تغییر الگوی بارندگی را چندی پیش رئیس مرکز ملی خشکسالی و مدیریت بحران سازمان هواشناسی کشور هم تائید و اعلام کرد که تغییرات اقلیمی در سرتاسر دنیا باعث تغییر الگوی بارندگی ها شده که در کشور ما هم این تغییرات قابل مشاهده است. این شرایط در ایران طی حدود یک سال گذشته بیشتر به چشم آمده است. از سیل آخرین روزهای سال پیش که بر اثر بارندگی های شدید و کم سابقه در مازندران رخ داد تا سیل های مداوم که در دیگر نقاط کشور خسارات زیادی را بر جای گذاشت، همگی بیانگر تغییر الگوی بارندگی در کشور است.
آمارهای منتشر شده توسط هواشناسی مازندران نشان می دهند که امسال هم شرایط بارش ها تا حد زیادی مثل سال گذشته است و این موضوع از نظر بعضی کارشناسان می تواند احتمال تکرار سیل در ماه های آینده را تقویت کند.
بنا بر آمارهای رسمی وضعیت مشابهی در شرایط بارندگی نوار شمالی کشور نسبت به سال قبل مشاهده می شود و از این جهت در صورت استمرار این وضعیت، امکان دارد ضرورت آمادگی در برابر سیل و طغیان رودخانه ها افزایش یابد.
تشابه شرایط بارشی
یک دکترای علوم و مهندسی آب در این مورد معتقد است که شرایط اقلیمی و آمارهای مربوط به بارندگی ها که به وسیله سازمان هواشناسی و اداره کل هواشناسی مازندران منتشر شده، شرایط عادی را نشان نمی دهد و وضعیتی تقریباً مشابه سال قبل از این آمارها به چشم می خورد.
دکتر بابک مؤمنی در گفتگو با ایرنا با بیان اینکه نشانه هایی از وضعیت غیرعادی جوی را می بینیم، گفت:به نظر می رسد از این به بعد شاهد وضعیت نرمال جوی بر اساس چیزی که شاید تا قبل از ۱۰ سال گذشته اتفاق می افتاد نخواهیم بود.
او ادامه داد:در آمارهای منتشر شده ماهنامه تخصصی هواشناسی مازندران که به وسیله اداره کل هواشناسی استان منتشر می شود نکات چشمگیر وجود دارد. آمارها نشان می دهد شرایط در حوضه هراز تا قره سو تقریباً مشابه پارسال است و این شرایط می تواند نگران کننده باشد. چون رفتارهای اقلیمی مشابهی با سال گذشته وجود دارد.
کاهش بارش ها در حوضه دریای خزر
استادیار دانشگاه پیام نور مازندران با اشاره به آمارهای بارندگی از یکم مهر تا ۴ بهمن امسال بیان کرد :سال گذشته برای حوضه هراز تا قره سو در این برهه زمانی ۳۰۷ میلیمتر بارندگی ثبت شد که سال جاری در همین بازه زمانی با ۳ درصد افزایش به ۳۱۸ میلیمتر رسید. البته حوضه هراز تا قره سو تنها حوضه درجه ۲ در حوضه اصلی دریای خزر است که در این بازه زمانی نسبت به سال پیش افزایش بارندگی داشت و در سایر حوضه ها کاهش چشمگیر بارش ثبت شد.
آمارهایی که این پژوهشگر هیدرولوژی به آن اشاره می کند نشان می دهد که طی همین بازه زمانی در حوضه ارس ۳۴ درصد، در حوضه سفیدرود بزرگ ۲۳ درصد، در حوضه تالش و مرداب انزلی ۸ درصد و در حوضه بین سفیدرود و هراز ۱۸ درصد کاهش بارندگی نسبت به بازه زمانی عنوان شده ثبت شده است.
