ظهرنویسی چیست و شامل چه شرایطی می شود؟

کسی که ظهرنویسی به نفع او صورت گرفته، منتفع ظهر نویسی نامیده می شود

ظهرنویسی

پشت نویسی به عنوان معنی کلمه ی ظهرنویسی محسوب میشود. هدف از انجام این عمل در قانون و حقوق تجارت، متفاوت است که از آن ها می توان به وکالت، انتقال و ضمانت اشاره کرد. بنابراین ظهر نویس به شخصی گفته میشود که قادر به انجام عمل ظهر نویسی است و منتفع ظهر نویسی به کسی گفته میشود که ظهر نویسی به نفع او باشد.

انواع ظهرنویسی

در ادامه با انواع ظهرنویسی اشنا شوید:

۱. ظهرنویسی برای انتقال:

ظهرنویسی درواقع به منظور انتقال صورت می گیرد. به بیانی بهتر وجه سند از طریق ظهرنویسی به شخصی منتقل می شود که ظهرنویسی به نفع اوست. تمام حقوق ناشی از اسناد تجاری با امضای ظهرنویس به شخص جدید منتقل می شود که از آن ها می توان به اصل طلب و متفرعات آن مانند وثیقه و ضمانت اشاره کرد ، مشروط بر آن که به اسناد تجاری مربوط باشد و خود معامله اصلی نباشد.

۲. ظهرنویسی برای وکالت:

بهتر است بدانید که ظهرنویسی برای انتقال انجام میشود مگر این که وکالت توسط ظهرنویس باتوجه به ماده ی بالا در وصول، عنوان شده باشد که در چنین شرایطی انتقال داده نمیشود. ظهرنویسی برای وکالت به این معنیست که دارنده ی سند تجاری بدون انتقال مالکیت سند و حقوق خود به فرد دیگر، از طریق ظهرنویسی به فرد دیگر وکالت می دهد و او را ملزم به گرفتن مبلغ آن در زمان مقرر از صادرکننده می نماید.

به عبارتی دیگر ظهرنویس، قصد انتقال حقوق برات به فرد دیگر را ندارد و صرفا به وکیل چنین اختیاری را می دهد تا به حساب فرد ظهرنویس، مبلغ سند را انتقال دهد. علاوه براین وکیل حق اعتراض و اقامه دعوی را بر اساس این وکالت به منظور دریافت مبلغ دارد. طبق به ماده ی ۶۷۸ قانون مدنی در این نوع ظهرنویسی اگر موکل بمیرد، وکالت دارنده منعزل می شود. علاوه‌براین وکیل در دریافت مبلغ، اجازه ندارد که ظهرنویسی را به فرد دیگری بدهد؛ ولی درصورتی اختیار این کار برعهده ی اوست که طبق ماده ی ۶۷۲ قانون مدنی عنوان کرده باشد « وکیل در یک مسئله، حق وکالت آن مسئله به فرد دیگر را ندارد؛ فقط درصورتی مجاز به انجام چنین کاریست که صریحا یا به دلالت قرائن، وکیل در توکیل باشد».

ظهرنویسی به معنی پشت‌ نویسی می باشد

۳. ظهرنویسی به عنوان وثیقه:

بر اساس توصیف قید شده در ترمینولوژی حقوق:« ظهرنویسی بعنوان وثیقه باتوجه به سند ظهرنویسی شده، که منتفع از ظهرنویسی حق بستانکاری با وثیقه را کسب می کند، از این رو در سند ظهرنویسی شده چنین مراتبی باید ذکر شود.» لذا ظهرنویس باید عباراتی نظیر برای تضمین، وثیقه یا رهن را در کنار امضایش و در ظهر سند بنویسد که درصورت عدم پرداخت بدهی ظهرنویس در زمان مقرر در سند، در این صورت طلب کار، حق دریافت طلبش از آن وثیقه را دارد. البته این نکته را در نظر داشته باشید که این نوع ظهرنویسی در ایران باطل شده و از هیچ جایگاهی برخوردار نیست.

شرایط عام و کلی ظهرنویسی

>> لزوم امضا:

امضای ظهرنویس طبق ماده ی ۲۴۶ قانون تجارت« ظهرنویسی می بایست به امضای ظهرنویس برسد…» به این معنیست که او نسبت به انتقال سند تجاری رضایت دارد؛ علاوه بر معنی لغوی آن در ظهر یا پشت سند تجاری، نیازی به امضای ظهرنویس نیست و احتمال درنظر گرفته شدن امضای روی سند به عنوان ظهرنویسی وجود دارد. حتی امکان ضمیمه ی یک برگه ی دیگر به آن در صورت تعدد ظهرنویس ها و تکمیل ظهر سند، وجود دارد ، ولی به شرطی که میان آن دو هیچ نوع شکی وجود نداشته باشد.

