دایناسورها گروهی از خزندگان مهرهدار بودند که بیش از ۱۶۰ میلیون سال بر زمین حاکم بودند. پیش از دورهٔ تریاسه(۲۳۱ تا ۲۴۳ میلیون سال پیش) تا آخر دورهٔ کرتاسه (حدود ۶۵ میلیون سال پیش) اکثر آنها در رویداد انقراض کرتاسه-پالئوژن منقرض شدند.
بررسی بازماندههای کهنبال (آرکئوپتریکس) در ۱۸۶۱ نشان دهندهٔ رابطهای بین دایناسورها و پرندگان است. دانشمندان امروزه در اسکلت پرندگان، استخوانی را پیدا کردهاند که فقط در دایناسورها وجود داشتهاست. صرف نظر از حضور اثرهای سنگواره شده، نیاپرنده خیلی شبیهآراستهآرواره (دایناسور درنده کوچک) است.
تحقیقاتی که در حدود سال ۱۹۷۰ انجام شده نشان میدهد دایناسورهای دَدپا به احتمال زیاد نیاکان پرندگان هستند؛ در واقع، بسیاری از دیرینشناسان پرندگان را مانند دایناسورهای بازمانده درنظر میگیرند و بر این باورند که دایناسورها و پرندگان باید با هم زیر یک رده (زیستشناسی) قرار داده شوند. امروزه ۱۰۰۰۰ گونه از پرندگان به این گروه تعلق دارند.
حدوداً نیمهٔ نخست قرن ۲۰، دانشمندان دایناسورها را جانورانی تنبل، خنگ و خونسرد بهشمار میآوردند. با این وجود، تحقیقات گستردهٔ انجام شده در سال ۱۹۷۰ این نظریه را تأیید میکند که آنها حیواناتی با دگرگونیهای بدنی زیاد بودند و اغلب خود را با واکنشهای متقابل اجتماعی سازگار میکردند. مدرکی از پرندگانی مربوط به دستهٔ ددپایان شدیداً این تغییر نظریه را تحت تأثیر قرار میدهد.
از زمانی که اولین فسیلهای دایناسور در سدهٔ نوزدهم میلادی شناخته شدند اسکلت آنها زیبندهٔ موزههای سراسر دنیا شدهاند و دایناسورها بخشی از فرهنگ جهانی شدهاند و میان کودکان و بزرگسالان باقی خواهند ماند. آنها در پرفروشترین کتابها و فیلمها (مانند پارک ژوراسیک)، چهره بودهاند و هر یافتهٔ تازهای از دایناسورها را رسانهها پوشش میدهند. اغلب بهطور غیررسمی هرگونه خزندهٔ پیشاتاریخ نظیردواندازهدندان، خزندگان بالدار و ماهیخزندهسانان، پلسیوسور و موساسور را نیز دایناسور مینامند. در حالی که به معنای دقیق کلمه هیچیک از جانوران یادشده دایناسور نیستند.
از آنجا که پستانداران در مقایسه با خزندگان امروزی هوشیارتر و فعالتر هستند این پرسش پیش میآید که چرا آنها برای مبارزهجویی با دایناسورها زودتر از این به مناطق تحت فرمانروایی دایناسورها نیامدند. یکی از دلایل محتمل آن است که خود دایناسورها فعال، هوشیار و خونگرمبودهاند. وضع خاص بدن دایناسورها حاکی از چابکی آنهاست. استخوانهای آنها در مقایسه با استخوانهای چهارپایان خونگرم و خونسرد امروزی، دارای مجراهایی است که نشاندهنده خونگرمی آنهاست. سنگوارههایی که نسبت شکارچی به شکار را نشان میدهد، از این حکایت میکند که دایناسورها، همچون پستانداران خونگرم و برخلاف خزندگان خونسرد به مقادیر زیادی غذا نیاز داشتهاند.