شرایط در ۲ حوضه شرقی به مراتب بدتر است. به طوریکه در حوضه قره سو و گرگان ۴۱ درصد و در حوضه اترک ۵۲ درصد کاهش بارندگی از ابتدای پاییز تا ۴ بهمن ثبت شده است و تنها حوضه ای که شرایط مشابه سال پیش را دارد، حوضه هراز تا قره سو است که سال گذشته هم با شرایطی مشابه امسال، در پایان سال دچار سیل و آبگرفتگی گسترده در برخی مناطق بود.
خشکسالی یا ترسالی؟
عضو هیأت علمی دانشگاه پیام نور معتقد است که تحلیل این آمارها نشان می دهد میزان بارندگی ها در این مدتِ عنوان شده برای نوار ساحلی دریای خزر از گیلان تا گلستان، کاهش چشمگیری یافته و این موضوع امکان دارد خشکسالی در سال آتی یا سیل در ماه های پیش رو را رقم بزند.
مؤمنی ذکر کرد :میزان بارندگی در نوار ساحلی دریای خزر سالانه حدود ۹۷۰ میلیمتر است که ممکن است در سال های کم بارش به ۷۰۰ میلیمتر هم برسد. پرباران ترین ماه های ما هم در فصل پاییز است. یعنی در صورتیکه در فصل پاییز بارندگی ها تا حد زیادی به حد نرمال نرسد در دیگر فصول بارندگی های متناوب نداریم. به عبارتی دیگر یا بارندگی اتفاق نمی افتد، یا عمده حجم بارش بصورت باران های سیلابی رخ می دهد.
او افزود:این تحلیل ها نشان می دهد که در ادامه یا باید منتظر سالی خشک باشیم یا بر اساس الگوی سال قبل با باران های کوتاه مدت و پرحجم مواجه شویم تا حجم باقیمانده از ظرفیت بارش در این ناحیه جغرافیایی را تامین کند. با این حساب بنظر نمی رسد که ترسالی نرمال اتفاق بیفتد.
مؤمنی با نگاهی منطقه ای به شرایط بارندگی ها، بر این باور است که کاهش روزهای بارندگی در مقابل افزایش میزان بارش ها در بعضی نقاط استان بیانگر پرحجم تر شدن بارندگی هاست.
افزایش بارش، کاهش روزهای بارانی
او توضیح داد:در منطقه ما بارش ها نشان می دهد این احتمال وجود دارد که وضعیت سال قبل در بعضی نقاط تکرار شود. پرسش این است که در صورت تکرار بارندگی های مشابه سال قبل ، آیا آمادگی مقابله را داریم و مهم تر اینکه آیا اقداماتی که در ماه های اخیر برای مقابله با سیل احتمالی دیگر انجام شده کافی بود یا نه؟
این پژوهشگر منابع آب با بیان اینکه اگر بارندگی در مدت کم اما حجم بالا اتفاق بیفتد نوعی تهدید است، گفت:در آمارهای هواشناسی مازندران دیده می شود که در بعضی از حوضه ها تعداد روزهای بارندگی کم شده و در عین حال میزان بارش ها افزایش یافته است. برای نمونه پاییز امسال در حوضه نوشهر حجم بارش ها ۱۵ درصد افزایش یافت ، اما تعداد روزهای بارندگی ۹ روز کاهش داشت. یا در حوضه بابلسر نسبت به پاییز سال گذشته با وجود اینکه روزهای بارانی ۶ روز کم شد، ۴۷ درصد افزایش بارش داشتیم و یعنی شرایط مستعد ایجاد وضعیت تهدیدآمیز است. از نظر دانش هیدرولوژی این علائم نگران کننده هستند.
