صوت و فیلم گزارش تصویری کاریکاتور
جمعه ۱۰ فروردین ۱۴۰۳
sarpoosh
نگارخانه > ساز نی

ساز نی

ساز نی

 

ساز نی چیست؟

نی یا نی هفت بند از سازهای بادی ایرانی است و از دسته سازهای بدون زبانه است. ساز نی قابل کوک نبوده و نوازنده در همنوازی ها و تکنوازی ها از انواع مختلف نی استفاده می کند. وسعت صدای نی دو اکتاو و نیم است و در انواع آن با کوک های متفاوت، فاقد یک تا دو نت است. مانند نی «لا کوک» که فاقد نت دو، نی «سل کوک» فاقد نت سی بمل و نی «فا کوک» فاقد نت لا بمل است. نی از سازهای محلی است و در اکثر نقاط ایران وجود دارد.

 

معرفی ساز نی     
سازی است متشکل از یک لوله استوانه ای از جنس نی که سراسر طول آن از هفت بند و شش گره تشکیل شده است ( به این دلیل این ساز را نی هفت بند نیز می گویند)
نی به قطرهای متفاوت از ۵/۱ تا ۳ سانتی متر و طولهای مختلف حدود ۳۰ تا ۷۰ سانتی متر ساخته شده، در تمام آنها، روی لوله کمی در قسمت پائین ۵ سوراخ در طرف جلو و یک سوراخ در قسمت عقب قرار گرفته، و در یک یا دو انتهای نی روکشی برنجی با طولی کوتاه لوله نئی را پوشانده است، و لبه لوله در قسمت دهانی آنقدر تیز است که من تواند لای دندانها قرار گیرد.


نی از انواع سازهای بی زبانه است.

 

هوا از طریق نفس نوازنده ار انتهای بالائی به درون فرستاده شده و قسمت اعظم آن از نزدیکترین سوراخ باز خارج می شود.بنابراین باز و بسته شدن سوراخ ها به توسط انگشتان هر دو دست نوازنده، طول هوای مرتعش و طول موج ارتعاش را زیاد و کم کرده و در نتیجه صوت زیر و بم می شود.


این ساز را نمی توان کوک کرد.


یعنی کوک آنرا چنانکه در سازهای زهی با پیچاندن گوشی ها میسر است نمی توان تغییر داد. بدین نسبت نمی توان آن را با ساز دیگر منطبق کردو از اینرو معمولا در نقش تکنوار ظاهر می شود.گاه اگر چه بسیار به ندرت که بخواهند از صوت نی در همنوازی ارکستر استفاده کنند. ناگزیر نوازنده ساز تعدادی نی را با کوک ها مختلف فراهم کرده و در دسترس خود می گذارد تا در طی همنوازی یا همراهی صدای خواننده به تناسب موقع از یکی از نی ها استفاده کند.


وسعت صدای نی حدود دو اکتاو و نیم است، ولی میدان صدا یا کوک در سازهای مختلف تفاوت می کند.اجرای اصوات در اکتاوهای بالاتر به وسیله فشار هوا عملی است. به عبارت دیگر با دوبرابر کردن فشار صداهای حاصله یک اکتاو زیر می شود و باید دانست که هر نی فاقدیکی دو صدا است.


نی از دسته سازهای محلی است و تقریبا در تمام نقاط ایران معمول است. نوازندگان محلی با ابتکاری سنتی تا اندازه ای از قطع شدن صدای ساز هنگام تازه کردن نفس جلوگیری می کنند.


توضیح آنکه در حین نواختن، هوا را از بینی به ریه و نیز به لپ ها داخل کرده ذخیره می کنند و این هوا را به تدریج به درون لوله می فرستند.


نی کامل دارای هفت سوراخ است و معمولا آن را هفت بند می گویند. عدد هفت یکی از اعداد مقدس بابلیهاست و نزد قدما عدد کامل بوده است.بابلیها به علم نجوم اهمیت بسیار می دادند، علوم آنها با اعقاید دینی آمیخته بود و تصور می کردند عطارد، زهره، مریخ، مشتری، زحل و آفتاب و ماه از مظاهر خدایانند، و از هفت روز هفته هر روز را به ستایش یکی از خدایان اختصاص داده بودند.

 

ساختار ساز نی

نی هفت‌بند از گیاه نی ساخته می‌شود. برای ساخت این گونه نی آن را طوری برش می دهند که از سر تا ته آن شامل هفت بند شود و اخیراً به صورت مصنوعی (نی اصلاح شدهٔ مصنوعی) نیز ساخته شده‌است. نی هفت بند یا به اصطلاح نی متشکل از ۵ سوراخ در جلو و یک سوراخ در پشت آن است که توسط انگشتان دوم و چهارم از یک دست و انگشتان اول تا چهارم از دست دیگر پوشیده می‌شوند.

 

به طور کلی نی را با جا گرفتن بین دو دندان نیش و گرد کردن زبان در پایین و پشت آن می‌نوازند همچنین جمشید عندلیبی زبان را در بالا می‌گذارد. سخت ترین کار در ساز نی درآوردن صدای آن است و انگشت گذاری آن ساده است. از استادان می‌توان حسین یاوری، حسن کسایی، حسین عمومی، جمشید عندلیبی، محمد موسوی، حسن ناهید، محمد علی کیانی نژاد و عبدالنقی افشارنیا را نام برد.

