درحالی که پیش از این، ضریب بازیافت نفت خام از میدان بزرگ و مشترک آزادگان حدود ۵ درصد گزارش می‌شد، اکنون مهندسان دانشگاه تهران به این نتیجه رسیده‌اند که می‌توان این ضریب بازیافت را تا بیش از ۱۰ درصد افزایش داد. به این معنی که بشکه‌های نفت خام بیشتری از این میدان می‌توان برداشت و درآمد بیشتری را نصیب کشور کرد.
۴.۵ میلیارد بشکه نفت خام جدید
در میدان آزادگان (شمالی و جنوبی) بیش از ۴۵ میلیارد بشکه ذخیره نفت درجا وجود دارد. البته در روایتی دیگر برخی از متخصصان نفت خام درجای میدان را ۳۵ میلیارد بشکه عنوان می‌کنند اما با درنظر گرفتن ۴۵ میلیارد بشکه آمده در آمارهای متعدد، هر یک درصد افزایش ضریب بازیافت نفت خام به معنی افزایش ۴۵۰ میلیون بشکه افزایش تولید نفت خام از این میدان است. نفت خامی که اگر ضریب بازیافت بیشتر نشود، زیر زمین خواهد ماند.
اگرچه در کوتاه مدت و بلند مدت ضریب بازیافت نفت خام با توجه به مؤلفه‌های سنگ و سیال تغییرپذیر است اما با احتساب این ارقام می‌توان گفت که این افزایش بیش از ۱۰ درصدی ضریب بازیافت، قابلیت استحصال ۵/۳ میلیارد تا ۵/۴ میلیارد بشکه نفت خام بیشتر را فراهم خواهد کرد. این موضوع به اندازه اکتشاف تازه اهمیت دارد و رقم آن تقریباً برابر با نفت خام درجای میدان نفتی سلمان است.
تزریق برای نخستین بار به لایه نفتی
افزایش ۱۰ درصدی ضریب بازیافت نتیجه مطالعات و غربالگری‌های انجام‌شده از سوی انستیتو مهندسی نفت دانشگاه تهران روی میدان آزادگان است. محمدرضا رسایی، مجری طرح توسعه فناورانه میدان آزادگان و عضو هیأت علمی دانشگاه تهران می‌گوید که در این طرح برای نخستین بار در ایران قرار است که تزریق آب و گاز و مواد شیمیایی به لایه نفتی انجام شود؛ نه زیر یا بالای لایه.
او در گفت‌و‌گو با خبرنگار ما توضیح می‌دهد: «روش‌های متنوعی برای این افزایش ضریب بازیافت درنظر گرفته شده است تا از تخلیه طبیعی این میدان استراتژیک و عظیم جلوگیری شود. در این روش‌ها قرار است که از افزوده‌های شیمیایی نانو پایه استفاده شود و با استفاده از نانوتکنولوژی و مواد شیمیایی اثرگذاری آب و گاز تزریقی بیشتر شود.»
به‌عبارت ساده تر، دانشگاه تهران می‌خواهد از مواد آزمایشگاهی مناسب برای هر مخزن نفتی آزادگان استفاده کند و با انتخاب روش بهینه میزان تولید نفت از این میدان را نه تنها تا سقف حداکثری افزایش دهد، بلکه به ثبات تولید برساند.
گفته می‌شود که با توجه به غربالگری صورت‌گرفته، اولویت تزریق در مخازن سروک، کژدمی، گدوان و فهلیان به ترتیب بر اساس تزریق آب، تزریق تناوبی آب و گاز و تزریق گاز امتزاجی به دست آمده است که در صورت اجرا، قابلیت افزایش ضریب بازیافت به میزان حدود ۱۰ درصد بیش از تخلیه طبیعی فراهم خواهد شد.
فاز عملی از ۱۴۰۰
رسایی می‌گوید که در حال حاضر متخصصان حاضر در این طرح در حال تکمیل مطالعات، بررسی‌ها و طراحی مدل‌ها هستند. بررسی‌های آزمایشگاهی را نیز قرار است در فاز سوم تکمیل کنند. اما اجرای پایلوت این طرح از سال ۱۴۰۰ رقم خواهد خورد و تا آن زمان مدل نهایی خواهد شد. مدلی که ممکن است برای ۴ مخزن آزادگان متفاوت در نظر گرفته شود.
بر اساس گزارش‌های وزارت نفت، در انجام بسته کاری اول و دوم، دانشگاه تهران ضمن مذاکره با دانشگاه‌ها و شرکت‌های مشاور و مهندسی مختلف دنیا سرانجام یک شرکت معتبر خارجی را به‌عنوان شریک مهندسی و مشاور فنی انتخاب و پیشنهاد فنی و مالی را نیز ارائه کرد که با تأیید صلاحیت شریک خارجی و تصویب بسته‌های کاری اول و دوم، همکاری با شریک خارجی و انتقال دانش و فناوری از سال ۱۳۹۵ وارد مرحله اجرایی شد. هم‌اکنون بسته دوم این طرح با همکاری شریک تحقیقاتی خارجی رو به اتمام است و بسته کاری سوم در قالب انجام آزمایش‌های فناورانه ازدیاد برداشت از بهمن‌ماه آغاز خواهد شد.
آب از خلیج فارس و عمان به آزادگان می‌رسد
موضوع دیگری که مجری طرح توسعه فناورانه میدان آزادگان بیان می‌کند، تأمین آب مورد نیاز برای تزریق به مخازن آزادگان از خلیج‌فارس و دریای عمان است.