>> عدم لزوم قید نام منتقل الیه:

طبق ماده ۲۴۶ قانون تجارت« …امکان درج تاریخ و نام فرد انتقال دهنده ی وجه به وی در ظهر نویسی وجود دارد.» بر این مبنا احتمال این که ظهر نویسی به نام شخص دارنده یا به حواله کرد فرد باشد با همچنین سفید امضاء باشد، وجود دارد؛ علاوه‌براین انتقال میتواند بدون ذکر نام منتقل الیه و با صرف امضاء کردن پشت برات، صورت گیرد. در چنین شرایطی دارنده می تواند به اختیار خودش، اسم خود یا هر فرد دیگری که قصد انتقال به او را دارد در کنار امضای ظهر نویس ذکر کند، یا بار دیگر، بدون این که نامی را اضافه کند و یا امضاء کند، آن سند را به فرد دیگری منتقل کند.

>> عدم لزوم قید تاریخ

درج تاریخ در ظهرنویسی اجباری نیست ولی چنانچه تاریخ در اسناد تجاری ذکر شود، در تمام اسناد و تعهدات از فوایدی نظیر تشخیص اهلیت طرفین در هنگام انعقاد قرارداد و انتقال برخوردار است؛ بدین دلیل که اگر ظهرنویس در حین انتقال، اهلیت نداشته باشد( دارای جنون باشد یا به سن قانونی نرسیده باشد) و یا حق دخالت در امور مالی خود را بخاطر ورشکستگی نداشته باشد، ظهرنویسی اش باطل می باشد. البته باید این نکته را در نظر بگیرید که بر اساس ماده ی ۲۴۸ قانون تجارت« هر زمانی که تاریخ مقدمی توسط ظهرنویس در ظهرنویسی قید شود به عنوان دروغ گو شناخته می شود.» از این رو باتوجه به صحت نداشتن درج تاریخ، چنانچه تاریخ مقدمی را ظهرنویس درج کند توسط کیفری و بعنوان سند قابل پیگیری می باشد.

ظهرنویسی می بایست به امضای ظهرنویس برسد

تسلسل ظهرنویسی

درصورت انجام چند ظهرنویسی در سند پرداخت، در این شرایط باید ترتیب زمانی ظهرنویسی مشخص باشد. به عنوان مثال نسبت به درج تاریخ یا شماره ظهرنویسی اقدام شود که به ترتیب، ظهرنویس اول، دوم، سوم چه اشخاصی هستند. در قانون، لزوم ترتیب ظهرنویسان پیش بینی نشده است و مراجعه ی آخرین دارنده به ظهرنویسان با مشکلی مواجه نمی شود زیرا امکان مراجعه به هر ظهرنویسی را بدون رعایت ترتیب دارد و تنها مشکل آن اینست که درصورت مراجعه ی دارنده نهایی به ظهرنویسی و دریافت وجه، این ظهرنویس با انجام چنین کاری، دیگر به ظهرنویسان بعد از خود، حق مراجعه نمی دهد و در صورت عدم رعایت ترتیب، ظهرنویس بعدی نیز مشخص نیست. رعایت تسلسل ظهرنویسی، علاوه بر سکوت قانون تجارت، منطق و عرفا امری الزامیست.

مسئولیت ظهرنویسان

ظهرنویسان در مقابل دارنده طبق ماده ی ۲۴۹ قانون تجارت، مسئول هستند و با این که ظهرنویس می تواند بطور جزئی از خودش سلب مسئولیت کند ولی توجه داشته باشید که حق رفع مسئولیت از خود را ندارد. وظیفه ظهرنویس، بعد از امضای او در ظهر سند تجاری عنوان می شود. گاهی وقت ها دارنده، سند تجاری را بدون ظهرنویسی و تنها با قبض و اقباض به فرد دیگر انتقال دهد که به خاطر عدم امضای او در ظهر آن، انتقال دهنده هیچ نوع مسئولیتی دربرابر دارندگان پس از خود ندارد. ظهرنویسان و سایر مسئولان سند تجاری دارای وظایفی بطور تضامنی هستند.

مسئولیت تضامنی یعنی تمامی مسئولین سند پشت سر هم قرار دارند و دارنده ی سند تجاری برای گرفتن اخذ تمام یا بخشی از وجه سند، این اجازه را دارد که به هر یک از آنها درصورت تمایل و بدون رعایت ترتیب ظهرنویسی رجوع کند؛ همین طور میتواند بر علیه همه ی مسئولان به یک باره اقامه ی دعوی نماید. هر کدام از ظهرنویسانی که سند را امضاکرده باشند موظفند که به دارنده، تمام یا بخشی از وجه سند را بپردازند، که آن ظهرنویس پس از پرداخت می تواند به دیگر مسئولان سند مراجعه کن.

بدین ترتیب ظهرنویسی به یک کار حقوقی گفته میشود که کاربرد آن برای اسناد تجاری نظیر سفته و برات میباشد و گاهی وقت ها هدفش اینست که به فرد دیگری سند تجاری را انتقال دهد یا به یک شخص برای دریافت وجه آن وکالت دهد. فرد ظهرنویس، تمام حقوقی را که به آن سند تعلق ميگيرد را پس از امضای ظهر سند تجاری، به دارنده ی سند انتقال می دهد و در مقابل دارندگان مابعد به غیر از آن مسئول است.