 

نت ها در ساز نی

وسعت صدای آن به دو اکتاو و نیم می‌رسد. نی پنج منطقه صوتی (رجیستر) دارد که هر یک از آن‌ها با نحوه دمیدن هوا در نی قابل انتخاب است. این مناطق صوتی عبارتند از:

 

بم

نت‌های دو (دست بسته)، ر (سوراخ ۱ سر نی آزاد)، می (سوراخ ۱ و ۲ آزاد)، فا (سوراخ ۱ و ۲ و ۳ آزاد)، فا# (سوراخ ۱ و ۲ و ۳ و ۴ آزاد)، سل (سوراخ ۱ و ۲ و ۳ و ۴ و ۵) لا (دست باز). نت سی در این اکتاو وجود ندارد ولی نوازنده‌ها قادر به اجرای سی بمل با لب هستند.

 

اوج

دقیقاً همانند بم اما یک اکتاو بالاتر. دو نت آخر (سل و لا) با غیث مشترک است.

 

غیث

نت‌های سل (دست بسته)، لا (سوراخ ۱ سر نی آزاد)، سی (سوراخ ۱ و ۲ آزاد)، دو (سوراخ ۱ و ۲ و ۳ آزاد)، دو# (سوراخ ۱ و ۲ و ۳ و ۴ آزاد)، ر (سوراخ ۱ و ۲ و ۳ و ۴ و ۵)، می (دست باز).

 

پس غیث (تا فا)

دقیقاً همانند بم و اوج اما یک اکتاو بالاتر از اوج و دو اکتاو بالاتر از بم. سه نت اول (دو، ر و می) با غیث مشترک است. امکان اجرای نت آخر (لا = دست باز) معمولاً وجود ندارد و حتی نت سل نیز در نی‌های کوچک نامفهوم شنیده می‌شود.

 

برعکس سازهای دیگر، نی کوک ندارد و برای کوک‌های مختلف سازهای متفاوت ساخته می‌شود. به‌طوری‌که Do بلندترین و Do با هفت فاصله کوتاهترین نی هستند. کوک نی به این معناست که اگر در حالت بم اگر سوراخ پشت نی را بگیریم و بدمیم. . صدای حاصله بر اساس دیاپازون هر نتی که بود آن نت کوک نی است. مثلاً اگر صدای حاصله نت سل باشد می‌گوییم این نی «سل کوک» است.

 

 

سایر مطالب درباره ساز نی

  • سازهای ایرانی,ثبت جهانی ساز بربط,کتاب موسیقی الکبیر

    نگاهی به سازهای ایرانی که می توانند جهانی شوند

    سازهای هر کشوری، قصه گوی نوای مردم‌اش است. آن ها یک نوع برایند هنرمندانه از فرهنگ، رسم و آیین اند که نوازنده آن را به صدایی شنیدنی تبدیل می کند. در چند روز گذشته شنیدیم که مدیر کل ثبت آثار میراث معنوی کشور از امیدواری اش برای ثبت جهانی ساز «بربط» گفته بود. این در حالی...

  • حسن ناهید,اخبار هنرمندان,خبرهای هنرمندان,موسیقی

    استاد حسن ناهید: به آینده موسیقی ایران امیدوارم

    حسن ناهید، امروز، ۷۶ ساله شد. او دوازدهم تیرماه ۱۳۲۲ پای به جهان گذاشته است. هنرمندی که ۵۷ سال از عمر خود را صرف هنرموسیقی کرده است. نوای سحرآمیز این نوازنده پیشکسوت هرشنونده‌ای را مسحور خود می‌کند. این هنرمند چند سالی است که ازسر ناچاری و بیماری دیگر نمی‌نوازد و خودش نیز...

  • ساز نی,نحوه ی دمیدن در ساز نی,آموزش قرار دادن ساز نی داخل دهان

    معرفی ساز نی، تاریخچه، انواع و نحوه نواختن آن

    ساز نی قابل کوک کردن نیست و نمی توان آن را با سایر سازها هماهنگ کرد نی از قدیمی ترین سازهای اصیل ایرانی است و در گروه سازهای بادی قرار می گیرد. ساز نی قابل کوک نبوده و نوازنده در همنوازی ها و تکنوازی ها از انواع گوناگون نی استفاده می کند. ساز نی به علت سخت بودن در نواختن...

  • سازهای بادی,سازهای بادی برنجی,تصاویر سازهای بادی

    سازهای بادی چیست؟ + تاریخچه

    در میان سازهای بادی، نی انبان جزو قدیمیترین ساز در دنیا است سازهای بادی از نخستین آلات موسیقی بودند که بدست بشر ساخته شدند. برای نواختن سازهای بادی باید در آن ها بدمید. این دسته سازها در انواع کنسرت ها، ارکسترها، گروهای جاز و گروه های موسیقی نظامی بکار می روند. سازهای...

  • فیلم/ جلوگیری از نواختن ساز 'نی' در مراسم ختم بهنام صفوی

    مراسم ختم و یادبودی برای بهنام صفوی خواننده جوان موسیقی پاپ عصر امروز (۲۹ اردیبهشت) در مسجد جامع شهرک غرب برگزار شد.   سیروان و زانیار خسروی، سعید شهروز، روزبه بمانی، علیرضا افتخاری، شهرام شکوهی، شهاب رمضان، بهنام بانی، گروه سون، سید جواد هاشمی، محمد علیزاده، امیرعباس گلاب...

  • اخبار هنرمندان,خبرهای هنرمندان,موسیقی,حسن ناهید

    وقتي که ني گل مي‌دهد

    حسن ناهيد متعلق به روزگاري است که موسيقي در آن مقوله‌اي مصرفي و روزمره نبود که در مسير ابتذال ابزاري شود براي سوءاستفاده از احساسات و روحيات ابناء بشر، بلکه هويت ملي-انساني و تعالي‌بخش جامعه و روح آدمي بود. فرهنگ و هنر چيست؟ خون‌بهاي رسالت تاريخي و تعهد ملي هنرمنداني است...