شربت تریاک کمیاب شد؛ متادون جایگزین ناخواسته بیماران | درمانگر اعتیاد: از هر ۱۰۰ بیمار فقط به ۲۰ نفر شربت تریاک می‌رسد

با حضور طالبان و جلوگیری‌شان از کشت خشخاش در افغانستان، میزان کشفیات مخدری چون تریاک در کشور ما کاهش چشمگیری داشته و این موضوع دردسرهای بسیاری را متوجه مراکز درمانی اعتیاد در کشور کرده است.

بیش از یکسال است که کمبود تریاک برای تهیه و تولید داروهای درمان اعتیاد در کشور مطرح شده و این مسئله حواشی مختلفی را هم به دنبال داشته است؛ از کاهش داروهایی چون شربت تنتور اپیوم گرفته تا توصیه عجیب به مصرف‌کنندگان برای تهیه شربت دست‌ساز تریاک.

سکوت مسئولان در وزارت بهداشت و ستاد مبارزه با موادمخدر، کمبود تریاک در ایران را حبران نمی‌کند و تبعات سنگین و پرهزینه‌ای را هم به خانواده‌ها و هم به سیستم درمانی کشور تحمیل خواهد کرد که البته دود آن نخست به چشم خانواده‌هایی می‌رود که درون خود فرد مصرف‌کننده‌ای را دارند.

سعید صفاتیان درمانگر و پژوهشگر اعتیاد، در خصوص کمبود شربت تریاک در مراکز درمانی و تبعات آن، به خبرآنلاین، می‌گوید: شاید الان در خیلی از استان‌ها برای درمان بیماران و عرضه شربت تریاک به آن‌ها از هر ۱۰۰ بیمار فقط به ۲۰ بیمار می‌توانند شربت بدهند؛ فرض کنید شخصی مصرف‌کننده شربت تریاک است و وقتی برای دریافت دارو به مرکز درمانی مراجعه کند، به او می‌گویند ما شربت تریاک نداریم و آیا می‌خواهی که به جای آن به تو متادون بدهیم؟ خیلی از بیماران به راحتی زیر بار دریافت و مصرف متادون نمی‌روند و از سیستم درمان خارج شده و به سراغ مصرف تریاک رفته و دوباره معتاد می‌شوند. درصدی از این افراد به سراغ موادی چون هروئین، شیشه و دیگر مواد روانگردان می‌روند، دوباره به سیستم قاچاق برمی‌گردند و مجددا باید هزینه‌های سنگینی را صرف اعتیاد خود کنند.

مشروح این گفتگو را در ادامه بخوانید:

شربت تریاک از چه زمانی وارد چرخه درمان معتادان کشور شد؟

سال ۱۳۸۱ که من مدیرکل درمان ستاد مبارزه با موادمخدر بودم، گروهی از یک مرکز ملی مطالعات اعتیاد وابسته به دانشگاه تهران پیش ما آمدند و به ما گفتند که دارویی وجود دارد که در ایران هم تولید می‌شود؛ از تریاک گرفته می‌شود و این دارو به کشورهای آسیای جنوب‌شرقی برای کنترل درد صادر می‌شود و گفتند که ما می‌خواهیم یک کار تحقیقاتی روی این دارو انجام دهیم که آیا در اعتیاد هم کارایی دارد یا نه؛ من هم موافقت کردم و کار شروع شد.

نزدیک ۳ سال طول کشید تا در نتیجه دیدیم که داروی فوق برای معتادان و به ویژه مصرف‌کنندگان تریاک هم خوب جواب می‌دهد. کم‌کم این دارو را در حوزه درمان قرار دادیم؛ وزارت بهداشت با کارخانه‌ها برای تولید شربت تریاک صحبت کرد و ما هم در ستاد مبارزه با موادمخدر دوره‌های آموزشی درمانی را توسط مرکز مطالعات وابسته به دانشگاه تهران، برای مراکز درمان اعتیاد (همان مراکز درمان نگهداره با متادون که مراکز Mmt به آن می‌گویند و الان ۷ هزار مرکز در ایران داریم) برگزار کردیم و به مرور این شربت تریاک یا اپیوم ﺗﯿﻨﮑﭽﺮ وارد بازار شد.

اگر تریاک در داخل کشت شود هزینه‌های آن اصلا با تریاک وارداتی قابل مقایسه نیست.