اگر دایناسورها خونگرم بودند، این موضوع به توضیح چیرگی درازمدت آنها کمک میکند. دایناسورها بزرگتر از پستانداران همزمان خود بودهاند؛ حتی بچه دایناسورهایی که تازه از تخم خارج میشدند از بیشتر پستانداران بزرگتر بودهاند. واضح است که پستانداران نقش جانوران کوچک و دایناسورها نقش جانوران بزرگ را ایفا میکردند. حتی هنگامی که انقراضهای مکرر گوناگون دایناسورها را کاهش داد، دایناسورهای بازمانده هنوز هم بزرگتر از پستانداران بودند و قادر بودند که موقعیت خود را حفظ کنند و آن دودمانهای اصلی را فراهم آورند که فرگشت دوباره از آنها جانوران بزرگ را بهوجود میآورد.
هنگامی که دایناسورها از میان رفتند، پستانداران به داخل مناطق مسکونی خالی راه یافتند تا به نوبه خود بر محیط خشکی چیرگی یابند.
نام دایناسور
طبقهبندی دایناسورها رسماً در سال ۱۸۴۲ توسط دیرینهشناس انگلیسی ریچارد اوون نامیده شده بود که برای اشاره کردن به «تبار جدا یا از زیرراسته خزندگان سوسماری» استفاده کرد. در نتیجه در بریتانیا و سراسر دنیا به رسمیت شناخته شد. این اصطلاح از کلمه یونانی δεινός (دنیوس به معنی وحشتناک، نیرومند یا شگفتانگیز) و کلمه یونانی σαύρα (سورا به معنی مارمولک یا حیوان خزنده) گرفته شدهاست. با این وجود نام طبقهبندی اغلب به دندان، چنگالهای و دیگر مشخصات ترسناک دایناسورها اشاره دارد. ریچارد اوون صرفاً قصد داشته به اندازه و عظمتشان اشاره کند.
با وجود اینکه دایناسورها ۱۶۰ میلیون سال بر زمین حکومت میکردند و فراوانی و تنوع آنها و تنوع وارثانشان (پرندگان) زیاد بودهاست اما در زبان عامیانه انگلستان دایناسور بعضی اوقات برای شرح دادن کهنه یا ناموفق بودن یک چیزی یا شخصی، بکار گرفته میشود. این کاربرد در زمانی که دایناسورها به عنوان موجوداتی خونسرد و تنبل تلقی میشدند متداول شد.
بزرگترین دایناسور
فسیل بزرگترین دایناسوری که تاکنون روی کره زمین زندگی کرده در می ۲۰۱۴ (اردیبهشت ۱۳۹۳) در آرژانتین پیدا شد. طول این دایناسور ۴۰ متر و ارتفاع او ۱۶ متر بودهاست. این دایناسور عظیمالجثه که وزن او حدود ۸۷ تن (برابر مجموع وزن ۱۷ فیل آفریقایی) تخمین زده میشود، گیاهخوار بوده و احتمالاً در آخرین دوره حیات دایناسورها بر روی کره زمین میزیسته است. فقط استخوان ساق پای او به اندازه قد یک انسان است.
این فسیل متعلق به یکی از گونههای تایتاناسورهاست که در دوره کرتاسه زندگی میکرده است، این دوره حدود ۶۵ میلیون سال پیش بودهاست و ۷۰ میلیون سال به طول انجامیده است. استخوانهای این دایناسور در کویری که در فاصله ۲۵۰ کیلومتری در غرب شهر ترلئو در شرق کشور آرژانتین قرار دارد پیدا شد.
هنوز نامی برای این گونه جدید دایناسور برگزیده نشده است. بر اساس سن لایههای زمین و صخرههایی که فسیلها در میان آنها قرار گرفته بودند تخمین زده میشود دایناسورهای غولپیکر گیاهخوار حدود ۹۵ تا ۱۰۰ میلیون سال پیش در جنگلهای پاتاگونیا میزیستهاند. اما جدیداً دانشمندان فسیل دایناسوری را به نام آمفیکوئلیاس پیدا کردهاند که نزدیک ۶۰ متر طول، ۲۰ متر ارتفاع و ۱۰۰ تا ۱۴۰ تن وزن داشتهاست.[۱۵][۱۶] بزرگترین فسیلی که پیش از این یافت شده بود نام آرژانتیناسور به خود گرفته بود که ۲۰ تا ۳۰ تن سبکتر از این فسیل جدید بود.
