی رنگ روغن، با موضوع داستان‌های شاهنامه که در اطراف نورگیر سرسرای طبقه اول است را استاد حسین بهزاد و شاگردانش، در سال ۱۳۲۰ خورشیدی به پایان رساندند. تالارهای بزرگ تشریفاتی کاخ، به سبک اشرافی فرانسه تزئین گردیده است. از با ارزشترین آثار این گنجینه، فرش‌های نفیسی است که نهایت ذوق و هنر بافندگان هنرمندان ایرانی را نشان میدهد..
بزرگترین فرش این کاخ، ۱۴۵ متر مربع و دارای ۱۴۰ رج می‌باشد که با نقش مایه شمسه و قندیل، زینت بخش سفره خانه است. در سرسرای طبقه همکف، مجموعه‌ای از سفالینه‌های ایران، از هزاره چهارم پیش از میلاد تا سده هفتم هجری و همچنین کریستال‌هایی از دوره قاجار نگهداری میشود. پوشش دیوار تالارها، از پارچه‌های نفیس ابریشم، اطلس و تافته است.
لوسترهای ساخت ایتالیا، فرانسه و چک-اسلواکی، روشنایی بخش تالارهای وسیع این کاخ است، که بزرگترین آن، دارای ۱۰۸ شاخه است. سه چلچراغی که تالار سفره خانه طبقه اول را روشن می‌کند و همچنین میز تحریر موجود در این سفره‌خانه، متعلق به ماری آنتوانت، ملکه فرانسه است. کاخ سفید، در زمینی به مساحت ۲۱۶۴ متر مربع، در دو طبقه، در زیربنایی در حدود ۵۰۰۰ متر مربع، ساخته شده است.
کاخ سفید سعدآباد دارای بخش های زیر است :
ـ زیرزمین : موزه مجموعه هنری فرح، سالن سینما، آبدارخانه، انبار ظروف، انبار لباس و رختکن لباسشویی و تاسیسات.
ـ طبقه همکف : سرسرای بزرگ ورودی، اتاق محافظین، رختکن مراجعه کنندگان، تالار پذیرایی، تالار غذاخوری کوچک یا تالار جلسات، دفتر کار شاه، دستشویی خصوصی وی، ورودی سینما و موزه هنری دفتر کار رئیس تشریفات، دفتر کار وزیر دربار، اتاق انتظار، اتاق بیلیارد و آرایشگاه اختصاصی.
ـ طبقه اول : سرسرای بزرگ اصلی، سفره خانه یا تالار غذاخوری تشریفاتی، تالار تشریفات یا پذیرائی رسمی ویژه سفرا، دفتر کار فرح، تالار موسیقی وپذیرایی فرح، اتاق نشیمن خانوادگی، دو آپارتمان جداگانه و اختصاصی شاه و فرح در دو سوی سرسرا شامل خوابگاه، حمام و رختکن.
تالارهای بزرگ تشریفاتی کاخ به شیوه کاخ های اروپا در دو سده گذشته به ویژه سبک اشرافی فرانسه تزئین شده و از این روی بسیاری از آثار با ارزش هنری این کاخ از عتیقه فروشی ها و حراج های هنری فرانسه خریداری شده است.همچنین هدایای مقامات خارجی و ایرانی به دربار پهلوی بخش دیگری از این مجموعه می باشد.
آثاری که در تزئین این کاخ به کار گرفته شده، گنجینه ای گرانبها از میراث هنری ایران و جهان می باشند. از با ارزش ترین آثار این گنجینه فرش های نفیس و بی نظیری است که نهایت ذوق و هنر بافندگان هنرمند ایرانی را نشان می دهد. این فرش ها به سفارش رضاخان در کارگاه های قالی بافی تبریز، ارجمند کرمان،عمواوغلی مشهد ویژه تالارها بافته شده اند.
بزرگترین فرش این کاخ ۱۴۵ مترمربع,۱۴۰رج,بافت کارگاه عمواوغلی مشهد با نقش مایه شمسه و قندیل (طرح شیخ صفی اردبیلی) زینت بخش سفره خانه است. در دو ویترین سرسرای طبقه هم کف مجموعه ای از سفالینه های ایران از هزاره چهارم پیش از میلاد تا سده هفتم هجری و اشیای نقاشی لاکی روغنی “پاپیه ماشه” شامل قلمدان، قاب آئینه جعبه و نسخه های خطی قرآن مجید، دعای کمیل، شاهنامه و دیوان حافظ مربوط به سده های ۱۲ تا ۱۴ هجری قمری نگهداری می شود که جز مجموعه هنری فرح بوده است.
از دیگر آثار با ارزش این کاخ دو تابلوی سوخت بر روی چرم به سبک مینیاتور مکتب اصفهان دوره صفویه کارگروهی از هنرمندان اصفهان در کارگاه ذوالفنون اسفرجانی است که به رضاخان هدیه شده بود و بر دیوار اتاق انتظار طبقه هم کف نصب شده است.
تابلوهای ارزنده ای اثر هنرمندان ایران و سراسر جهان مانند مارک شاگال، پل گوگن و فرشچیان زینت بخش این کاخ می باشند. قدیمی ترین پرده نقاشی رنگ و روغن این کاخ به نام نبرد لوتزن اثر آنیه لوفالکوته هنرمند سده ۱۷ میلادی ایتالیا در دفتر کار شاه است.