رسایی می‌گوید: «برای تأمین آب مورد نیاز در تزریق به برخی از مخازن که اغلب در بالا هستند، وزارت نفت طرح انتقال آب از دریا را طراحی کرده است تا از آب‌های سطحی و زیرزمینی کشور استفاده نشود.»
کار دانشگاه با شرکای اروپایی
این طرح مشاوران بین‌المللی از دانشگاه‌ها و شرکت‌های تخصصی اروپا داشته است. این موضوع را ابراهیم طالقانی، مدیر پژوهش و فناوری شرکت ملی نفت در گفت‌و‌گو با «ایران» عنوان کرد و توضیح داد: «۳ سال از پیوند دانشگاه و صنعت نفت می‌گذرد. اگرچه ما ۱۰۰ سال را از دست داده‌ایم و نتوانسته ایم از این ظرفیت به خوبی استفاده کنیم اما همکاری‌های خوبی میان دانشگاه و صنعت نفت شکل گرفته است که طی آن بخش علمی کشور مطالعات راهبردی انجام خواهد داد. مطالعاتی که در صنعت قابل استفاده است.»
دانشگاه، نوع نگاه ما را عوض کرد
مدیر پژوهش و فناوری شرکت ملی نفت ادامه می‌دهد که این همکاری با افراد صاحب ایده و خلاق حتی نوع نگاه مسئولان وزارت نفت و شرکت ملی نفت را به توسعه میادین تغییر داده و مدل مطالعه را عوض کرده است.
او با اشاره به اینکه پایدارترین اتفاق در این همکاری، ایجاد ارتباط سازنده صنعت و دانشگاه است، توضیح می‌دهد: «یکپارچه دیدن میدان آزادگان چه در بخش شمالی و جنوبی وحتی در نظر گرفتن میدان یاران، کار را منسجم‌تر خواهد کرد.»
بررسی‌ها ارتباط هیدرولیکی این مخازن آزادگان با میدان نفتی یاران را نشان داده است.
دانشگاه سهند تبریز و میدان سروش
طالقانی می‌گوید که همکاری دانشگاه‌ها با صنعت نفت محدود به دانشگاه تهران نیست و در سه سال اخیر بسیاری از دانشگاه‌ها درگیر کار شده‌اند.
او توضیح می‌دهد: «برای مثال در میدان سروش دانشگاه سهند تبریز به عدد قابل ملاحظه ۶ تا ۷ درصد افزایش ضریب بازیافت دست یافته‌اند.»
به گفته طالقانی، امروز همکاری میان صنعت نفت و دانشگاه به یک فرهنگ تبدیل شده و تحقیقات دانشگاهی نیز به واقعیت و نیاز صنعت گرایش بیشتری پیدا کرده است.
اعتماد و اطمینان نفت به دانشگاه‌ها و تغییر رویکرد واگذاری پروژه‌ها به دانشگاه‌ها از کوتاه‌مدت به بلندمدت از عوامل موفقیت طرح توسعه فناورانه میدان آزادگان بوده است که به گفته این مقام مسئول این روند ادامه خواهد یافت. با این نگاه حتی در مورد آزادگان ممکن است که رقم ازدیاد برداشت بالاتر از ۱۵ درصد نیز برود.
نکته
افزایش بیش از ۱۰ درصدی ضریب بازیافت، قابلیت استحصال ۵/۳ میلیارد تا ۵/۴ میلیارد بشکه نفت خام بیشتر را فراهم خواهد کرد. این موضوع به اندازه اکتشاف تازه اهمیت دارد و رقم آن تقریباً برابر با نفت خام درجای میدان نفتی سلمان است
در این طرح برای نخستین بار در ایران قرار است که تزریق آب و گاز و مواد شیمیایی به لایه نفتی انجام شود؛ نه زیر یا بالای لایه
روش‌های متنوعی برای این افزایش ضریب بازیافت درنظر گرفته شده است تا از تخلیه طبیعی این میدان استراتژیک و عظیم جلوگیری شود
اولویت تزریق در مخازن سروک، کژدمی، گدوان و فهلیان به ترتیب بر اساس تزریق آب، تزریق تناوبی آب و گاز و تزریق گاز امتزاجی به دست آمده است
تأمین آب مورد نیاز برای تزریق به مخازن آزادگان از خلیج فارس و دریای عمان خواهد بود
این طرح مشاوران بین‌المللی از دانشگاه‌ها و شرکت‌های تخصصی اروپا داشته است
در میدان سروش دانشگاه سهند تبریز به عدد قابل ملاحظه ۶ تا ۷ درصد افزایش ضریب بازیافت دست یافته‌اند
غرب کارون
میدان آزادگان از مهمترین میدان‌های نفتی ایران است که در منطقه دشت آزادگان، در فاصله ۱۰۰ کیلومتری از غرب اهواز قرار می‌گیرد. این میدان که از مجموعه میدان‌های غرب کارون به شمار می‌رود، در سال ۱۳۷۶ توسط مدیریت اکتشاف شرکت ملی نفت ایران، در محدوده‌ای به‌وسعت ۲۰ در ۷۵ کیلومتر، کشف شد. آزادگان از شمال در مجاورت میدان مجنون عراق قرار دارد و به‌همین خاطر نام این میدان در لیست عظیم‌ترین و استراتژیک‌ترین میادین مشترک نفتی کشور است. حجم ذخیره درجای نفت خام این میدان بین ۳۵ تا ۴۵ میلیارد بشکه تخمین زده می‌شود.
عطیه لباف
- 10
- 2
