ایرانی‌ها سالانه ۲۰ میلیون تن زباله تولید می‌کنند که ۱۷۷ هزار تن آن را زباله‌های پلاستیکی تشکیل می‌دهد. زباله‌هایی که سهم ۱۵۵ درصدی از زباله‌های جهان دارند و توسط یک درصد از جمعیت دنیا یعنی ما ایرانیان تولید می‌شوند. با این زباله‌ها در سراسر ایران از کنار کوچه‌ها و خیابان‌ها تا در سواحل دریای خزر و جنگل‌های شمال روبه‌رو شده‌ایم و خوب می‌دانیم که حالا آنها یکی از چالش‌های محیط زیست ایران هستند. چالشی که البته می‌تواند پولساز باشد یا مدیریت ابتدایی آن مانع خروج بیشتر ارز از کشور نشود.
آمار تولید سالانه زباله پلاستیکی در ایران گرچه به اندازه کافی برای محیط‌زیست دردناک است اما حیرت‌انگیزتر آمار ورود زباله‌هایی است که ایران از کشورهای همسایه‌اش چون کشورهای عراق، افغانستان و کشورهای کوچک شمال ایران خریداری می‌کند. براساس آماری که علی مدیری، مدیرکل دفتر آب و خاک سازمان حفاظت محیط زیست کشور ارائه کرده ایران تنها در سال جاری، ۲۵ هزار تن زباله برای بازیافت از کشورهای همسایه وارد کرده تا در کارخانه‌ها بازیافت کند.
گرچه تاکنون رقم خریداری شده این زباله‌های پلاستیکی از سوی مسئولان منتشر نشده تا بتوانیم قضاوت بهتری درباره این تصمیم داشته باشیم اما یک چیز کاملا مشخص است و آن این است که حتی اگر هزینه تهیه زیرساخت‌ها برای جمع‌آوری و تفکیک زباله، آموزش و فرهنگ‌سازی برای تفکیک و کاهش تولید زباله در مردم و حمایت از پویش‌های نه به پلاستیک بیش از هزینه‌ای باشد که زباله‌های پلاستیکی را از کشورهای همسایه خریداری کنیم اما هزینه کردن برای تهیه زیرساخت و فرهنگ، بیشتر از صرفه‌جویی در هزینه‌ها می‌تواند آینده محیط زیست ایران را تضمین و مانع خروج ارز از کشور شود.
علی مریدی، مدیر کل دفتر آب و خاک سازمان حفاظت محیط زیست معتقد است: «مدیریت پسماند می‌تواند فرصت اشتغال‌زایی برای جامعه ما فراهم کند. به گفته او، تجربه جهانی نشان می‌دهد زباله و مدیریت درست آن در تولید ارزش‌افزوده نقش بسیاری دارد، به حدی که در شرایط حاضر، صنعت بازیافت ۱۵ درصد GDP (تولید ناخالص داخلی) برخی کشورها را تشکیل می‌دهد و فرصت شغلی بسیاری هم ایجاد می‌کند.
اما مدیریت پسماند در ایران حال و روز خوبی ندارد و واردات پلاستیک کهنه از کشورهای همسایه از جمله عراق و افغانستان به منظور استفاده در صنعت بازیافت کشور، وضع خراب ساماندهی به زباله‌های پلاستیکی در کشور را بیشتر نمایان می‌کند. گرچه صنعت بازیافت، صنعت سودآوری در جهان محسوب می‌شود و ایران نیز می‌تواند از این پتانسیل هم در جهت رفع چالش‌های محیط زیستی و هم در افزایش تولید ناخالص داخلی یاری گیرد.
با این حال اما وجود انبوهی از زباله‌های پلاستیکی در میان انبوه زباله‌های تر و خشک نمی‌تواند چرخ صنعت بازیافت کشور را به حرکت در آورد و شاید همین امر باعث شده تا مسئولان را وادار به خرید زباله پلاستیکی از کشورهای همسایه کند. اقدامی که انتقادات زیادی در پی داشته است، از جمله اینکه مریدی با اظهار تاسف از واردات زباله به ایران گفته است: «در کشور ما به جای اینکه پلاستیک کهنه و آشغال‌های خشک را از مردم خودمان بخریم و در بازیافت استفاده کنیم، اقدام به خرید و واردات پلاستیک کهنه از عراق می‌کنیم. دلیل این وضعیت آن است که در ایران زباله‌های خشک از جمله پلاستیک‌ها به درستی به دست صنایع بازیافت داخل کشور نمی‌رسد و مجبور می‌شویم از کشور همسایه زباله وارد کنیم.»