پوشش دیوار تالارها از پارچه های نفیس گل ابریشم و ابریشم و اطلس و تافته بافت فرانسه و انگلستان است. چراغ های آویز “لوسترها” ساخت ایتالیا، فرانسه و چکسلواکی روشنایی بخش تالارهای وسیع این کاخ می باشند که بزرگترین شان ۱۰۸ شاخه است سه چهلچراغی که تالار سفره خانه طبقه اول را روشن می کنند از زیباترین لوسترهای ساخت بوهم”چکسلواکی” با آویزهای کریستال رنگارنگ به شکل میوه است. ظروف غذاخوری این کاخ، چینی های ساخت کارخانه رزنتال آلمان (غربی) با نشان سلطنتی و جام های کریستال تراش خورده ساخت کارخانه باکارای فرانسه به سفارش دربار پهلوی است.
از مجموعه های چشمگیر این کاخ چینی های کارخانه سور فرانسه است که محصولات متنوع این کارگاه را با شیوه های گوناگون آن شامل می شود. زیباترین آنها چینی های سفید با تصاویر سبز و طلائی از ناپلئون بناپارت و نزدیکان وی است که نقاشان معروف تصویر کرده اند.این مجموعه در گنجه های تالار تشریفات نگهداری می شود و مانند بیشتر آثار این کاخ از حراج های هنری فرانسه خریداری شده اند.
دو پرده ابریشم و حریر گلدوزی شده با نخ ابریشم، کار دست هنرمندان چین که در تالار نشیمن طبقه اول قرار دارد مجموعه تزئینات داخلی این اتاق را که به شیوه شینوازری-سبک تزئینی تقلید چین می باشد کامل کرده و جلوه بیشتری به آن داده است. میز تحریر متعلق به ماری آنتوانت ملکه فرانسه در انقلاب کبیر که شخص فرح آن را از عتیقه فروشی های فرانسه خریداری نموده است. این بنا در سال ۱۳۶۰ خورشیدی با نام کاخ موزه ملت برای بازدید بازگشایی شد.
ساختمان بهمن سعدآباد (کاخ بهمن) :
این کاخ از بناهای دوران پهلوی دوم، از جمله زیباترین ساختمان‌های مجموعه می‌باشد، که منزل مسکونی بهمن، پسر غلامرضا پهلوی بوده است. این ساختمان، مجاور موزه مردم شناسی و در کنار درب شمالی دربند قرار دارد. این ساختمان، از سال ۱۳۸۲ به بعد، به دفتر یونسکو در ایران اختصاص یافت و دورانی، مرکز آموزشی مجموعه سعد آباد بوده است.
کاخ احمد شاهی سعدآباد :
این کاخ، قدیمی‌ترین کاخ موجود در مجموعه سعد آباد می‌باشد، که در اواخر سلطنت احمد شاه قاجار و از سال ۱۲۹۷، ساخت آن آغاز و در هنگام وزارت جنگی رضا شاه، ساخت بنای آن به پایان رسید. پس از انقلاب، از این محل به عنوان پایگاه مرکزی بسیج خواهران استان تهران، استفاده می‌شده است. قرار است این محل پس از بازپس گیری از بسیج خواهران، بازسازی و آماده بازدید عمومی شود. این کاخ، در حال حاضر غیر قابل بازدید، برای عموم می‌باشد.
کاخ اختصاصی سعدآباد :
این کاخ، در سمت غرب موزه هنرهای زیبا قرار دارد. این کاخ، در سالهای اولیه بعد از انقلاب ایران، به عنوان موزه تاریخ طبیعی استفاده می شده است. ولی در حال حاضر، در اختیار نهاد ریاست جمهوری ایران می‌باشد، و غیر قابل بازدید، برای عموم است.
ساختمان جمهور سعدآباد (کاخ ملکه مادر) :
این کاخ، در دوران پهلوی، محل آخرین سالهای زندگی رضا شاه، قبل از تبعید به جزیره موریس، و محل زندگی مادر شاه (تاج الملوک) تا دوران انقلاب اسلامی ایران بوده است. این کاخ، در حال حاضر، در اختیار نهاد ریاست جمهوری ایران، و مخصوص اقامت مهمانان ویژه دولت ایران می‌باشد، و به این جهت، به ساختمان جمهور مشهور گردیده است. این کاخ، در حال حاضر غیر قابل بازدید، برای عموم می‌باشد.
مرکز برنامه ریزی بازدید هدفمند کودکان و نوجوانان سعدآباد :
ساختمان این مرکز از سال ۱۳۵۴ تا ۱۳۵۷ محل اقامت تابستانی لیلا پهلوی، دختر کوچک محمد رضا پهلوی بوده و در حال حاضر به مرکز برنامه ریزی بازدید هدفمند کودکان و نوجوانان تغییر کاربری داده است. در این مرکزعلاوه بربرنامه ریزی جهت بازدید هدفمند کودکان، برنامه هایی ازقبیل مطالعات پژوهشی، کارگاه های آموزشی، نمایشگاه ها،سمینار و … برگزارمی گردد.
علاوه بر کاخ‌های مذکور و چندین ساختمان قدیمی دیگر، تاسیسات و امکانات دیگری همچون : سالن‌های مرغداری و گاوداری، موزستان و گلخانه‌های گوناگون، استخرهای مختلف، چشمه سارها، زمین‌های تنیس و سالن بولینگ، سینما و آمفی تئاتر روباز در این مجموعه ۱۱۰ هکتاری وجود دارد.