مؤمنی با بیان اینکه باید شرایط را تغییر دهیم و بستر را برای مدیریت وضعیت قبل از بروز حادثه احتمالی آماده کنیم، به برخی فعالیت های پژوهشی خود در حوضه های آبریز مازندران و مناطق درگیر سیل ابتدای سال جاری اشاره کرد و گفت:ضمن قدردانی از تلاش مدیران و مسئولان نهادهایی مانند جهاد کشاورزی و آب منطقه ای برای کم کردن احتمال بروز خسارت در حوادث احتمالی بعدی با اقداماتی مانند لایروبی برخی رودخانه ها و همچنین ارائه خدمات جبرانی به خسارت دیدگان، نکته ای که پایش های میدانی نشان می دهد این است که بسیاری از سردهنه ها و آبگیرهایی که در منطقه وجود داشت باز هم انباشت شدیدی از رسوب دارد. باید بررسی کرد که این حجم زیاد آورده لای چه علتی می تواند داشته باشد.
چقدر آماده ایم؟
عضو هیأت علمی دانشگاه پیام نور افزود:اخیرا بازدیدی میدانی از مناطق بالادست رودخانه تلار داشتم. متأسفانه یا بخاطر وضعیت بد اقتصادی یا هر دلیل دیگر، اقدامات آبخیزداری مؤثری انجام نشد. پتانسیل لغزش و فروریزش در دامه ها به مراتب بالاتر از گذشته است. تهدیدهایی که تا پیش از سیل پارسال داشتیم سال جاری به مراتب بیشتر است. زیرا فرسایش بیشتری اتفاق افتاده است. ممکن است به مراتب این پدیده را بیشتر تجربه کنند. اقدامات آبخیزداری یک ضرورت جدی محسوب می شود در بالادست رودخانه های ما. فعالیت های معادن ما که در دو طرف رودخانه تالار به وفور فعالیت می کند و نیاز است نهادهای نظارتی برای استانداردشان بیشتر فعالیت کند باید کنترل شود.
این مدرس دانشگاه با طرح این پرسش که پس از وقوع سیل اخیر چقدر اقدامات آبخیزداری مناسب برای کاهش اثرات سیل در بالادست انجام شد ؟، گفت:شخصا در مناطق بالادست رودخانه تلار اقدام خاصی ندیدم. چقدر برای تثبیت بستر و دیواره رودخانه ها اقدام شد؟ بلافاصله بعد از فروکش کردن آب در سیل ابتدای سال جاری از مناطق پایین دست بازدید میدانی داشتم و اکنون نیز مناطق بالادست را مورد بررسی قرار دادم. با گذشت حدود ۹ ماه احساس می کنم شرایط نگران کننده است. یعنی با جریان به مراتب کمتر و سبک تر ممکن است خسارت بیشتری داشته باشیم. زیرا مدل بارندگی تغییر کرد.
افزایش احتمال آسیب پذیری
او به آسیب پذیرتر شدن دیواره رودخانه ها پس از سیل ابتدای امسال اشاره کرد و افزود:دیواره ها پتانسیل لغزش بالایی دارند. چون سیل گذشته دیواره ها را برش داده و دیواره های موجود از نظر دینامیکی پایدار نیستند. پتانسیل لغزش و فروریزش در دامنه ها به مراتب بالاتر از قبل است و تهدیدهایی که تا پیش از سیل پارسال داشتیم امسال به مراتب بیشتر است. چون فرسایش بیشتری اتفاق افتاده و احتمال افزایش خسارت در صورت وقوع طغیان رودخانه ها را بیشتر می کند.
این محقق منابع آب افزود:البته این مطالعات به صورت مطلق تائید نمی کند که سیل اتفاق می افتد، اما این مشابهت ها نگرانی را تقویت می کند. هنگامی که نشانه های نگرانی را می بینیم باید تمهیدات لازم را بیندیشیم. اگر اتفاقی نیفتاد چیزی از دست نداده ایم. ولی اگر احتمال به واقعیت تبدیل شد، قبل از وقوع بحران برای حل آن چاره اندیشی کرده ایم.