مهمترین رکن مدیریت صحیح پسماند تفکیک زباله از مبدا است. رکنی که در ایران به فراموشی سپرده شده و اگر مدیریت زباله‌ها در دستور کار مسئولان و متولیان آن که وزارت کشور و شهرداری‌ها هستند قرار گیرد به خرید زباله‌سوزهای گران قیمت که سود زیادی را عاید کشورهای طرف قرارداد و شهرداری‌ها می‌کند، محدود می‌شود.
سازمان حفاظت محیط زیست نیز به عنوان ناظر بر این مدیریت همچنان نتوانسته نظر مثبت مجلسی‌ها برای دریافت «عوارض پسماند» از کارخانه‌هایی که کالاهای ویژه تولید می‌کنند بگیرد یا حتی نتوانسته وزارت صنعت، معدن و تجارت را مجاب کند تا مشتریان در قبال پرداخت پول، کیسه پلاستیکی دریافت کنند. این سازمان حتی با کمبود بودجه برای مدیریت پسماند در بودجه سال ۹۷ دولت روبه‌رو است. مدیر کل دفتر آب و خاک سازمان حفاظت محیط زیست در این باره گفته: «متاسفانه بودجه درخواستی سازمان حفاظت محیط زیست برای مدیریت پسماند از صندوق توسعه ملی در مجلس شورای اسلامی رای نیاورد و با مخالفت نمایندگان روبه‌روشد.
امسال سعی داریم روی تفکیک از مبدا زباله‌ها، تمرکز کنیم که به حجم سرمایه‌گذاری ناچیزی نیاز دارد و طبیعتا ابعاد زباله‌سوزها کاهش می‌یابد بنابراین حجم بودجه درخواستی کمتر می‌شود. این برنامه باید در قالب بودجه ۹۸ در دولت تصویب شود که دو منبع تامین برای آن وجود دارد، یکی صندوق توسعه ملی است و دیگری محل دریافت عوارض از کالاهایی مثل محصولات پلاستیکی، یخچال و تلویزیون است که پسماند ویژه تولید می‌کنند.»
با این حال سازمان حفاظت محیط زیست در چند ماه گذشته در حال مطالعه و بررسی به‌روزترین روش‌ها برای مدیریت پسماند بوده و به گفته مریدی در نتیجه همین مطالعات و مقایسه آن با برنامه‌های داخلی بوده که متوجه شده‌‌اند که در ایران عمده تمرکز مدیریت پسماند بر زباله‌سوزی‌ها و از تفکیک پسماند از مبدا غفلت شده است. حالا سازمان محیط زیست به عنوان ناظر پیگیر آن است که زیرساخت قانونی لازم را برای جمع‌آوری پسماندهای خشک ایجاد شود که خرید تضمینی زباله از استارت‌آپ‌ها از جمله زیرساخت‌های قانونی است.
البته مدیر کل دفتر آب و خاک تاکید دارد که «شهرداری‌ها هم باید از شرکت‌های جمع‌آوری زباله حمایت کنند چون شهرداری‌ها همین کار را به شکل غیراصولی و غیربهداشتی و توسط کودکان کار انجام می‌دهند. همچنین تفکیک از مبدا باعث کاهش هزینه ۴۰ درصدی مدیریت پسماند می‌شود. افزون بر اینها، تفکیک پسماند از مبدا باعث می‌شود که حجم مورد نیاز زباله‌سوزها در کشور حداقل تا ۵۰ درصد کاهش یابد که در این صورت با کاهش هزینه برای خرید تجهیزات مورد نیاز قابلیت اجرایی بیشتری پیدا می‌کند.»
با این حال پیشنهاد و برنامه سازمان حفاظت محیط زیست برای مدیریت پسماند، در اولویت قرار گرفتن تفکیک از مبدا و کاهش تولید زباله‌ها است. مریدی در این باره گفته: «همچنین شهرداری‌ها باید از طرح‌های جمع‌آوری پسماندهای خشک از طریق استارت‌آپ‌ها حمایت کنند.
شک نکنید چنین طرح‌هایی بیش از اینکه به کمک مالی نیاز داشته باشد به حمایت‌های قانونی نیازمند است.» وی با تاکید بر اینکه باید تفکیک از مبدا را هدف قرار دهیم، ادامه داده: «دقت داشته باشیم که در تفکیک از مبدا، روش‌های مدرن مثل خدمات اینترنتی مدنظر است تا جمع‌آوری زباله‌های خشک که ارزش اقتصادی بالایی هم دارند به شکل ساماندهی‌شده توسط برخی شرکت‌های خصوصی و استارت‌آپ‌ها صورت گیرد. مدیریت صحیح پسماند و تفکیک از مبدا مشکل اشتغال و محیط زیست کشور را توامان حل می‌کند.»
زهرا داستانی
- 9
- 3
