«حبیب رحیمی» عضو شورای علمی مرکز لرزه‌نگاری کشوری موسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران در گفت و گو با ایلنا در واکنش به شایعه شکل گرفته در فضای مجازی مبنی بر احتمال فعال شدن گسل‌های تهران در اثر بمباران رژیم صهیونیستی توضیح داد: این موضوع از نظر علمی صحت ندارد؛ انرژی لازم برای فعال شدن و گسیختگی گسل‌های بزرگ و رخداد زلزله‌های مخرب، بسیار بیشتر از انرژی حاصل از بمب‌ها یا انفجارهای سطحی است.
وی تأکید کرد: زلزله‌های طبیعی معمولاً در اعماق ۵ تا ۱۵ کیلومتری زمین و در امتداد گسل‌هایی با ابعاد بسیار بزرگ رخ می‌دهند، در حالی که انرژی بمب‌های سنگین مانند بمب‌های ۱۳ یا ۱۴ تنی فقط توان ایجاد لرزش‌های کوچک و سطحی (حدود ۳ تا ۴ ریشتر) را دارند که اثر آن‌ها محدود به شعاع بسیار کمی در اطراف محل انفجار است.
به گفته حبیبی، انفجارهای سطحی و حتی بمباران‌های سنگین، توانایی تحریک گسل‌های عمیق و فعال را ندارند و نمی‌توانند باعث رخداد زلزله‌های بزرگ شوند. این نوع انفجارها فقط در شرایط بسیار خاص و در نزدیکی گسل‌های آماده به فعالیت، ممکن است زلزله‌های کوچک و محدود ایجاد کنند که آن هم نمی‌تواند تأثیر قابل توجهی بر گسل‌های شهر تهران داشته باشد.
وی اعلام کرد: در مجموع، نگرانی درباره فعال شدن گسل‌های تهران بر اثر حملات نظامی یا بمباران‌ها، پایه علمی ندارد و صرفاً یک شایعه است. گسل‌های اصلی تهران تنها در اثر فرآیندهای طبیعی و تجمع انرژی در طول سالیان طولانی فعال می‌شوند، نه با انفجارهای سطحی یا بمباران.
حبیبی در پاسخ به این پرسش که آیا امکان فعال شدن گسل‌های یک منطقه به‌صورت مصنوعی و با تحریک آن‌ها وجود دارد؟ گفت: بله، امکان فعال شدن گسل‌های یک منطقه به صورت مصنوعی و با تحریک آن‌ها وجود دارد. این پدیده در علم زلزله‌شناسی با عنوان «زمین‌لرزه القایی» شناخته می‌شود و موارد متعددی از آن در سراسر جهان گزارش شده است. فعالیت‌های انسانی که باعث تغییرات تنش در پوسته زمین می‌شوند، می‌توانند زمینه‌ساز فعال شدن گسل‌ها و ایجاد زمین‌لرزه باشند.
امکان فعال شدن گسل در اثر فعالیت‌های انسانی وجود دارد
عضو هیئت علمی دانشگاه تهران گفت: علاوه بر عوامل طبیعی و حرکت‌های عادی صفحه‌های زمین‌شناختی، هر فعالیتی که باعث تغییر قابل توجه در تنش‌های اطراف گسل‌های فعال شود، می‌تواند زمینه‌ساز فعال شدن یک گسل باشد؛ البته به شرط آن که گسل در آستانه لغزش و انرژی لازم در آن ذخیره شده باشد.
وی ساخت سدهای بزرگ و پر شدن مخازن آبی را نمونه‌ای از این فعالیت‌ها دانست و افزود: وزن زیاد آب در پشت سدها و نفوذ آب به عمق زمین می‌تواند فشار وارده بر سنگ‌های زیر مخزن را تغییر دهد و در برخی موارد باعث لغزش و فعال شدن گسل‌های نزدیک شود. نمونه‌های متعددی از این پدیده در دنیا ثبت شده است.
او ضمن اشاره به تزریق یا برداشت سیالات از مخازن زیرزمینی، به‌عنوان نمونه دیگری از عوامل فعال کردن گسل‌های زلزله، بیان کرد: فعالیت‌هایی مانند تزریق آب، گاز، یا برداشت نفت و گاز از مخازن زیرزمینی می‌تواند تعادل تنش‌ها را در اعماق زمین بر هم بزند و حتی در برخی موارد منجر به رخداد زمین‌لرزه‌های قابل توجه شود.
