آیا علی لاريجانی خود را پرچم‌دار اعتدال می‌کند؟

علی لاریجانی شاید دشوارترین روزهای زندگی سیاسی خود را سپری می‌کند. رييس مجلس شورای اسلامی که در میانه چند طیف سیاسی مجبور به بازی سیاسی ماهرانه ای شده دیر یا زود مجبور به ایستادن در یک سر طیف خواهد بود زيرا خود حسن روحانی که با کلید اعتدال و اسم رمز ایستادن در میانه، این راه پرامید را برای بسیاری سیاسیون محافظه‌کار دودهه اول جمهوری اسلامی گشوده بود بسیار زودتر از انتظارها با افول مواجه شد.

علی لاریجانی فرزند میرزا هاشم آملی از روحانیون برجسته است که به توصیه پدر مبنی بر وصلت فرزندان با خاندان‌های بزرگ و جلیل، داماد استاد شهید مرتضی مطهری شده بود و با کار در سپاه پاسداران حیات سیاسی را در جوانی خود و نونهالی جمهوری اسلامی آغاز کرد.

در دهه ۶۰ ستاره اقبال برادر دیگر خانواده لاریجانی در آسمان سیاست ایران درخشش گرفت. محمد جواد لاریجانی که دانش آموخته فیزیک بود و در تدوین و اعلان سیاست خارجی نظام نوپای اسلامی نقش محوری داشت از چهره های مهم وپرتکرار دهه۶۰ ایران بود که نظریه «ام القرای جهان اسلام» او مرکزیت سیاست خارجی انقلاب نوپا را تشکیل می داد و یکی از حاملان نامه مهم حضرت امام خمینی(س)به میخائیل گورباچف آخرین رهبر شوروی در کنار آیت ا... جوادی آملی و مرحومه حدیدچی دباغ هم بود.

اگر دهه ۶۰ برای محمد جواد خانواده لاریجانی بود ابتدای دهه ۷۰ با صعود علی لاریجانی فرزند دیگر خانواده توام شد. ناراضیان از سیاست‌های فرهنگی محمد خاتمی، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی دولت های مهندس موسوی و هاشمی فقید سرانجام با اعمال فشارهای ممتد ومختلف موفق به وادار کردن فرزند سید روح ا... خاتمی به استعفا شدند و هاشمی هم طبق رویه سیاسی‌اش در مقابل حذف نیروهایش مقاومت چندانی نکرد یا شاید نتوانسست که البته با توجه به آرایش نیروها در ابتدای دهه ۷۰ نتوانستن بعید به ذهن است.

از جانشيني سيد اصلاحات تا رسانه‌ملي

جانشین سید محمد خاتمی در وزارت ارشاد، علی لاریجانی جوان بود که قرار بود کمال مطلوب راست سنتی و مدرن را در حوزه فرهنگ فراهم کند و سید عزت ا... ضرغامی را هم برای سامان دادن سینما که به شدت در دوره خاتمی مورد اعتراض مخالفان بود به معاونت سینمایی منصوب کرد. علی لاریجانی فلسفه خوانده در ادامه راه جای خود در وزارت ارشاد را به مصطفی میرسلیم مهندس موتورهای احتراقی سپرد و حکم ریاست بر صداوسیما را دریافت کرد. دوران ریاست بر جام جم از مهم‌ترین و پر مجادله‌ترین ادوار مدیریتی لاریجانی است. پخش برنامه‌هایی در مذمت روشنفکران و نویسندگان در قالب هایی چون چراغ و هویت و آنچه اعترافات اجباری نامیده می‌شد و تا چهره هایی هم چون عبدالحسین زرین کوب هم کشیده شد از نقاط پرسوال پرونده لاریجانی در این دوران است که البته لاریجانی با عذرخواهی تلویحی از امثال زرین کوب سعی در تلطیف فضا داشته است.

مصادف شدن دوران ریاست جام جم با دوم خرداد کار را برای لاریجانی دشوارتر هم کرد و او که متعلق به طیف فکری راست سنتی و مخالف خاتمی بود با جهت‌گیری های خاص صداوسیما و پخش برنامه‌هایی مثل عصرعاشورا و کنفرانس برلین موضع‌گیری علنی‌تری مقابل طیف موسوم به دوم خرداد انجام داد. علی کردان، معاون وقت لاریجانی در صداوسیما روایت می‌کرد بعد از دوم خرداد به این نتیجه رسیده‌اند که دوره‌ای از سختی آغاز شده و باید کادر سازی کنند و جمعی سه هزارنفره از نیروهای خودی را در جام جم گردآورده و برای آینده کادرسازی می کنند.