البته ناگفته نماند وقتی که تحقیقات این دارو در سال ۱۳۸۴ تمام شد ما یک مشکلی پیدا کرده بودیم؛ شربتهای تریاک را آن زمان از تریاکی که جزو کشفیات نیروی انتظامی بود و برای اینکه بتوانیم تریاک را به حالت شربت تبدیل کنیم، به ماده‌ای احتیاج داشتیم که بتوانیم تریاک را در آن حل کنیم و این ماده درصدی از «الکل» بود و نزدیک به یک سال طول کشید که می‌گفتند این مشکل دارد و شاید از لحاظ قانونی بخاطر الکل موجود در آن دچار مشکل شود که بعد با توضیحاتی که به سیستم قضایی آن زمان ارائه کردیم، رفع شد.

گفتیم که در خیلی از داروها پایه اولیه الکل است که دارو در آن حل می‌شود و الکل این شربت هم آنقدر نیست که بخواهد چیزی به عنوان مشروب ایجاد کند و در تولید شربت تریاک به عنوان حل کننده در به آن احتیاج است. عرضه شربت تریاک را به صورت پایلوت از چند مرکز در تهران شروع کردیم و وقتی دیدیم خوب جواب می‌دهد، در سایر مراکز درمانی هم مورد استفاده قرار گرفت.

برخی از معتادانی که نمی‌خواستند برای درمان متادون بگیرند، با شربت تریاک راحت‌تر بودند؛ این شربت در اصل بوی تریاک را هم می‌دهد و مخصوصا افرادی که سنشان بالای ۶۰ سال بود، همین که یک بویی از تریاک به مشامشان می‌خورد احساس می‌کردند دارند همان تریاک را مصرف می‌کنند.

شربت تریاک در مقایسه با خود تریاک و متادون چه ویژگی‌هایی دارد؟

عوارض شربت تریاک از متادون خیلی کمتر است و یکی از خصوصیات این شربت این است که دارویی سالم است؛ یعنی تریاکی که شخص مصرف می‌کند می‌تواند انواع ناخالصی‌ها را داشته باشد ولی وقتی این تریاک به کارخانه می‌رود و مواد ناخالصش استحصال شده و اصل تریاک می‌ماند که در تولید شربت تریاک مورد استفاده قرار می‌گیرد، بالتبع در مقابل خریاک داروی سالمی محسوب می‌شود. البته دزُ تریاک در شربت تریاک خیلی پایین است و اینطور نیست که بالا باشد.

از طرفی قیمت شربت تریاک هم به لحاظ اقتصادی از تریاک مناسب‌تر است؛ مثلا اگر شخصی یک میلیون تومان پول تریاک بدهد، برای درمان با این شربت ۲۰۰ هزار تومان می‌پردازد و این مسئله به نفع اقتصاد خانوار است.

کمبود شربت تریاک چرا و از چه زمانی شروع شد؟

از سال ۱۴۰۰ و ۱۴۰۱ که در افغانستان آن شرایط پیش آمد و طالبان روی کار آمدند، اعلام کردند که ما دیگر کشت تریاک انجام نمی‌دهیم و از آن موقع تا الان بارها نسبت به کمبود شربت تریاک در سالهای فعلی هشدار داده شد. شاید خود من بارها در مصاحبه با رسانه‌ها، خطاب به ستاد مبارزه با موادمخدر و وزارت بهداشت گفتم که باید برای تامین شربت تریاک جهت مراکز درمانی برنامه‌ریزی کنند؛ چون کشفیات تریاک کم خواهد شد و از آن موقع تاکنون این کشفیات هر سال کمتر شده است.

ستاد مبارزه با موادمخدر با آن ساختار عریض و طویلی که دارد، متخصصانش و کسانی که در آن ساختار هستند باید به فکر چاره‌اندیشی باشند؛ وگرنه افرادی مثل من هشدارهای لازم را گوشزد کرده بودیم و الان در خصوص تامین شربت تریاک مشکل به وجود آمده است، چون کشفیات خیلی کم است و وقتی کشفیات کم است بالتبع تولید این شربت هم کم می‌شود.

فرض کنید یک شخصی مصرف‌کننده شربت تریاک است و وقتی برای دریافت دارو به مرکز درمانی مراجعه کند، به او می‌گویند ما شربت تریاک نداریم و آیا می‌خواهی که به جای آن به تو متادون بدهیم؟ خیلی از بیماران به راحتی زیر بار دریافت و مصرف متادون نمی‌روند و از سیستم درمان خارج شده و به سراغ مصرف تریاک رفته و دوباره معتاد می‌شوند. شاید الان در خیلی از استان‌ها برای درمان بیماران و عرضه شربت تریاک به آن‌ها از هر ۱۰۰ بیمار فقط به ۲۰ بیمار می‌توانند شربت بدهند.

