چه کسی آسیب‌پذیر‌تر است؟

بحران

سالمندان، افراد ناتوان و کودکان، بیش از سایرین در معرض تهدیدات بلایای طبیعی قرار دارند

یک بحران طبیعی مثل زمین‌لرزه می‌تواند در هر جایی و در هر زمانی رخ دهد. در زمانی که بحران‌های طبیعی به وقوع می‌پیوندند، برخی از گروه‌ها بیش از سایرین می‌توانند در معرض خطرات ناشی از بحران قرار بگیرند. در این میان می‌توان سه گروه آسیب‌پذیر را دسته‌بندی کرد؛ کودکان، افراد ناتوان یا کم‌توان و سالمندان.

افراد ناتوان و سالمندان، معمولا به دلیل عدم‌قدرت جسمی کافی در معرض خطرات ناشی از بلایای طبیعی قرار می‌گیرند. تصور کنید زمانی را که فردی سالمند روی تخت دراز کشیده یا فردی ناتوان روی صندلی چرخداری نشسته است؛ در این لحظه زمین‌لرزه‌ای روی می‌دهد همه به‌دنبال راهی برای فرار یا پناه گرفتن هستند و این افراد نمی‌توانند به‌تنهایی از پس این معرکه خود را نجات دهند، یا سرعت عمل کافی برای این کار را ندارند. اگر آنها ندانند که در این مواقع چگونه از خود دفاع کنند، احتمالا خطرات و آسیب‌های جسمی یا حتی مرگ می‌تواند گریبانگیرشان شود.

افراد ناتوان، شرایط متفاوتی دارند. ما افراد دارای معلولیت جسمی یا روانی را در این گروه قرار می‌دهیم. فردی که نابیناست، ناشنواست یا گنگ است؛ فردی که فلج است یا نمی‌تواند خود را بدون کمک عصا، ویلچر یا واکر تکان دهد، همگی جزو دسته ناتوانان قرار می‌گیرند.

از این جهت، افراد ناتوان شرایطی بسیار شبیه افراد سالمند دارند، بنابراین می‌توان آنها را در یک دسته قرار داد.

اما کودکان؛ این دسته، تا حدی متفاوت از دسته ناتوانان و سالمندان است. کودکان نه‌تنها به دلیل عدم‌قدرت جسمی کافی، بلکه به دلیل نداشتن تجارب کافی و مشابه می‌توانند در بحران‌های طبیعی آسیب‌پذیر باشند. از سوی دیگر، مشکلات و تبعات روانی و ذهنی که گریبانگیر کودکان می‌شود، ممکن است برای افراد بالغ، اتفاق نیفتد. کودکان به‌خاطر کمی سن و عدم‌تجارب مشابه و عدم‌تشکیل ساختار ذهنی کامل، پس از زمین‌لرزه، بیش از سایرین با ترس‌ها و نگرانی‌هایی مواجه خواهند شد.

در زیر، در دو بخش توصیه‌هایی برای مراقبت از سالمندان و افراد ناتوان و همچنین کودکان ارایه می‌شود. در انتها، مشکلاتی که می‌تواند گریبانگیر کودکان شود، بیان و راه‌هایی برای مقابله با این مشکلات به والدین توصیه می‌شود.

ایمنی در زلزله برای افراد ناتوان و سالمندان

به‌طورکلی می‌توان افراد سالمند و ناتوان یا کم‌توان را در زمان بحران، در یک دسته قرار داد، چراکه نیازهای آنها اغلب یکسان است. البته افراد دارای ناتوانی یا معلولیت، در سنین مختلفی هستند، نیازهای افراد ناتوان و سالخورده در بحران را می‌توان برای کودکان نیز در نظر گرفت. در این‌جا ما از میان بحران‌های مختلف، زمین‌لرزه را برگزیده‌ایم؛ چیزی که تقریبا در همه نقاط جهان اتفاق می‌افتد.