سرشاخ شدن با احمدي‌نژادي‌ها

سوم تیر سال ۸۴و پیروزی محمود احمدی نژاد مسیر سیاسی علی لاریجانی را هم چون بسیاری دیگر برای همیشه تغییر می‌دهد.لاریجانی که خود نامزد این انتخابات بود با آرای راست سنتی به کار خود پایان می‌دهد اما پیروزی احمدی نژاد او رابه دبیری شورای عالی امنیت ملی می‌فرستد. در این دوران اصولگرایان که دیگر راست نامیده نمی‌شدند شادمان از پایان دولت اصلاحات گمان می‌بردند که احمدی نژاد ناشناخته که پیروزی بزرگ را ارمغان آورده به سبب فقدان تجربه وکادر اجرایی ارشد توسط خود آنان مدیریت خواهد شد

اما احمدی نژاد که پیروزی خود را تنها به توانایی‌های یگانه خود مربوط می‌دانست سر تمکین نداشت ومی‌خواست در اولین فرصت راه خود را از سنتی‌های اصولگرا سواکند. سفر ولاديمیر پوتین به تهران و عدم در جریان قرار دادن لاریجانی از سوی احمدی نژاد تیر خلاص رابه رابطه لاریجانی-احمدی نژاد شلیک کرد، لاریجانی با استعفا از دبیری شورای عالی امنیت ملی از حوزه انتخابیه قم به مجلس هشتم ورود كرد و موفق شد ریاست مجلس را نيز با رای نمایندگان از غلامعلی حداد عادل بگیرد. او در یک زمان کوتاه دو جايگاه انتخابی نمایندگی قم و ریاست قوه مقننه را به دست آورد.کار با احمدی‌نژاد آغاز قدم نهادن لاریجانی به وادی عملگرایی و بریدن از رمانتیسم حداکثری انقلابی بود.

او که روزگاری درباره مذاکرات هسته‌ای در دوران اصلاحات از جمله«مروارید غلتان دادیم و آب نبات چوبی گرفتیم» استفاده کرده بود در دوران ریاست مجلس بارها در کنار برادر همسرش علی مطهری در مقابل اقدامات احمدی نژاد ایستاد و با آن شیوه اداره کشور به مخالفت علنی پرداخت. شکاف با احمدی نژادی‌ها پس از حوادث مهیب انتخابات ریاست جمهوری سال ۸۸ عمیق تر هم شد،جایی که بسیاری از اصولگرایان و حامیان رييس جمهور خواهان موضع‌گیری صریح او در مقابل دو نامزد معترض به نتایج انتخابات شدند و کار تا پرتاب مهر و سنگ در نماز جمعه قم و ساکت فتنه نامیدنش ادامه یافت.

دردسر فيلم فاضل

انتهای دهه۸۰و ابتدای دهه۹۰برادر دیگرش آیت ا... آملی لاریجانی نيز به ميان سران قوا آمد.با پایان دوران ریاست آیت ا... شاهرودی بر قوه قضايیه با حکم رهبر معظم انقلاب آیت ...آملی ریاست قوه را بر عهده گرفت و درست در بحبوحه طوفان ۸۸ و گسل امنیتی بعد از آن دستگاه قضا به لاریجانی سپرده شد و دوبرادر سکان دوقوه را برعهده گرفتند. درمیانه دعوا و اختلافات سیاسی احمدی نژاد-لاریجانی ،رييس جمهور وقت با پخش فیلم ضبط شده از مکالمه فاضل لاریجانی با سعید مرتضوی قصد گروکشی و مسکوت گذاشتن استیضاح وزیرش را داشت که با مقاومت لاریجانی و مافیایی خواندن او مجادله به بالاترین سطح خود رسید و یک‌شنبه سیاه مجلس شکل گرفت.

نبردهاي كارساز

علی لاریجانی که از شیوه خطرناک اداره کشور ناراضی بود و روند پرونده هسته‌ای را که به یک بحران تمام عیار تبدیل شده بود حسنه نمی‌دانست در انتخابات ریاست جمهوری سال ۹۲ بریده از یاران قدیمی اصولگرا و البته طیف های جدیدتر آن‌ها وارد یک ائتلاف نانوشته با حسن روحانی و اصلاح طلبان شد و درکنار روحانی از ستون های طیف اعتدال شد که اگر نبود، نه برجام در زمانی کوتاه از مجلسی که رسایی و حاجی دلیگانی دارد می‌گذشت و نه دو کابینه پیشنهادی روحانی ولو با ریزش‌هایی اندک از کمین کسانی که برجام و پرچم در بهارستان آتش می‌زنند و چلوار و طومار در صحن پهن می‌کنند، به سلامت عبور می‌کرد.

نگاه به چشم‌انداز

لاریجانی که در سال های حضورش در ریاست مجلس نیروهایی همچون کاظم جلالی و نعمتی را گرد خود آورده بود شايد به مهم‌ترین هنگامه سیاسی خود در سال ۱۴۰۰ می‌اندیشید که با حفظ اتحاد با اعتدال و در قالب تجربه شده توسط حسن روحانی عزم ریاست جمهوری را کند و شايد روی حمایت اصلاح‌طلبان موتلف روحانی نيز حساب ویژه بازکرده بود اما سیاست پرشتاب در ایران و خاورمیانه روی دیگری را دست‌كم در شرایط فعلی پیش رویش نهاده است.