تعداد مصرف‌کننده شربت تریاک در حال حاضر هر چند نفر که باشد، با نبود و عدم دسترسی در مراکز درمانی به این شربت، از چرخه درمان خارج شده و نکته اینجاست که درصدی از این افراد به سراغ موادی چون هروئین، شیشه و دیگر مواد روانگردان می‌روند و دوباره معتاد می‌شوند، دوباره به سیستم قاچاق برمی‌گردند و مجددا باید هزینه‌های سنگینی را صرف اعتیاد خود کنند.

کمبود شربت تریاک ناشی از ضعف بزرگ و کلان در ساختار ستاد مبارزه با موادمخدر و سازمان قضا و دارو که زیر نظر وزارت بهداشت است و برای همین است که از ۵_۶ ماه پیش بحث کشت تریاک در کشور مطرح شد.

آیا کشت تریاک در کشور امکان‌پذیر است؟

کشت تریاک مثل کشت پرتقال و برنج نیست که هر جا دوست داشته باشید آن را بکارید؛ تریاک یک ماده مخدر است که سازمان ملل برای آن تشکیلاتی دارد؛ یک کمیته‌ای بنام incb )هیات بین المللی کنترل مواد مخدر) دارد که باید کشت تریاک در ایران را تایید کند و ما همینطوری نمی‌توانیم چند هکتار را به زیر کشت تریاک ببریم و به ما اجازه نمی‌دهند؛ در غیر اینصورت در بحث بین‌الملل دچار مشکل می‌شویم.

از منظر حوزه داخلی هم اگر بخواهیم تریاک کشت کنیم؛ قانون به ما اجازه نمی‌دهد؛ ماده ۱ قانون مبارزه با موادمخدر که در سال ۱۳۶۷ و در مجمع تشخیص مصوب شده است، کشت تریاک را جرم اعلام کرده است، پس اول باید اصلاح قانون انجام بدهیم.

از طرف دیگر باید ساختارهای مورد نیاز کشت تریاک را در کشور فراهم کنیم، سیستم دولتی باید زمین‌ها را مشخص کند و بعد از اینها که مهمتر از همه است باید دید آیا نظارت در حد کلان و ملی برای کشت تریاک وجود دارد که از نظر من ساختار فعلی مبارزه با موادمخدر در کشور نمیتواند این نظارت را انجام بدهد؛ سیستم وزارت بهداشت در این موضوع خیلی ضعیف است و مشکلات فوق چیزی نیست که به راحتی بتوانیم حل کنیم.

برخی درمانگران در شرایط فعلی که شربت تریاک کم است، استفاده از شربت دست‌ساز تریاک را به بیماران توصیه می‌کنند؛ نظر شما چیست؟

بیماران فراموش نکنند که درست کردن و تولید شربت تریاک به صورت دست‌ساز غیرقانونی است و کار درستی نیست. اینکه می‌گویند شربت تریاک از حل کردن تریاک در مقداری از الکل تولید می‌شود، منظور تریاک مورد استفاده معتادان نیست؛ تریاکی است که به کارخانه رفته و ناخالصی‌هایش از آن گرفته می‌شود؛ تریاک مورد استفاده معتادان سالم نیست و با ناخالصی همراه است.

یک دوره‌ای حدود ۱۰ سال پیش در ایران مشخص شد، سرب در داخل تریاک مصرفی معتادان وجود دارد که به موارد متعددی مرگ و میر و فلج دست و پا بین مصرف‌کنندگان منجر شد. قدیمی‌ها هم چنین کارهایی می‌کردند و چنین اصطلاحی داشتند؛ طرف می‌گفت من ۵۰ سال پیش که تریاک مصرف می‌کردم، تریاک را به صورت تریاک درمی‌آوردم؛ تریاک آن موقع خیلی با تریاک الان فرق می‌کرد و تریاک چیزی نبود که ناخالصی داشته باشد.

تریاک فعلی که در دسترس معتادان و مصرف کنندگان است الان ناخالصی زیاد دارد و هر چیزی در این مورد امکان دارد؛ سیستم قاچاق شرایط مصرف‌کننده شربت تریاک اینطور نیست که مثلا بگوید الان که شربت نیست یک ماه نمی‌خورم تا دوباره شربت گیر بیاید؛ اگر فرد تحت درمان به موقع شربت تریاک خود را سر ساعت مصرف نکند، دست و پایش می‌لرزد، نمی‌تواند سرکار برود، در اثر بیقراری و عدم مصرف شربت در زمان تعیین شده در خانه با زن و بچه‌اش دعوا می‌کند و خلاصه در هر شغل و موقعیتی که باشد نمی‌تواند کارش را انجام بدهد و وقتی شربت تریاک پیدا نکند به سراغ ماده دیگری می‌رود.