برداشت گسترده آب زیرزمینی و استخراج از معدن در مقیاس وسیع از عوامل مؤثر در تحریک گسل
عضو شورای علمی مرکز لرزه‌نگاری کشوری موسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران، برداشت وسیع آب‌های زیرزمینی و فرونشست زمین را عاملی دیگر در این زمینه برشمرد و گفت: کاهش ناگهانی فشار در لایه‌های زیرزمینی، به ویژه در مناطقی که برداشت آب به طور گسترده انجام می‌شود، می‌تواند موجب تغییر تنش و تحریک گسل‌ها شود.
حبیبی افزود: حفاری و استخراج مواد معدنی و انفجارهای پی‌درپی در معادن، به ویژه در مقیاس وسیع یا پروژه‌های عمرانی بزرگ نیز می‌تواند باعث تغییرات تنش، بی‌ثباتی و تحریک گسل‌های محلی و وقوع زلزله‌های القایی شود.
او تأکید کرد: در برخی موارد، این نوع مداخلات انسانی منجر به رخداد زمین‌لرزه‌هایی با بزرگی بالا (حتی بالای ۶ ریشتر) شده است. البته وقوع چنین زمین‌لرزه‌هایی نیازمند وجود گسل‌های آماده به فعالیت و شرایط زمین‌شناسی خاص است. در نتیجه، عوامل انسانی از طریق تغییر در تنش‌های زمین می‌توانند موجب فعال شدن گسل‌ها شوند، اما این موضوع به شرایط خاص منطقه و میزان انرژی ذخیره شده در گسل بستگی دارد. بیشتر این زلزله‌ها کوچک و محلی هستند، اما در شرایط خاص و با وجود گسل‌های آماده به فعالیت، امکان رخداد زمین‌لرزه‌های بزرگ‌تر نیز وجود دارد.
وی خاطرنشان کرد: به طور کلی، هر فعالیت انسانی که باعث تغییر قابل توجه در تنش‌های زمین شود، می‌تواند زمینه‌ساز فعال شدن گسل‌ها و ایجاد زمین‌لرزه القایی باشد. این موضوع یکی از مباحث مهم و مورد توجه در مدیریت و پایش پروژه‌های بزرگ عمرانی و صنعتی است.
به طور کلی، بحران فرونشست زمین و کاهش آب‌های زیرزمینی تاثیر قابل توجهی بر تحریک بروز زلزله یا فعال شدن گسل‌ها ندارد. دلیل اصلی این است که گسل‌های فعال معمولاً در اعماق زیاد (بین ۵ تا ۱۵ کیلومتر و حتی بیشتر) قرار دارند، در حالی که فرونشست و افت سطح آب‌های زیرزمینی عمدتاً پدیده‌هایی سطحی و محدود به لایه‌های کم‌عمق زمین هستند.
تأثیر فرونشست بر فعال شدن گسل، شدید نیست
عضو هیئت علمی دانشگاه تهران عنوان کرد: تغییرات تنش ناشی از فرونشست، به دلیل تدریجی بودن و محدود بودن به لایه‌های سطحی، قدرت کافی برای تحریک گسل‌های عمیق و فعال را ندارد. حتی اگر اثری وجود داشته باشد، آن‌قدر ناچیز است که از نظر علمی ارزش بررسی و مطالعه جدی ندارد. همچنین، کاهش آب‌های زیرزمینی و فرونشست ممکن است در برخی مناطق باعث ایجاد ترک‌های سطحی، نشست ساختمان‌ها و آسیب به زیرساخت‌ها شود، اما ارتباط معناداری میان آن تحریک زلزله‌های بزرگ یا فعال شدن گسل‌های اصلی نیست.
وی نتیجه گرفت: نگرانی درباره نقش فرونشست و کاهش آب‌های زیرزمینی در تحریک زلزله‌ها یا تشدید اثرات آن‌ها، از نظر علمی و تجربی قابل توجه نیست و بیشتر باید بر پیامدهای مستقیم فرونشست بر زیرساخت‌های شهری و روستایی تمرکز شود تا بر تحریک گسل‌ها و بروز زلزله.
- 17
- 2
