شهر شهروندکش

چهره پایتخت باز خاکستری شده و هوای سمی نفس‌ شهروندان را به تنگ آورده است. غول آلودگی هوا با قدمت چندین و چند ساله دیگر برای مردم غریبه نیست. هر سال با شروع فصل سرما بیدار می‌شود و روزهای زیادی را در آسمان پایتخت و برخی از کلانشهرها جولان می‌دهد و نفس‌ها را بند می‌‎آورد. امسال نیز این غول بی‌شاخ و دم حتی زودتر از موعد هوای پایتخت و برخی از کلانشهرها را قرق کرده است، به نحوی که روزی نیست خبری از آلودگی هوا یا تبعات منفی آن بر سرتیتر رسانه‌ها نقش نبندد.

روزی نمایندگان شورای شهر از مرگ و میر روزانه ۱۵نفر در تهران به خاطر آلودگی سخن می‌گویند و روزی دیگر از ناموفق بودن طرح‌های شهرداری برای کنترل این معضل و... دلیل آلودگی و تبعات آن هر چیزی باشد، ولی راهکار مقابله با آن همان راهکارهای همیشگی است، دست به آسمان بلند کردن و دعا برای وزیدن باد و بارش باران و خانه‌نشین کردن دانش‌آموزان یا همان تعطیلی مدارس دو راهکاری است که سال‌ها مدیران شهری هر طیف و جناحی برای شکستن غول آلودگی از آستین خود بیرون آورده‌اند.

۵۰ روزآلودگی

همین دیروز باز تهرانی‌ها هوای ناسالم را تنفس کردند تا پایتخت پنجاهمین روز آلوده خود را به نظاره بنشیند. دیروز هوای تهران با شاخص ۱۳۳ در وضعیت ناسالم برای گرو‌ه‌های حساس جامعه قرار گرفت و جلسه اضطرار برای چندمین بار در این فصل تشکیل شد.

آلودگی هوای تهران در شرایطی امسال در فصل پاییز به مرز اخطار و اضطرار رسیده است که در سال‌های گذشته مردم اغلب در فصل زمستان آلودگی هوا را احساس می‌کردند، اما امسال آلودگی هوا از مهرماه نفس مردم را تنگ کرد و در آبان به مرز اخطار رسید، این به این معناست که سال به سال به تعداد روزهای آلوده پایتخت افزوده می‌شود. البته آلودگی هوا فقط سوغات تهران نیست، شهرهای دیگر نیز در این آلودگی پایتخت را تنها نگذاشتند، به نحوی که خبر آلودگی هوای مشهد و چند شهر دیگر این روزها به چالشی جدی برای شهروندان آن تبدیل شده است.

وسایل نقلیه مقصر آلودگی

اگرچه نمی‌توان نقش صنایع آلاینده اطراف تهران در آلودگی هوای پایتخت را انکار کرد، اما به اعتقاد کارشناسان محیط زیست مقصر بخش زیادی از آلودگی هوای پایتخت وسایل نقلیه است، آنها می‌گویند: خودرو و موتورسیکلت دو خط موازی معضل امروزه آلودگی هوا در کلان‌شهرهای کشور به‌ویژه تهران هستند.

برخی معتقدند که وسایل نقلیه تولید داخل استانداردهای لازم زیست محیطی را ندارند که این مساله بر شدت آلودگی هوا می‌افزاید. علاوه بر نقض قانون هوای سالم از روی خودروسازان، خودروهای فرسوده و وسایل حمل و نقل عمومی پیر و فرتوت این موضوع را چالشی‌تر کرده است.

بر اساس آمار اتحادیه تاکسیرانی شهری کشور، اکنون ۱۵۰هزار دستگاه تاکسی فرسوده در ایران وجود دارد که تا سال آینده به ۱۹۲هزار دستگاه خواهد رسید و اگر اقدامی صورت نگیرد، این تعداد تا سال ۱۴۰۰ به ۲۴۰ هزار تاکسی فرسوده افزایش می‌یابد که سهم زیادی در آلودگی هوا به‌ویژه در کلان‌شهرها خواهند داشت. پیمان سنندجی مدیرعامل شرکت واحد اتوبوسرانی تهران نیز خبر داده است که ۵۰درصد اتوبوس‌های تهران فرسوده هستند.

توجه به خودروها و وسایل نقلیه عمومی نباید ما را از نقش موتورسیکلت‌ها در آلودگی هوا غافل کند. به گواه آمارها یک میلیون و ۷۰۰ هزار دستگاه موتورسیکلت فرسوده در تهران رفت و آمد می‌کنند که سال به سال هم به آنها اضافه می‌شود.

کارشناسان معتقدند آلودگی یک موتورسیکلت چهار زمانه برابر با آلودگی ۸خودرو با استاندارد یورو ۴ و ۲۶ خودروی هیبریدی است، ۹۶درصد موتورسیکلت‌ها کاربراتوری هستند که ۶۱درصد آنها فرسوده‌اند، همچنین یک خودروی کاربراتوری در هر کیلومتر پیمایش ۶۰گرم آلودگی تولید می‌کند که این آلودگی معادل ۲۱خودرو با استاندارد یورو ۲ و ۲۸۳ خودروی هیبریدی است.

جالب است بدانیم ۹درصد سواری‌ها در تهران فرسوده‌اند که سهم ۵۱درصدی در ایجاد آلودگی دارند، ۲۲درصد وانت‌ها نیز فرسوده هستند، ۸۵درصد آلودگی هوای تهران از خودروهای سنگین است.