استادیار دانشگاه پیام نور با انتقاد از فعال نبودن سامانه هشدار سیل در کشور اعلام کرد :وقتی در کشوری قرار داریم که تمام نقاط آن طی یک سال در معرض تهدید سیل قرار می گیرد، چرا نباید سیستم هشدار سیل فعال باشد؟ متأسفانه در کشورمان مدیریت نرم افزاری سیل وجود ندارد که این مسائل را پایش و بررسی کند.
مؤمنی افزود:عمده منشأ زیان سیل در شهرستان سیمرغ جریاناتی بود که از بالادست ایجاد شد و حرکت کرد و خساراتش به واسطه وجود بعضی ضعف ها و پاکسازی نشدن دهانه پل ها در پایین دست دیده شد. چه بسا اگر یک سیستم هشدار سیل وجود داشت و وضعیت را پایش و رصد می کرد ، از بروز خیلی از این خسارات پیشگیری می شد. با هزینه هایی بسیار کمتر از هزینه جبران خسارات می توان از بروز این خسارات جلوگیری کرد.
او اظهار کرد :اگر هزینه تکمیل سدهای نیمه کاره سیستان و بلوچستان پردخت می شد و می توانستند به ذخیره سازی جریان سیلاب کمک کنند خسارت ها به مراتب کمتر از اعداد و ارقام امروز بود. اگر نتوانیم برنامه ریزی کنیم باید خسارت های مستمر و هنگفت را بپذیریم.
در گزارش پیش بینی فصلی بارش و دمای هوای استان مازندران برای بهمن ۱۳۹۸ درباره تغییرات بارش ها در ماه های بهمن و اسفند ماه نوشته شده که تغییرات بارندگی ها در این ۲ ماه نرمال و بالاتر از نرمال و در فروردین ۱۳۹۹ هم نرمال و متمایل به کمتر از نرمال پیش بینی می شود.
پیش بینی مطلق ممکن نیست
معاون توسعه و پیش بینی اداره کل هواشناسی مازندران هم در باره نگرانی ها پیرامون تغییر الگوی بارندگی ها و احتمال تکرار سیل اواخر سال پیش ، گفت :امکان اینکه بتوان برای دوره ای طولانی مدت سیل را پیش بینی کرد وجود ندارد و مدل های علمی نمی توانند چنین موضوعی را به طور مطلق تائید کنند.
« احمد اسدی» در گفتگو با ایرنا با بیان اینکه پارامترها معمولاً متغیر و نقشه ها سیال هستند، افزود:ما در هواشناسی پیش بینی های بلندمدت و کوتاه مدت داریم که پیش بینی کوتاه مدت روزانه یا هفتگی منتشر می شود. اما در پیش بینی بلندمدت نمی شود گفت که حتماً سیل رخ می دهد. احتمال وقوع بارش های شدید وجود دارد ، ولی نمی توان پیش بینی کرد که این روند حتما به وقوع سیل منجر خواهد شد. معمولاً چند روز پیش از وقوع جریان های که خطرآفرین هستند، اطلاعیه ها و هشدارهای لازم را منتشر می کنیم.
او درباره متوسط استانی بارندگی ها هم خاطرنشان کرد:از اول مهر تا پایان دی ماه، یعنی در ۴ ماه اول سال زراعی ۹۸- ۹۹ حدود ۱۴ درصد افزایش بارندگی داشتیم. ولی در نگاه استانی تعداد روزهای بارندگی نرمال بود. البته طی این مدت پراکنش زمانی بارندگی ها مناسب نبود. یعنی در مهر ماه کمتر از نرمال و در آبان خیلی بیش از نرمال بود.
معاون توسعه و پیش بینی اداره کل هواشناسی مازندران اگر چه بعضی تغییرات در بارندگی ها و پارامترهای هواشناسی را تائید کرد، ولی در عین حال معتقد است شرایط عجیبی در وضعیت بارندگی ها مشاهده نمی شود.
- 18
- 2
