نوسانات شدید اقتصادی عاملی برای مهاجرت به تهران

به گزارش ایرنا،رشد بی‌رویه مهاجرت از شهرهای کوچک به کلان شهرهایی مانند تهران مشکل های ساختاری و شهری، آسیب های همچون رشد جرایم، تعارض فرهنگی اجتماعی، کمبود امکانات و اختلال در حوزه مدیریت شهری را در پی داشته است. 

هجوم گسترده جمعیت از بخش های مختلف به طرف پایتخت در اوایل دهه ۴۰ خورشیدی سبب شد تا نظام برنامه ریزی کشور به آن توجه بیشتری کند که در این راستا تصمیم های زیادی اتخاذ شد و به مرحله اجرا در آمد. برنامه ها و سیاست های اقتصادی و اجتماعی همواره در سطح وسیعی از توجه پژوهشگران و برنامه ریزان کشور بوده است که از آن به عنوان معضل های مهم تهران یاد می کنند. با توجه به اینکه در ۲ دهه گذشته مطالعات زیادی درباره مقوله مهاجرت به تهران صورت گرفت و سیاست های متنوعی از طرف دولت های مختلف اتخاذ شد اما به نظر می رسد که از نظر اجرایی چندان موفق نبوده است. 

وجود امکانات و تجهیزات برتر تهران نسبت به دیگر شهرها از علت ‌های اصلی برای مهاجرت به این کلانشهر به شمار می رود. مهاجرت روستاییان به تهران و سکونت آنها به اطراف پایتخت به معضل جدی تبدیل شده و موجی از جمعیت را به این شهر سرازیر کرده است، در صورتی که به گفته کارشناسان با استفاده از ظرفیت روستاها و مناطق محروم می‌توان این مهاجرت‌ها را کنترل و در نهایت کاهش داد.

«ناهید تاج الدین» عضو کمیسیون اجتماعی مجلس شورای اسلامی، بخشی از مهاجرت ها به تهران را سلبی و بخش دیگر را ایجابی می داند و می گوید مهاجرت های ایجابی بیشتر به دلیل تحرک اجتماعی در تهران رخ می دهد، یعنی افراد احساس می کنند که در پایتخت امکان پیشرفت بیشتری دارند و به همین علت به تهران مهاجرت می کنند اما مهاجرت های سلبی به سبب نبود توسعه شهری است. در ادامه دیدگاه های وی را در این باره از نظر می گذرانیم. 

** اشتغال عاملی برای مهاجرت به تهران

هنگامی که نرخ بیکاری در ۴۲ درصد از شهرستان ها از نرخ متوسط کشوری بالاتر است و در میان ۴۲۹ شهرستان کل کشور ۱۸۱ شهرستان دارای نرخ بیکاری بالاتر از متوسط کشوری هستند، انتظاری جز این نیست که جمعیت جویای کار به تهران گسیل شوند و این شهر برای آنها حکم سرزمین شانس را بازی کند و برای کسب شغلی مناسب به تهران مهاجرت کنند. استان تهران با تراکم ۸۹۰ تن در هر کیلومتر مربع پرتراکم‌ ترین استان کشور به شمار می رود، در حالی که بر پایه نتیجه های سرشماری ۱۳۹۰ خورشیدی، تراکم جمعیت در کشور ۴۶ تن محسوب می شود که این میزان در مقایسه با تراکم جمعیت در تهران نشان می‌دهد که جمعیت در استان یاد شده حدود ۲۰ برابر تراکم جمعیت در کل کشور است.

این تراکم فرسودگی های اجتماعی را در پایتخت افزایش می دهد زیرا معضل آسیب های اجتماعی به وجود می آید که این عامل ناشی از تراکم بالای جمعیتی و درگیر شدن زندگی بسیاری از شهروندان با این مسایل است. تراکم جمعیتی تهران در ۱۳۸۵ خورشیدی برابر با ۸۲۹ تن بود که در مدت یک دهه ۶۱ تن نیز به این آمار افزوده شده اند که این تراکم جمعیتی به نوعی اصطکاک اجتماعی را بیشتر می کند و همین عاملی برای افزایش نزاع های جمعی می شود، به گونه ای که آمارها می‌گویند؛ روزانه ٢٢٣ نزاع و درگیری خیابانی در پایتخت رخ می‌دهد، درگیری ‌هایی که با صدمه های جانی همراه و آثار سوء اجتماعی بسیاری برجای گذاشته است. 

** راهکارهای توازن بخشی در جمعیت تهران

برای توازن بخشی در جمعیت باید عوامل مهاجرت به تهران و کلان شهرها را بررسی و انگیزه هایی به منظور ماندن در روستا یا شهرهای متوسط ایجاد کرد و این تنها مستلزم توزیع مناسب امکانات و جدی گرفتن توسعه روستایی و شهرهای متوسط به شمار می رود. توازن بخشی در جمعیت مرهون توازن در نظام عرضه و تقاضا است که باید این ۲ مقوله را به ویژه در بخش اقتصادی تعدیل کرد تا بدین وسیله در میان روستاییان و افراد ساکن در شهرهای کوچک انگیزه های مهاجرت به تهران کمتر شود. به عنوان نمونه چیزی حدود ۶۷۰ اقامتگاه بوم گردی در ایران وجود دارد که هر ۲۵ گردشگر داخلی نیز توانایی ایجاد یک شغل پایدار را دارد و اگر این اقامتگاه ها فعال شود، کمک می کند تا برخی انگیزه های مهاجرت در روستاها و شهرهای متوسط کاهش یابد. 