تفاوت ظهر نویسی و ضمانت

ظهر نویس و ضامن به دو شخصی گفته میشود که از یکدیگر، مستقل و جدا هستند. در واقع ظهر نویس شخصی است که در وجه او، سفته را صادر می کنند و یا به او انتقال میدهند و او موظف است که آنرا از طریق ظهر نویسی به فرد دیگری منتقل دهد. ظهر نویس مورد بحث در صورت تحقق شرایط مذکور در قانون تجارت، بهمراه صادرکننده سفته و سایر ظهر نویس ها از مسئولیت تضامنی در مقابل دارنده سفته برخوردارست ولی ضامن به شخص ثالثی می گویند( غیر از صادرکننده و دارنده) که ضامن پرداخت وجه سفته است. ضامن با صادرکننده و ظهر نویسان، مسئولیت تضامنی ندارد و فقط با کسی که ضامن او شده مسئولیت تضامنی دارد؛ از این رو هیچگاه یک نفر نمیتواند هم ظهر نویس و هم ضامن باشد.

ظهرنویسی جزئی و مشروط

> ظهرنویسی جزئی، به این معنیست که سند پرداخت به مبلغ پانصد هزار تومان باشد و دارنده به مبلغ سیصد هزار تومان از آن سند را انتقال دهد. صحت چنین ظهرنویسی که از نظر اکثریت، باطل و بی تاثیر شده؛ محل ترید است.

> ظهرنویسی مشروط، به سند انتقالی گفته میشود که ظهرنویسی شده باشد به شرط این که دارنده، اتومبیلش را به ظهرنویس قرض دهد. باتوجه به صحیح بودن ظهرنویسی مشروط فقط در حدود شرط به چنین ظهرنویسی میتوان مراجعه کرد.

در ظهرنویسی درج تاریخ ضروری نیست

آیا پشت نویسی و انتقال چک بر اساس قانون جدید ممنوع شده است؟

ظهر نویسی چک های فیزیکی عادی بر اساس تبصره ۱ ماده ۲۱ مکرر قانون چک، تا تاریخ ۲۰ آذر سال ۱۳۹۹ مجاز بوده، ولی چک هایی که بعد از این تاریخ صادر شده از قابلیت پشت نویسی و انتقال فیزیکی برخوردار نیست و از این رو چک را می توان بعد از این که در سامانه بانک مرکزی به ثبت رسید، به نام دارنده جدید انتقال داد. بنابراین بر اساس دستورالعمل بانک مرکزی، قابلیت ظهرنویسی فیزیکی و یا سیستمی چک های تضمینی ممنوع شده است.

معیارهای تشخیص ضمانت کننده از انتقال دهنده در ظهرنویسی چک ها

- کاربرد پشت نویسی به منظور انتقال فرع بر مالکیت چک میباشد ، به این معنی که پشت نویس انتقال دهنده به کسی گفته میشود که در هنگام امضاء، دارنده ی چک بوده باشد. پس اگر کسی که دارنده نیست( ثالث) پشت چک را امضاء کند، به عنوان انتقال دهنده محسوب نمیشود و از این رو باید ضامن شود.

- اگر امضاکننده قصد خود را نگوید و طبق دلایلی متوجه شویم که کسی که سند را امضا کرده به عنوان دارنده ی چک بوده، حتی اگر سند در وجه حامل باشد، باید برای انتقال، امضاء او پشت نویسی شود ولی چنانچه امضاء کننده ی سند به عنوان دارنده چک نبوده، امضاء او به ضامن نیاز دارد.

- درصورت نامشخص بودن امضاکننده به عنوان شخص ثالث یا دارنده، باید او را براساس اماره تصرف، دارنده ی چک درنظر گرفت. از این رو امضا این شخص به منظور انتقال باید پشت نویسی شود.

- اگر امضاء کننده برای امضا خود در پشت چک، قصدش را بیان کند؛ اصولاً اراده ی امضاء کننده، معیار تشخیص درنظر گرفته میشود. در واقع اگر قصد امضا کننده از امضاء کردن برای انتقال باشد، برای تشخیص نوع پشت نویسی به همین عبارت استناد می شود.

ولی نکته ای که باید به غیر از نوع پشت نویسی چک، در نظر گرفته شود اینست که حق شکایت کیفری یا گرفتن حکم جلب علیه پشت نویس، چه از نوع ضامن و چه از نوع انتقال دهنده، وجود ندارد و باید به شکل حقوقی طرح دعوی شود.

ظهرنویسی به‌ عنوان کاری حقوقی در خصوص اسناد تجاری نظیر سفته و برات عنوان می ‌شود

گردآوری: بخش جامعه سرپوش