همه اتفاقات را به مبحث ۲۲ مقررات ملی ساختمان گره زد. مبحثی که اگر اجرایی شده بود اکنون بیش از ۶۰۰ واحد صنفی چشم انتظار کمک‌های دولت نبودند. برخی‌ها سکته کردند و برخی عمر خود را برای ساختمان ۵۴ ساله حبیب‌الله القانیان در خیابان جمهوری گذاشتند. ساختمانی که سال ۱۳۴۱ ساخته شده بود به واحدهای صنفی وفا نکرد و در مدت سه ساعت و نیم سوخت و فروریخت.
ساختمانی که در زمان افتتاح لقب بلند مرتبه‌ترین را داشت قرار است دوباره احداث شود و سرقفلی‌های آن توسط بنیاد مستضعفان به واحدهای صنفی داده شود که روزی کسب و کارشان در آنجا رونق داشت. با گذشت دو سال از حادثه پلاسکو(۳۰ دیماه ۹۵) با اکبر ترکان مشاور سابق رئیس جمهوری و رئیس اسبق سازمان نظام مهندسی ساختمان گفت‌و‌گویی انجام دادیم. وی هشدار دارد که احتمال وقوع حوادثی مانند پلاسکو وجود دارد و ساختمان‌های ایران مانند تمام کشورهای دنیا نیازمند بهره برداری و نگهداری اصولی و استاندارد است. در ادامه مصاحبه ما می‌آید:
دو سال از حادثه آتش سوزی ساختمان پلاسکو می‌گذرد، ساختمانی که محل کسب بیش از ۶۰۰ واحد صنفی بود در آتش سوخت و فروریخت. این حادثه را در مقطعی که از آن فاصله ۲ ساله گرفتیم چگونه ارزیابی می‌کنید و علت مشکلات آن ساختمان را در چه می‌دانید؟
آتش سوزی در ساختمان به دو علت اتفاق می‌افتد. یک مربوط به نواقص آن در زمان طراحی است که برخی از مسائل پیش‌بینی نشده است. یعنی از روز اول ساختمان با چالش مواجه است. علت دوم به نارسایی و نواقص دوران بهره‌برداری برمی‌گردد.
در ساختمان پلاسکو، به‌طور قطع مشکل اولیه وجود نداشته و ساختمان از نظر فنی سالم بوده است. اگر ساختمان به جهت ساخت اولیه مشکل داشت در همان روزهای اول مشکلات سازه خودنمایی می‌کرد. از این‌رو مشکلات ساختمان پلاسکو کاملاً مربوط به دوران بهره‌برداری بوده است. مشکلاتی که اگر به آنها رسیدگی می‌شد حادثه پلاسکو و به تبع آن بیکاری فعالان صنفی این حوزه پیش نمی‌آمد.
هر زمان سازه‌ای ساخته می‌شود، بهره‌برداری از آن مورد توجه قرار نمی‌گیرد و تمام ساختمان‌ها چنین شرایطی را دارند. چرا زمان بهره‌برداری ساختمان‌ها حتی مسکونی مورد توجه قرار نمی‌گیرد؟
از روز اول به دوران بهره‌برداری توجه نشده است. نکته‌ای که اهمیت بسزایی دارد و می‌تواند از اتفاقات غیرقابل پیش‌بینی جلوگیری کند. سازمان نظام مهندسی بارها تلاش کرد که موضوع بهره‌برداری و نگهداری از ساختمان‌ها در قالب مبحث ۲۲ مقررات ملی ساختمان که اجباری است را اجرا کند اما همواره با مخالفت وزیر وقت روبه‌رو شد.
کدام وزیر مخالفت کرد؟
در حال حاضر مهم نیست که کدام وزیر با این موضوع مخالفت کرد. اما امیدواریم وزیر جدید راه و شهرسازی رویه وزیر سابق را نداشته باشد و مبحث ۲۲ مقررات ملی ساختمان را اجرایی کند. در این صورت مشکلات این بخش مرتفع خواهد شد و دیگر با بهره برداری‌های غیر استاندارد ساختمان‌ها روبه‌رو نخواهیم شد.
آیا ساخت اصولی و طبق قواعد سازمان نظام مهندسی و شهرداری در واحدهای مسکونی و تجاری کفایت نمی‌کند؟
کافی نیست. ساخت واحدهای مسکونی و تجاری طبق قواعد نظام مهندسی و شهرداری و سایر مجموعه‌ها در زمان ساخت مهم است ولی در زمان بهره‌برداری و نگهداری ساختمان به الزامات جدیدی نیاز داریم که همه موارد آن در مبحث ۲۲ مقررات ملی ساختمان آمده است. بهره‌برداری از ساختمان‌ها بایستی روی اصول باشد. اگر وزیر وقت تا آخرین روزی که وزیر بود مقاومت نکرده بود اکنون این مبحث اجرایی شده بود و اکنون شاهد نظام‌مند شدن این حوزه بودیم.
در حال حاضر ساختمان‌ها توسط مدیران ساختمان مدیریت می‌شوند، آیا این امر کافی نیست؟
به هیچ عنوان یک فرد ساکن در واحد مسکونی نمی‌تواند موضوع بهره‌برداری و نگهداری از ساختمان را انجام دهد چرا که این امر نیازمند مهارت است. افرادی باید انتخاب شوند که به صورت دقیق آموزش دیده باشند. در ساده‌ترین روش اگر ساکن واحد مسکونی شارژ ماهیانه خود را پرداخت نکند، در صورت اصرار مدیر ساختمان و عدم همکاری ساکن، ساختمان با چالش‌های جدید روبه‌رو می‌شود. اما اگر این امر توسط شرکت‌های تخصصی دنبال شود، عملاً شاهد بی‌قانونی‌ها نخواهیم بود و ساختمان‌ها بر اساوس معیار درست و استانداردی مدیریت می‌شوند.