نظام عرضه و تقاضا در اقتصاد ایران به نوعی نظام تمرکزگرا به شمار می رود، وقتی که هم تقاضا بیشتر و هم عرضه تسهیل شده تر است، به قرار قاعده آن فردی که می خواهد کار اقتصادی کند، جذب تهران می شود، بنابراین تهران تمرکز سرمایه و پول دارد که این عامل به دنبال خود کارگران را جذب می کند. از طرفی هم هر چه اقتصاد نوسان بیشتری داشته باشد و شرایط بی ثبات تر شود، مردم احساس می کنند باید به مرکزیت اقتصاد نزدیک تر شوند تا پیامدهای اقتصادی کمتر متوجه آنها شود و به جایی مهاجرت کنند که از ثبات بیشتری برخوردار است.

** الگوی توسعه شهری بر پایه تقاضای تهران نشینی 

«شهرنشینی وابسته» خیلی آگاهانه نبوده است که بتوان از آن به عنوان مدل خاصی تعبیر کرد و این پدیده از یک فضای ناآگاهانه شکل گرفت؛ یعنی الگوی توسعه شهری تهران بر پایه تقاضای تهران نشینی بوده است و به جای آنکه توسعه شهری تقاضای سکونت در تهران را تعریف و تعیین کند برعکس این میزان تقاضای سکونت به شمار می رفت که توسعه شهری را تعریف کرد، بنابراین ناگهان فاصله تهران با بقیه شهرها زیاد شد و توسعه نامتوازن در آن به وقوع پیوست.

«محمد حیدرپور» جامعه شناس و استاد دانشگاه پدیده هجوم جمعیت مهاجر به استان تهران را باعث افزایش شدید جمعیت سربار می داند. دیدگاه های وی درباره مقوله پدیده افزایش جمعیت استان تهران با توجه به ظرفیت زیستی و راهکارهای تغییر شرایط آن را از نظر می گذرانیم. 

** تمرکززدایی از تهران با اجرای برنامه های کارآمد

تمرکزگرایی در کلانشهر تهران از جمله ویژگی شاخص آن به شمار می رود که این مساله به دلیل جذابیت و بازار اشتغال موجود در آن است. تهران به نوعی قطب تولید اقتصاد در کشور به شمار می رود و همین دلیلی می شود تا شهرنشینی وابسته به وجود آید. نبود عدالت اقتصادی و توزیع ناهمگون جمعیت از جمله عواملی است که افراد از روستاها و شهرهای کوچک به طرف تهران هجوم می آورند. 

** مهاجرت بی رویه به تهران به دلیل ناکارآمدی مدیریت شهری 

نبود امکانات توسعه، پراکندگی مدیریت شهری و برنامه ریزی های ناصحیح در دیگر شهرها سبب شد تا مهاجرت بی رویه به تهران رشد روافزونی به خود بگیرد. مساله تراکم جمعیت از دیگر مسایلی به شمار می رود که باید بدان توجه ویژه ای شود زیرا در گذشته جمعیت نسبت به جامعه کنونی محدود بوده اما امروزه امکان زیست جمعیت ‌های زیاد در مکان ‌های محدود افزایش پیدا کرده و میل جمعیت به طرف تراکم بیشتر است. 

** رونق اقتصاد عاملی برای کاهش مهاجرت به تهران

بروز نوسان های شدید در اقتصاد جریان مهاجرت معکوس را افزایش می دهد و در زمان رکود اقتصادی جریان مهاجرت به شهرهای بزرگ به خصوص تهران شدت پیدا می کند. تهران به ‌عنوان شهر مرجع و مادر در سال‌ های اخیر در جریان رکود اقتصادی به پناهگاه اصلی سرمایه‌ ها تبدیل شده و به دنبال آن کاهش سرمایه ‌های مولد و تشدید ضعف امکانات کار و فعالیت در شهرهای کوچک تر باعث شده است تا نیروی انسانی به این شهر مهاجرت کنند. تجمع جمعیت، تهران را به لحاظ امنیتی و سیاسی آسیب پذیر کرد، همچنین از منظر انواع آلودگی های زیست محیطی نیز در معرض آسیب قرار دارد. ساخت وسازهای بی رویه، تداوم رشد جمعیت را در تهران را افزایش داده است که این فشار ناشی از فشردگی جمعیت، تعادل شغلی و انسانی را بر هم می زند. 

** تدوین مدل جدید مدیریت شهری متناسب با الگوی جدید شهرنشینی

تدوین یک مدل جدید مدیریت شهری باید متناسب با الگوی جدید شهرنشینی در کشور باشد. به این معنا که شکل جدیدی از شهرنشینی در منطقه شهری تهران در حال رخ دادن است که با نوع قدیمی آن تفاوت دارد و به همین دلیل مدیریت خاص خود را می‌ طلبد. ایجاد مرکزهای خدماتی- رفاهی در فاصله میانی روستاهای هر منطقه شهری می تواند به عنوان راهکاری برای توازن جمعیت شهری باشد تا از سراریز شدن جمعیت به یک نقطه خاص بکاهد. مشخص کردن حریم واقعی شهر تهران و اینکه این محدوده تا چه اندازه گستردگی دارد سبب شکل گیری مدیریت شهری یکپارچه و همینطور گسترش نقاط زیستی می تواند از افزایش بی رویه جمعیت در تهران جلوگیری کند.