درس هایی از چهارمین زلزله بزرگ دنیا

زلزله‌ای که یازدهم مارس سال ۲۰۱۱ شرق ژاپن را لرزاند، سونامی سهمگینی به‌دنبال داشت که رد ویرانی آن بر پیکر این کشور باقی ماند. این زلزله که در ناحیه توهوکو و در امتداد سواحل اقیانوس آرام روی داد از لحاظ بزرگی، مقام چهارمین زلزله بزرگ دنیا را نصیب خود کرد. خسارات بسیار زیاد ناشی از سونامی نیز در کنار آن باعث شد کشور ژاپن وارد مرحله‌ای بحرانی شود.

با این حال سیاست‌ها و برنامه‌های منسجم مدیریت بحران در این کشور بحران خیز که از سال‌ها پیش در دستور کار مدیران و برنامه ریزان این سرزمین قرار گرفته، مانع گسترش این بحران در ژاپن شد. حالا بعد از گذشت ۶ سال از آن رویداد تلخ، پس از آنکه کنفرانس جهانی سندی به منظور تدوین سند جهانی برای مقابله با بحران‌های طبیعی نیز در این کشور برگزار شد، توهوکوی ژاپن قرار است اوایل آذرماه میزبان جمعی از مدیران و کارشناسان از سراسر دنیا باشد تا ضمن بررسی تازه‌ترین دستاوردهای جهانی و تعامل متخصصان با یکدیگر، ژاپن نشان دهد که چگونه مراحل بازسازی را طی کرده است.

پروفسور یوایچی اونو از استادان برجسته مدیریت بحران ژاپن و استاد دانشگاه توهوکو این رخداد را یکی از رویدادهای مهم بین‌المللی در حوزه مدیریت بحران نام برد که قرار است به منظور پیگیری نحوه اجرای سند جهانی یا همان چارچوب و نقشه جهانی کاهش مخاطرات طبیعی با حضور کارشناسان و مدیران این حوزه از کشورهای مختلف برگزار شود.

پروفسور اونو دوهفته پیش در حاشیه بازدید از مرکز مدیریت بحران تهران در گفت‌و‌گویی، ضمن ارائه توضیحاتی درباره فعالیت‌های صورت گرفته در این کشور برای تقویت مدیریت بحران، راه‌اندازی، تقویت و توسعه سامانه‌های هشدار سریع زلزله را یکی از ضرورت‌های شهرهای لرزه خیز دانست که می‌تواند به کاهش قابل توجه تلفات و خسارت‌های اقتصادی منجر شود و نحوه مقابله با بحران را به طور کامل تحت تأثیر قرار می‌دهد.

وی بر لزوم رعایت ضوابط ساخت و ساز و پایش دقیق و استخراج آخرین داده‌ها در زمینه وضعیت ساختمان‌های شهر به‌عنوان یکی دیگر از نکات کلیدی در زمینه پیشگیری از بحران نام برد و ضمن اشاره به تجربیات کشور ژاپن یادآور شد که از سال ۱۹۸۱ تاکنون نزدیک به ۷۵ درصد ساختمان‌های ژاپن با رعایت این ضوابط ساخته شده‌اند.

از پروفسور اونو پرسیدم نخستین قدم برای تقویت مدیریت بحران در شهرها چه باید باشد؟ در پاسخ به شناخت مسأله و نقش مهم آمار و اطلاعات اشاره کرد و گفت: مرکز گردآوری اطلاعات بلایای طبیعی در توهوکوی ژاپن به طور مرتب به بررسی تأثیرسوانح مختلف بر اقتصاد کشور می‌پردازد. بدون این مرکز دستیابی به پیشرفت‌های امروز غیر ممکن بود. از طریق این مرکز می‌توان میزان شکنندگی یا توان بازگشت به وضعیت عادی کشور را بعد از وقوع بحران مورد بررسی قرار داد.

اهمیت رسانه در آموزش مدیریت بحران

وی در ادامه به بررسی نقش رسانه‌ها در بحران پرداخت و یادآور شد: ما در کنفرانس‌های مربوط به مدیریت بحران اهمیت زیادی برای رسانه قائل هستیم. در این قسمت نیز حوزه رسانه به دو بخش تقسیم می‌شود. یک بخش آن توسط روزنامه‌های محلی در ایالت سندایی پوشش داده می‌شود و بخش دیگر فعالیت‌های شبکه خبری ملی «ان‌اچ‌کی» را شامل می‌شود.

به گفته وی ارتباط با رسانه‌ها از این نظر که می‌توان از طریق آنها اطلاعات علمی در زمینه مدیریت بحران را به زبان ساده برای عموم منتشر کرد از اهمیت فراوانی برخوردار است.

وی در توضیح بیشتر این ایده افزود: معمولاً رسانه‌ها اطلاعات اضطراری را در موقعیت‌هایی که یک بحران اتفاق می‌افتد، منتشر می‌کنند. این روند طبیعی کار رسانه‌هاست اما در شرایط عادی که خبری از بحران نیست رسانه می‌تواند از فرصت آموزش به مردم استفاده کند و به مردم درباره بحران‌ها آگاهی دهد. بنابراین در شرایط عادی فعالیت‌های رسانه‌ای در بخش آموزش بسیار حائز اهمیت است.

نظارت بر ساخت و ساز

پروفسور اونو در ادامه به تشریح نحوه نظارت بر ساخت و ساز در کشور ژاپن پرداخت و خاطرنشان کرد: دولت و وزارت زیرساخت وظیفه نظارت بر ساخت و سازها را بر عهده دارند. آنها به انجمن‌های مهندسی دستور می‌دهند که روی مقاومت ساختمان‌هایی که ساخته می‌شوند، مطالعه و تحقیق کنند. این انجمن‌ها نیمه دولتی و آژانس‌های تخصصی هستند که کارشان نظارت بر روند ساخت و ساز است. بنابراین کارهای زیادی دولت می‌تواند در بحث نظارت بر ساخت و سازها انجام دهد.

وی در ادامه افزود: کسانی که می‌خواهند ساخت و ساز جدید انجام دهند باید مجوزهایی را از شهرهای خود و انجمن‌های مهندسی دریافت کنند. اگر این مجوزها داده نشود اجازه ساخت و ساز ندارند. اما مشکلی که وجود دارد مربوط به ساختمان‌های قدیمی است.

اهمیت مقاوم سازی

به گفته پروفسور اونو شهرداری‌ها و دولت باید به روند بازسازی و مقاوم‌سازی ساختمان‌های قدیمی در شهرها کمک کنند، وی درباره فعالیت‌های صورت گرفته در تهران در این زمینه گفت:باید کسانی باشند که با دقت ساختمان‌های تهران را رصد کنند و آمار دقیقی از میزان بافت فرسوده تهران تهیه کنند.

از نگاه روزنامه نگاری اگر بخواهیم به قضیه نگاه کنیم، روزنامه نگاران اگر می‌بینند دولت یا شهرداری‌ها خوب عمل نمی‌کنند و خوب رصد نمی‌کنند، درباره این کوتاهی‌ها باید بنویسند. روزنامه نگاران علاوه بر نقد، می‌توانند موارد خوبی که انجام شده است را هم بنویسند و به این روش افراد را تشویق کنند که در بخش بازسازی و مقاوم‌سازی ساختمان‌های فرسوده خود با دولت همکاری کنند.

داوود پنهانی