خودروسازان قانون شکن

اگر چه در آلودگی هوا همواره انگشت اتهام به سمت خودروها و وسایل حمل و‌نقل نشانه می‌رود، اما نه وسایل حمل و نقل فرسوده از چرخه حمل‌ونقل کشور حذف می‌شود و نه شرکت‌های خودروساز داخلی به قوانین هوای پاک متعهد هستند. همین دیروز برخی از رسانه‌ها به قانون‌شکنی خودروسازان در این امر اشاره کردند. فارس نوشت: شرکت ایران خودرو با نقض قانون هوای پاک به پیش فروش ۴محصول دارای استاندارد آلایندگی یورو ۴ برای آذر ماه سال ۹۹ اقدام کرده است و در این خصوص محیط زیست اعلام کرد: در صورت عدم توقف پیش فروش خودرو، برخورد قانونی در دستور کار قرار می‌گیرد.

سیدمحمد میرزایی قمی رئیس مرکز هوا و تغییر اقلیم سازمان محیط زیست در واکنش به این قانون‌شکنی با ارسال نامه‌ای خطاب به مقیمی مدیرعامل شرکت ایران خودرو خواستار توقف این پیش فروش شده و گفته است: در صورت انجام پیش فروش محصولات این سازمان، پیگیری قانونی را دردستور کار خود قرار خواهد داد.

آلودگی هوا معضلی جهانی

آلودگی هوا معضلی است که بسیاری از کشورها با آن دست به گریبان هستند. چین، آمریکا و برخی از کشورهای اروپایی که تا چند سال پیش شهرهایشان در فهرست آلوده‌ترین شهرهای جهان بودند با تغییر سیاست‌های حمل و نقل و ترافیکی خود توانستند این معضل را تا حدود زیادی مهار کنند. به عنوان مثال پکن اولین قدم را با نوسازی و بهسازی سیستم حمل‌ونقل عمومی آغاز کرد. آن‌ها از حدود یک دهه قبل ۱۳هزار تاکسی و دو هزار اتوبوس فرسوده را از رده خارج کردند و به جای آن‌ها خودروهایی را با استانداردهای «یورو ۳» وارد سیستم تاکسیرانی کرده‌اند. همین نوسازی اثرات مثبت چشمگیری به همراه داشته، به‌طوری‌که این استانداردهای جدید توانستند ۳۰درصد از مواد آلاینده ناشی از وسایط نقلیه موتوری را کاهش دهند.

اروپا نیز چشم‌اندازی بلندمدت طراحی و طرحی را به نام «بسته آب‌وهوایی ۲۰-۲۰-۲۰» پیشنهاد داده است. این بسته برای تمام کشورهای اروپایی افزایش ۲۰درصدی میزان اثربخشی انرژی، کاهش ۲۰درصدی انتشار گازهای گلخانه‌ای و افزایش ۲۰درصدی میزان انرژی‌های تجدیدپذیر زیستی را تا سال ۲۰۲۰ پیش‌بینی می‌کند.

آلودگی هوا با خود مرگ‌ومیر و مشکلات جسمی را به همراه می‌آورد. همین دیروز بود که معاون بهداشت وزارت بهداشت، آلودگی هوا را ششمین عامل مرگ ومیر و دومین علت مرگ در بیماری‌های غیرواگیر در دنیا اعلام کرد. چند وقت پیش شهربانو امانی، نماینده شورای شهر تهران نیز گفت روزی ۱۵ نفر در تهران به علت آلودگی هوا می‌میرند. در حقیقت تهران و دیگر شهرهای کشور به دلیل آلودگی هوایشان در ردیف شهرهایی قرار دارند که عملا نفس شهروندان خود را می‌گیرد که می‌توان به آنها لقب «شهر شهروندکش» را داد. در کشور ما آلودگی هوا، بیش از هر آلودگی دیگر، نزدیک به ۱۳درصد از مرگ‌ومیرهای کشور را به خود اختصاص می‌دهد. بنابر گزارشی که نشریه «لنست» در سال ۹۶ اعلام کرد، حدود ۵۰هزار نفر در ایران براثر آلودگی جان خود را از دست می‌دهند که بیشتر این مرگ‌ومیر در شهرهای آلوده ایران و خصوصا تهران رخ می‌دهد.

استعفای معاون حمل و نقل شهرداری تهران

البته آلودگی هوای تهران برخی از مسئولان را نیز از مسند قدرت پایین کشید. دیروز خبر رسید که معاون حمل و نقل شهرداری تهران استعفا داده است و پیروز حناچی، شهردار تهران نیز استعفای وی را پذیرفته است. برخی استعفای معاون شهردار را به آلودگی هوا گره می‌زنند و می‌گویند چون که امسال شاهد افزایش روزهای آلوده هوا در شهر تهران بودیم و در پی تداوم این وضعیت چندین بار کمیته اضطرار آلودگی هوا نیز تشکیل شده است و حتی دیروز نیز این کمیته تشکیل جلسه داده است. با این شرایط به نظر می‌رسد آلودگی هوای پایتخت یکی از دلایل استعفای معاون شهردار تهران باشد.

البته لازم به یادآوری است که معمولا استعفاء رویه مدیران کشور ما نیست و مسئولان کشور ما با این مقوله بیگانه‌اند، بسیاری از مدیران کشور با هر اشتباه و حتی گاف بزرگ نه تنها استعفا نمی‌دهند بلکه حتی حاضر به یک عذرخواهی هم نیستند. اگر استعفای معاون حمل و نقل شهرداری تهران به دلیل ناتوانی در کنترل آلودگی هوا باشد، می‌توان امیدوار بود که این رویه به مدیران ناکارآمد دیگر تسری پیدا کند.