    پیش از زمین‌لرزه رفع خطرات

اگر شما نمی‌توانید پناه بگیرید، باید اطمینان حاصل کنید که هیچ چیزی در اطراف‌تان نمی‌تواند به شما آسیبی وارد کند. این مسأله خصوصا برای بخش‌هایی که وقت زیادی را در آن‌جا صرف می‌کنید، بسیار ضروری است؛ مثل میز کار، یا تختخواب. به غیر از احتمال آسیب‌دیدن، سقوط اجسام نیز می‌تواند راه‌رفتن یا حرکت‌دادن یک ویلچر را جهت تخلیه و خروج از خانه در زمان بحران دشوار کند.

تجهیزات ویژه مانند تلفن و دستگاه‌های پشتیبان حیات (مثل دستگاه‌های برقی پزشکی در خانه) باید به صورت کاملا امن، سر جای‌شان محکم شده باشند. مخازن گازی مانند کپسول اکسیژن (که برای افراد بیمار، سالخورده یا ناتوان استفاده می‌شوند) باید با دو زنجیر به دیوار وصل شوند؛ در غیراین‌صورت، اگر آسیبی به این مخازن گازی یا دریچه‌های آنها وارد شود، می‌توانند مانند یک موشک در اتاق حرکت کنند و آسیبی جدی را به دنبال داشته باشند.

ذخیره منابع اضافی

علاوه‌بر تامین منابع عادی مورد نیاز در زمان زلزله باید سایر منابعی را که برای ایمنی و آسایش شما نیاز است هم ذخیره کرد. به خاطر داشته باشید که همواره باید یک کارت دارای نام، آدرس، و اطلاعات پزشکی ضروری را به همراه داشته باشید. برخی دیگر از لوازم ضروری مورد نیاز که باید در کنار تخت یا میز کار یا ویلچر خود داشته باشید، عبارتند از:

- سوت پلیسی یا وسیله‌ای که دارای صدای زنگ بلندی باشد؛ برای زمانی که گیر افتاده باشید.

- چراغ قوه

- داروهای اضافی، وسایل پزشکی و تجهیزاتی نظیر سمعک، باتری برای چراغ‌قوه و رادیو، کاغذ و قلم -به‌خصوص برای ارتباط با افرادی که زبان اشاره را نمی‌دانند - و کپی نسخه‌های پزشکی‌تان.

برنامه‌ای در محل کار

اگر شما برای رسیدن به محل کارتان از آسانسور استفاده می‌کنید، تخلیه اضطراری می‌تواند یک چالش حقیقی باشد. باید دو خروجی اضطراری و یک طرح از پیش تعیین شده برای رسیدن به این خروجی‌ها را آماده کرده باشید. در محل کار، در مورد این موضوع با همکاران خود صحبت کنید و مطمئن شوید که طرح خروج از محل کار در زمان بحران، برای همه، خصوصا افراد ناتوان یا کم‌توان، قابل اجرا و انجام باشد.

تمرین با دوستان

در محل کار شما دست‌کم باید دو نفر از دوستان یا همکاران‌تان باشند که در زمان بحران مایل به یاری شما باشند. در خانه نیز باید دو یا بیش از دو نفر را برای مواقع بحران، جهت یاری شما در نظر بگیرید.

این افراد باید قادر باشند از شما در زمان حادثه مراقبت کرده و در صورت نیاز به شما کمک کنند. اکثر مردم در محل کار، از کمک‌کردن به افراد ناتوان یا کم‌توان خوشحال خواهند شد، اما آنها باید بدانند که چه باید بکنند:

- در ابتدا به آنها توضیح دهید که شما خود را برای یک بحران، مثل زمین‌لرزه آماده می‌کنید و همکاران‌تان را تشویق کنید که آنها نیز همین کار را انجام دهند.

- به آنها در مورد مهمترین نگرانی‌ها و نیازهای خود بگویید.