گزينه مورد نظر

اعتراضات دی بخش بزرگی از فراگیری اجتماعی رهبر معنوی جریان اصلاحات را از میان برد واز سوی دیگر رقابت عارف –لاریجانی بر سر ریاست مجلس که با شکست‌های دوگانه عارف همراه بود و عدم رضایت طیف‌هایی از اصلاح طلبان از ترکیب کابینه آن‌ها را به خروج از تیم اعتدال و حضور مستقل در انتخابات های آینده کشانده است. بسیار بعید است عارف سال ۱۴۰۰ قصد فداکاری یا هرچه مشابه آن را داشته باشد.هرچند که اصلاح طلبی امروز از نظر توان تاثیرگذاری با سال ۹۲ حتی ۹۶ بسیار متفاوت است. پیروزی ترامپ در انتخابت ریاست جمهوری آمریکا و خروج حیرت انگیزش از توافق اتمی با ایران و کشورهای اروپایی دست و زبان پایداری ها و مخالفان روحانی و لاریجانی را بازتر هم کرده است.

رای شکننده او در انتخابات اخیر ریاست مجلس حاکی از سخت تر شدن شرایط برایش دارد؛ در حالی که در یک سو باید مطابق با شرایط حساس کشور سخن بگوید و نفت و آتش به دستان درون مجلس و خارج از کشور را کنترل کند و از سوی دیگر به فکر صیانت از جایگاه و آينده خود در ساختار سیاسی نيز باشد. تحرکات احمدی‌نژاد و طرفدارانش نيز چند سال اخیر در تخریب لاریجانی یا لاریجانی ها پررنگ بوده است.

بست‌نشینانی که سمت پیکان حملات را از خانواده هاشمی فقید به سمت لاریجانی ها تغییر داده اند، نوع کار و عمل قوه قضايیه که ناراضیان محق و ناحق بسیاری دارد زمینه را برای رييس دولت مهرورز فراهم‌تر هم می‌کند. در این میان لاریجانی هم ابزارهای خاص خودش را دارد، اعتماد در سطوح عالی حاکمیت سرمایه ای است که کمتر سیاستمدار میانسالی در ایران امروز تا این سطح از آن برخوردار است و در روزگاری که محدودیت های رييس دولت

اصلاحات نيز به دلیل معذوریت های کشور کمرنگ تر شده سیاستمداری با کیفیت لاریجانی که از دو سو به خاندان های نامدار روحانیت انتساب دارد، یک سرمایه غیر قابل انکار برای نظام است. مدیران میانی و بخشی از نمایندگان نامدار مجلس چون کاظم جلالی که زیر بال لاریجانی بالیده اند و در نظام بودجه ریزی و مدیریت میانی نقش عمده‌ای دارند از دیگر ابزارهای مهم لاریجانی هستند؛ هرچند که وفاداری‌ها در ایران گاه ساعتی هم تغییر می کنند.

روياي ناتمام

حال علی لاریجانی که علاقه خاصی به استفاده از واژگان دشوار عربی مثل«سالبه به انتفا» داشته، در آستانه انتخاب دشواری برای آینده سیاسی خود قرار دارد. او می تواند برای دومین و شاید آخرین بار شانس خود را برای ریاست جمهوری امتحان کند که با توجه به شرایط اصلاح طلبان و فاصله اصولگرایان و البته افول متحدش، حسن روحانی یک انتخاب بسیار دشوار باشد و در صورت شکست او را در موقعیتی مشابه باقر قالیباف یا محسن رضایی قرار دهد.

لاریجانی می‌تواند در بهارستان بماند و البته منتظر دشواری های بیشتری نيز باشد زيرا ریزش بدنه اجتماعی اعتدال و اصلاحات به دلیل یأس از ناتوانی دولت روحانی در عمل به وعده هایش و توفیق بازندگان انتخابات ۹۶ در تحمیل خواسته های‌شان شاید دست بالا در مجلس آينده را به جماعتی بدهد که سرخوشند و دل خوشی از لاریجانی و مطهری ندارند.در شرایط حاضر و با خروج ایالات متحده از برجام و بازگشت تحریم ها که شايد شرایط پیچیده ای را بر کشور حاکم کند نقش لاریجانی در مدیریت مجلس و تعادل بخشیدن به نیروها حايز اهمیت است و باید دید عاقبت این دوران دشوار برای لاریجانی عافیت است یا خير.

اگر به روسای مجلس بعد از انقلاب نگاهی بیندازیم مرحوم هاشمی رفسنجانی پس از هشت سال ریاست مجلس به ریاست جمهوری رسید و شیخ مهدی کروبی پس از ریاست مجلس ششم به عزلت سیاسی و بعدتر عزلتی سخت تر گرفتار آمد و حداد عادل نيز به لایه خواص معتمد نظام رجعت کرد؛ حال باید دید علی لاریجانی به یکی از این راه ها می رود یا سرنوشت سیاسی متفاوتی پیدا می کند؟