در سایر کشورها این رویه چگونه دنبال می‌شود؟
در تمام کشورهای صنعتی، شرکت‌های تخصصی مسئول نگهداری و بهره‌برداری از ساختمان‌ها هستند. یک شرکت اروپایی بیش از ۱۰۰ ساختمان را پوشش می‌دهد و این امر در مورد واحدهای مسکونی و تجاری است. شرکت‌ها طی قرارداد با واحدهای مسکونی می‌توانند نسبت به ساماندهی و نگهداری ساختمان‌ها اقدام کنند. قرار نیست یک فرد در ساختمان مستقر شود بلکه شرکت‌ها در نقاط مختلف شهر پایگاه دارند و به صورت متناوب بر موضوعات مختلف ساختمان چون آسانسور، شوفاژ، آب، برق، گاز، و سایر بخش‌های ساختمان نظارت دارند و اجازه نمی‌دهند تخلفی در حوزه‌های یاد شده صورت گیرد. این تجربه موفق کشورهای مختلف است که ما در آن زمان به صورت مبحث ۲۲ مقررات ملی ساختمان تصویب و اجباری کردیم اما به خاطر وزیر وقت که اعتقادی به این امر نداشت این قانون اجباری، اجرا نشد.
با اینکه مقررات ملی ساختمان اجباری شده است چرا در مورد ساختمان‌های قدیمی که نگهداری آنها اهمیت بسزایی دارد، رعایت نشد؟
ما خواستیم این کار را در مورد ساختمان‌های مختلف انجام دهیم اما اجازه ندادند. اگر در مورد ساختمان پلاسکو مدیریت در قالب مبحث ۲۲ صورت گرفته بود، اجازه داده نمی‌شود که مواد اولیه قابل اشتعال در آن ساختمان دپو شود. در ساختمان پلاسکو به جای آنکه سیستم گرمایشی اصلاح شود، بخاری برقی با سیسستم سیم سیار استفاده می‌شد. آن هم نه در یک الی دو مورد بلکه اکثر واحدها به چنین سمتی رفته بودند. وقتی بخاری برقی در مکانی است که پارچه، نخ و الیاف وجود دارد احتمال آتش گرفتن بسیار زیاد می‌شود. این اتفاقی است که در ساختمان پلاسکو رخ داد.
اگر این مجموعه توسط یک شرکت کنترل می‌شد به‌طور قطع هنوز ساختمان پلاسکو سرپا بود و واحدهای صنفی اینگونه بیکار نمی‌شدند. نکته مهم آنکه وقتی گزارش آتش سوزی پلاسکو و دلایل آن به بخش‌های مختلف از جمله مجلس رفت، به هیچ عنوان درباره مبحث ۲۲ مقررات ملی ساختمان صحبت نشد و آنها نگفتند که علت و مشکل اصلی چیست و اجازه داده نشد مقررات ملی ساختمان اجرایی شود. اگر نمایندگان سازمان نظام مهندسی در جلسات مربوط به حادثه پلاسکو حضور داشتند حتماً درباره کم کاری که در اجرای مبحث ۲۲ مقررات ملی ساختمان افتاد توضیح می‌دادند اما چنین اجازه‌ای داده نشد.
اگر مبحث ۲۲ مقررات ملی ساختمان اجرا نشود احتمال آنکه شاهد فروریختن ساختمان‌هایی چون پلاسکو باشیم، هست؟
با قطعیت می‌گویم بله. احتمال این وجود دارد که در ساختمان‌های قدیمی و حتی جدید به علت آنکه موضوع نگهداری و بهره‌برداری رعایت نمی‌شود، شاهد ریزش ساختمان یا حتی اتفاقات بدتر باشیم. ساختمان پلاسکو از نظر سازه قوی بود اما اگر ساختمان‌هایی که این شرایط را ندارند عامل حادثه شوند، ممکن است آثار خرابی جانی و مالی آنها خیلی بیشتر باشد. متأسفانه هیچ نظامی در رعایت استانداردهای ساختمان در شرایط فعلی وجود ندارد و ساختمان‌ها با هر شرایطی مدیریت می‌شود. من هشدار می‌دهم که اگر وزارت راه و شهرسازی سراغ مبحث ۲۲ مقررات ملی ساختمان نرود احتمال بروز چالش‌های جدید بسیار زیاد است. هر سالی که از عمر ساختمان‌ها می‌گذرد احتمال وقوع حادثه بیشتر می‌شود.
سیاستگذاران چه کاری می‌توانند برای کسبه پلاسکو انجام دهند؟ آنها بعد از ۲ سال هنوز مشکلات متعددی در استقرار واحد تولیدی خود دارند و خیلی از آنها زندگی‌شان به صفر رسیده است و نمی‌توانند مخارج زندگی خود را تأمین کنند.
توصیه می‌کنم که سرقفلی واحدهای صنفی برای کسبه حفظ شود. باید سرقفلی‌های جدید با تخفیف به کسبه حادثه دیده داده شود. واحدهای صنفی زندگی خود را از دست دادند و تنها امیدشان به بنیاد مستضعفان است که به تعهدات خود در ساخت پلاسکو عمل کند.
مرجان اسلامی فر
- 14
- 4