- آنها را با هر وسیله مخصوصی که از آن استفاده می‌کنید، آشنا کنید. برای مثال به آنها توضیح دهید که ویلچر شما چگونه کار می‌کند، چگونه جمع می‌شود یا چگونه باید آن را از یک لبه، بالا یا پایین برد.

- آنها را در مورد هرگونه صدمه‌ای که ممکن است در اثر عدم‌آموزش به شما وارد شود، آگاه کنید.

- دوستان و همسایگان خود را به خانه‌تان دعوت کنید و آنها را با موقعیت منابع، داروها و وسایل مورد نیازتان آشنا کنید.

- به دوستان مورد اعتمادتان، یک کلید اضافی از خانه بدهید.

   در زمان زمین‌لرزه  

نخستین پیشنهاد به شما در زمان زلزله این است که پناه بگیرید. بزرگترین خطری که شما را تهدید می‌کند، افتادن اشیا روی شماست. اما این مسأله، بسیار مهم است که پس از این‌که پناه گرفتید، در صورت لزوم، خود را به جای امن‌تری برسانید. با این حال، اگر برای شما غیرممکن یا دشوار باشد که خود را از زیر میز بیرون بکشید، این کار را نکنید.

اگر شما روی ویلچر هستید، روی آن بمانید. فقط از پنجره‌ها فاصله بگیرید. ویلچر را به سوی خروجی در ببرید و از کنار وسایلی که می‌توانند سقوط کنند، مثل کتابخانه یا آویزهای سقف و دیوار اجتناب کنید، سپس ترمز ویلچر را فعال کنید و اگر ممکن است یک بالش، کتاب یا حتی یک سبد خالی را روی سر و گردن خود قرار دهید تا آسیبی به سرتان نرسد.

اگر در حرکت دچار مشکل هستید و روی ویلچر هم قرار ندارید، ابتدا موقعیت را ارزیابی کنید. معمولا بهترین جا برای شما، همان جایی است که قرار دارید. اگر در رختخواب هستید یا دراز کشیده‌اید، تا زمانی که زمین می‌لرزد، همان‌جا بمانید. اگر ایستاده هستید، روی زمین یا یک صندلی که نزدیک شماست، بنشینید.

مراقبت

مهمترین چیز برای فردی در شرایط شما، در این لحظه این است که از خودتان محافظت کنید.

پس از زلزله، نیازهای بیشتری خواهید داشت، بنابراین پناه بگیرید و کسی که به او متکی هستید را صدا بزنید. اگر تنها بودید، زمانی که لرزش تمام شد، وضع ساختمان را بررسی کنید و در شرایطی که تخلیه و خروج از خانه ضروری بود، به آرامی حرکت کنید و منابع و وسایل ضروری را همراه خود ببرید.

    پس از زمین‌لرزه   

این‌که پس از زمین‌لرزه چه کار باید بکنید، بستگی به این دارد که کجا هستید و خصوصیات شخصی شما و ناتوانی‌تان چیست.

وضعیت زخم‌های خود را بررسی کنید. از تلفن، تنها در صورتی که به کمک احتیاج دارید، استفاده کنید. اگر در جایی گیر افتاده‌اید، از سوت، زنگ یا چراغ‌قوه برای جلب توجه استفاده کنید. اگر در نزدیکی شما پنجره، دیوار یا لوله‌ای قرار دارد، روی آن بزنید یا برگه کاغذ یا پارچه‌ای را از پنجره به سمت بیرون تکان دهید.

    تخلیه خانه و فرار؛ آری یا نه؟

تصمیم برای تخلیه و خروج از خانه، تصمیم بسیار مهمی است. اگر خروج آسان باشد و اگر احتمال هرگونه آتش‌سوزی یا آسیب ساختمانی وجود داشته باشد، آنگاه باید به مکانی امن، خارج از خانه فرار کرد. اگر تخلیه و خروج دشوار باشد، آنگاه باید زمانی را صرف تصمیم در مورد خروج از خانه یا ماندن در آن گرفت.