تبعات کمبود شربت تریاک و راهکار پیشنهادی شما برای گذر از آن چیست؟

متاسفانه تعداد زیادی از بیماران معتاد از سیستم درمان بیرون رفته و به مصرف دوباره موادمخدر برمی‌گردند و وقتی به کل سیستم درمان اعتیاد نگاه می‌کنیم، این کمبود میلیاردها تومان ضرر خواهد زد؛ مدیرانی که در زمان خودش کار کارشناسی را انجام ندادند، این ضربه را آنهم در این شرایط بحرانی به مردم زدند.

تنها راه این است که دولت از طریق incb در سازمان ملل از کشوری تولیدکننده تریاک است مثل هندوستان، ترکیه، اسپانیا، استرالیا و هر کشور دیگری، درخواست کند که به ما تریاک بدهند؛ آن هم به این راحتی نیست و یک روند بسیار طولانی دارد؛ چون incb مرکز کنترلی که در وین اتریش هست، به این راحتی زیر بار نمی‌رود که دولت ایران بخواهد برود و از آن‌ها تریاک بگیرد.

کشت تریاک مثل کشت پرتقال و برنج نیست که هر جا دوست داشته باشید آن را بکارید؛ تریاک یک ماده مخدر است که سازمان ملل برای آن تشکیلاتی دارد.

تریاک مرفین است و مرفین یک داروی استراتژیک برای همه کشورها است و در جنگ اولین داروی مورد استفاده است؛ یعنی هر سربازی که تیر میخورد اولین دارویی که استفاده می‌شود، مرفین است. تولید تریاک و کشورهای تولیدکننده آن کنترل شده است و میزان تولیدشان مشخص است.

ما در دنیا سالانه حدود ۳۰۰ تن مرفین پایه نیاز داریم و اگر کشورها بخواهند از تولیدات خودشان که به صورت قانونی است در اختیار ایران بگذارند، خودشان کم می‌آورند؛ یعنی اگر تازه سازمان ملل اجازه بدهد و دیگر کشورها هم بخواهند که به ایران تریاک بدهند، باید در بهار سال جدید کشت کنند تا آخر تابستان بتوانند به ایران تحویل بدهند.

شربت تریاک کمیاب شد؛ متادون جایگزین ناخواسته بیماران/ درمانگر اعتیاد: از هر ۱۰۰ بیمار فقط به ۲۰ نفر شربت تریاک می‌رسد

چرا برای کشت تریاک در ایران از طرف مسئولان مقاومت می‌شود؟

یکی از اولین کسانی که کشت تریاک را در سال ۱۳۸۲ پیشنهاد داد، خود بنده بودم؛ یکی از راهکارها برای تامین تریاک و بعد از آن برای  تامین مرفین مورد نیاز در تولید داروها مثل شربت تریاک در ایران همین بحث کشت تریاک است؛ الان بحث خروج ارز از کشور هم مطرح است و وقتی مثل شرایط فعلی نیاز داشته باشیم شاید لازم باشد که کشت تریاک را در داخل و به صورت محدود انجام دهیم که حتی میزان مورد نیاز تولید شربت تریاک را هم به ما جواب بدهد.

اگر تریاک در داخل کشت شود هزینه‌های آن اصلا با تریاک وارداتی قابل مقایسه نیست. در ۳۳ سالی که در حوزه مبارزه با اعتیاد مشغول به کار هستم دیده‌ام که این قانون کار است که وقتی سیاست‌گذاری نباشد و افراد در یک حوزه کارشناس نباشند، در پیگیری و اجرای پیشنهادات کارشناس نیز مقاومت می‌کنند و یکی از علتهای مخالفت با کشت تریاک هم همین کارشناس نبودن مسئولان مربوطه است؛ روزی که آمدیم متادون را مطرح کنیم مقاومت بود؛ روزی که آمدیم شربت تریاک را مطرح و معرفی کنیم، مقاومت بود؛ روزی که کشت تریاک را مطرح کردیم هم مقاومت بود و در مجموع هرکاری که می‌خواستیم در کشور در حوزه مقابله با اعتیاد انجام دهیم، مقاومت وجود داشت.

رئیس ستاد مبارزه با موادمخدر خود رئیس‌جمهور است و ایشان قبلا وزیر بهداشت، معاون وزیر بهداشت، رئیس کمیته درمان اعتیاد در کشور بود و همه این موضوعات را از نزدیک می‌داند و دولت باید سریعا جلسه‌ای در ستاد مبارزه با موادمخدر بگزار کند و   از مسئولان مربوطه بپرسد که چرا گذاشتند چنین اتفاقی بیوفتد و شربت تریاک با کمبود مواجه شود و پس از آن باید سریعا از طریق incb برای خرید یک مقدار تریاک اولیه و پوشش دادن موضوع اقدام کنند و بعد هم به سمت کشت تریاک به صورت محدود در ایران بروند.