به‌طورکلی، اگر ماندن در خانه، خطر آسیب‌دیدگی را به دنبال داشته باشد، باید خانه را ترک کنید. اما اگر آتش‌سوزی نباشد، نشت گاز یا مواد شیمیایی صورت نگرفته باشد و هیچ اثری هم از آسیب به ساختار خانه وجود نداشته باشد، آنگاه نیازی به خارج‌شدن از خانه نیست، خصوصا وقتی این خروج برای شما خطرآفرین باشد.

اگر نیاز به تخلیه خانه باشد، آنگاه افراد دارای ناتوانی جسمی باید آخرین افرادی باشند که از ساختمان خارج می‌شوند. این کار برای محافظت از این افراد است؛ چراکه ممکن است در اثر حرکت آهسته این افراد، هجوم عده‌ای که از پشت به سمت در خروج می‌روند، آنها را زخمی کند. اگر شما روی ویلچر هستید، یا از عصا یا واکر استفاده می‌کنید، حتما برای خروج از دیگران کمک بخواهید. دستورالعمل‌های مورد نیاز برای کمک دیگران به خودتان را با آهستگی و آرامش به آنها بگویید. همچنین به آنها بگویید که به چه چیزها و وسایلی در بیرون از خانه احتیاج پیدا می‌کنید (مثلا سمعک، دارو، نسخه‌های پزشکی، عینک و مواردی از این دست).

    امدادرسانان، دوستان و یاری‌دهندگان  

پیش از هرچیز سعی کنید هر فردی را که به کمک احتیاج دارد، پیدا کنید. به دنبال افرادی با ناتوانی بینایی یا شنوایی بگردید. با آنها با احترام و با ملاحظه رفتار کنید. سعی کنید بدون آسیب‌رساندن به کرامت و شأن انسانی‌شان به آنها کمک کنید، همچنین اگر به تنهایی نمی‌توانید بدون آسیب دیدن به این افراد کمک کنید، از دیگران برای این کار کمک بگیرید.

در زمان کمک به فردی که دچار ناتوانی جسمی است، در ابتدا از او بپرسید که به کمک احتیاج دارد یا نه و اگر کمک می‌خواهد، چه کمکی می‌توانید به او بکنید. به پاسخ‌های آنها به دقت گوش دهید. اگر متوجه سخنان آنها نمی‌شوید، حتما از آنها بخواهید که منظورشان را واضح به شما بگویند، یا خواسته‌های‌شان را برای شما روی کاغذ بنویسند. هیچ‌کس نمی‌تواند به اندازه فردی که دارای ناتوانی جسمی است، به شما در مورد کمک‌هایی که احتیاج دارد، توضیح بدهد. قطعا افرادی که بدون توجه به خواسته این افراد، برای کمک به آنها به سوی‌شان هجوم می‌برند، می‌توانند آسیب‌های جدی به آنها وارد کنند.

اگر کسی از ویلچر، عصا یا واکر استفاده می‌کند، به یاد داشته باشید که قطعا به اینها در خارج از خانه احتیاج پیدا می‌کند.

افراد ناتوان را بعد از دیگران خارج کنید و به یاد داشته باشید که خروج اضطراری و خطرناک، آخرین گزینه شما باشد. برای بالا‌بردن یا پایین‌آوردن فردی که روی ویلچر قرار دارد، دست‌کم به دو نفر احتیاج است و این کار می‌تواند خطرناک باشد، بنابراین اگر هیچ خطری این فرد را تهدید نمی‌کند، فرد ناتوان که روی ویلچر قرار گرفته، بهتر است در ساختمان بماند.

    نیازهای کودکان  

زمین‌لرزه می‌تواند احساسات عاطفی و روانی متفاوتی ازجمله ترس، اضطراب و احساس ناامنی را برای کودکان ایجاد کند. بسیار مهم است که احساس کودک‌تان را تشخیص دهید و آن را به‌مثابه یک واکنش عادی در نظر بگیرید.

ترس، یک واکنش طبیعی به خطر است. یک کودک ممکن است پس از زمین‌لرزه، احساس ترس نسبت به زلزله مجدد، آسیب‌دیدن یا حتی مرگ داشته باشد. آنها حتی ممکن است از جدا افتادن از اعضای خانواده‌شان یا تنها ماندن نیز هراس داشته باشند. کودکان حتی ممکن است بلایای طبیعی را به‌عنوان تنبیهی برای اشتباهات و گناهان‌شان تصور کنند. اگر کودکان بدانند که قرار است چه اتفاقی پیش از زمین‌لرزه، در طول آن و پس از آن اتفاق بیفتد، احتمالا ترس و اضطراب طولانی‌مدت کمتری را تجربه خواهند کرد. صحبت‌کردن با کودکان به‌طور کاملا شفاف و باز، به آنها کمک می‌کند تا بر ترس‌های‌شان غلبه‌کنند.

برخی از علایمی که ممکن است در رفتارهای کودک‌تان مشاهده کنید، موارد زیر هستند:

گریه/ افسردگی

عدم‌توانایی در تمرکز

شب‌ادراری

انزوا و گوشه‌نشینی

مکیدن شست دست

عدم تمایل به رفتن به مدرسه

دیدن کابوس در شب

سردرد

ترس از تنها ماندن

تغییر در خوردن و عادات خواب

بازگشت به رفتارهای قبلی

ترس بیش از حد نسبت به تاریکی

ستیزه‌خویی

افزایش شکایات از مشکلات جسمی

برخی پیشنهادات برای مواجهه با کودکان

به کودکان بگویید که زمین‌لرزه، یک اتفاق طبیعی است و نه واکنشی به اشتباهات دیگران.

از تجارب خودتان در مورد بلایای طبیعی صحبت کنید، یا کتاب‌هایی را در مورد زمین‌لرزه با صدای بلند برای کودکان بخوانید.

کودکان را ترغیب کنید تا احساس ترس و اضطراب خود را بیان کنند. به دقت به سخنان آنها گوش کنید و این احساس را به کودکان بدهید که حرف‌هایش را می‌فهمید.

کودک شما ممکن است به اطمینان فیزیکی (مانند نوازش) و کلامی احتیاج داشته باشد. به او اطمینان دهید که همه‌چیز درست خواهد شد و این وضعیت، دایمی نیست.

دایما به کودک‌تان اطمینان دهید که جایش امن است و همگی در کنار هم هستید.

در زمان خواب، در کنار کودک‌تان در رختخواب بمانید و با او صحبت کنید.

به کودک‌تان اجازه دهید به‌خاطر ازدست‌دادن وسایلش، مثل اسباب‌بازی یا عروسک، گریه کند و غصه خود را بروز دهد.

پس از زمین‌لرزه، کودک‌تان را در تمیزکاری و مرتب‌سازی خانه شریک کنید. این موضوع برای کودک می‌تواند آرامبخش باشد که با چشمان خود ببیند شرایط خانه و زندگی به حالت عادی بازمی‌گردد.

برای انجام کارهای لذت‌بخش و سرگرمی، برای خانواده‌تان وقت بگذارید.

نکته مهم

علایم اضطراب ممکن است برای چندین هفته یا حتی چندین ماه پس از زمین‌لرزه باقی بمانند و این احساس می‌تواند بر همه افراد در سنین مختلف حادث شود. با این حال اگر اضطراب برای مدتی طولانی فعالیت‌های روزانه کودک شما را دچار مشکل کند، از طریق مشاور مدرسه، سازمان‌ها یا نهادهای مذهبی، پزشک خانواده یا پزشک معتبر در حوزه بهداشت روانی، به دنبال کمک‌ها و مشاوران حرفه‌ای باشید.

مجتبی پارسا