مقصر اصلی افزایش قیمت دلار در بازار کیست؟/پشت پرده دلار ۲۲۰۰۰تومانی

این روزها روایت های مختلفی از پشت پرده افزایش قیمت ارزهای بین المللی بخصوص دلار در بازار آزاد، از زبان کارشناسان شنیده می شود.

این اظهارنظرها در حالی مطرح است که طی چند روز گذشته قیمت هر دلار آمریکا با روند رو به رشدی همراه بوده؛ در دوشنبه ای که گذشت قیمت هر دلار در صرافی های بانکی و مجاز به ۲۱ هزار و ۷۵۰ تومان رسید که نسبت به روز یکشنبه ۲۰۰ تومان افزایش قیمت را نشان می داد. رسیدن دلار به کانال ۲۰ هزار تومانی در روزهای اخیر در حالی با تمرکز بیشتر رسانه های کاغذی و مجازی همراه شده که در اولین روزهای داغ تابستانی امسال قیمت هر دلار در صرافی های مجاز بانک مرکزی ۱۸هزار و ۸۰۰ تومان بود و حالا یک رشد ۱۵.۶۹درصدی در قیمت این ارز دیده می شود.

این قیمت ها در بازار رسمی در حالی مطرح است که دیروز قیمت دلار در بازار تهران به ۲۲هزار تومان رسیده بود. در چنین فضایی که بسیاری از کالاهای اساسی و سرمایه ای تحت‌تأثیر قیمت دلار با افزایش قیمت همراه هستند، آگاهان اقتصادی نیز اظهارنظرهای مختلفی را درباره دلایل این گرانی عنوان می کنند. برخی از تحلیل گران بر این باورند که دو نرخی بودن ارز فضای بیشتری را برای بالا رفتن قیمت ارز و سوداگری فراهم کرده است. در واقع گفته می شود به دلیل فاصله زیاد نرخ دلار در صرافی های بانکی و بازار آزاد، عده زیادی با هدف کسب سود از اختلاف بین این دو بازار این روزها به صرافی های چهارراه استانبول سرک می کشند؛ البته این فضا از ابتدای هفته جاری و بالا رفتن قیمت دلار در صرافی های بانکی کمی تغییر کرده و با افزایش نرخ ارز عملا اختلاف قیمت بین بازار آزاد و صرافی بانکی کاهش یافته است. اما به قول کارشناسان با وجود کمتر شدن اختلاف قیمت ارز در صرافی های بانکی و بازار آزاد، همچنان عده ای  سرگرم نوسان گیری در این بازار هستند و از آب گل آلود ماهی می گیرند.

از سوی دیگر به نظر می رسد عده ای نیز به دلیل نگرانی از آینده ریال و هراس نسبت به کاهش ارزش دارایی هایشان، برای خرید ارز به ویژه دلار راه خود را به سوی این بازار کج می کنند، هر چند که سیاست گذاران با افزایش پلکانی نرخ دلار و یورو و نزدیک کردن قیمت ها به نرخ های موجود در بازار آزاد در عمل سعی دارند تا از نوسان گیری و سفته بازی دلالان جلوگیری کنند، اما آنچه که قیمت ها می گویند و بر اساس اقرار و شواهدی که در بازار وجود دارد ، رشد قیمت ارز به دلیل  دو نرخی بودن دلار در بازار آزاد و صرافی های بانکی معضلی است که به بحران این روزهای دلار دامن می زند.

رشد سریع قیمت دلار در روزهای اخیر در حالی مطرح بوده که طی هفته های گذشته رئیس کل بانک مرکزی با یادداشت های اینستاگرامی خود بارها به این ماجرا واکنش نشان داده و حکایت های مختلفی را در این زمینه نقل کرده که در کل همه این مطالب به نوعی منع متقاضی از خرید این ارز برای سرمایه گذاری بوده، اما با این همه به نظر می رسد که این چنین سیاست هایی برای مدیریت این بازار موفق عمل نکرده و شاید تا مدت ها اتفاقی در این بازار نیفتد؛ چرا که سرمایه گذاران یا حتی دلالان بر اساس واقعیت های موجود رفتار می کنند و برای جا نماندن از این روند افزایشی آستین ها را هر طور شده بالا می زنند. همین دیروز بود که عبدالناصر همتی در این باره به مردم این طور توصیه کرد:« قبلاً هم تأکید کرده ام؛ تلاطم این روزهای بازار، عمدتاً از عدم تعادل عرضه و تقاضا در بازار حواله ارز، به خاطر مشکلات ناشی از کرونا در ابتدای سال، نشأت گرفته است.

با فروکش کردن تدریجی تقاضاهای تجمیع شده ماه های قبل و افزایش عرضه در نیما تعدیل خواهد شد. مجدداً تأکید می کنم؛ بانک مرکزی دخالت هدفمند خود در بازار را به تشخیص خود و با در نظر گرفتن مصالح عالیه اقتصادی کشور اعمال خواهد کرد. بانک مرکزی یک بار در مهرماه ۹۷ توان خود را نشان داد. برخی به خاطر اشتباه محاسباتی تا دوسال برای فروش دلارهای ۱۹هزار تومانی خود معطل ماندند.

امروز نیز ریسک بازار ارز برای سرمایه گذاری به شدت افزایش پیدا کرده است و من نیز وظیفه دارم این را به فعالان اقتصادی گوشزد کنم».

مقصر اصلی افزایش قیمت دلار در بازار

افزایش آرام ارز این روزها در حالی مطرح است که برخی از آگاهان اقتصادی از سال سختی برای اقتصاد امسال یاد می کنند.

یک فعال اقتصادی در این باره به خبرآنلاین گفت:« رئیس کل بانک مرکزی را نمی توان در رابطه با ارز سرزنش کرد چرا که عدم تفاهم میان نهادهای تصمیم گیر و اجرایی کشور زیاد است و عملا این مهم به گرفتن تصمیمات ضد و نقیض منجر شده است».

بر اساس این گزارش، شیب افزایش قیمت ارز در آغاز هفته جاری هم ادامه یافت تا این بار دلار هم به قیمت های بیش از ۲۱ هزار تومان در بازار خرید و فروش شود. این مهم عملا به جدالی میان برخی نهادها و دستگاه های اجرای دامن زد به گونه ای که رئیس کل بانک مرکزی با اشاره به ادامه قاچاق کالا به کشور مدعی شد در این شرایط که تصمیمات بانکی مرکزی در عمل اجرایی نمی شوند کار بیشتری از او بر نمی آید. در مقابل ستاد قاچاق کالا هم با رد استمرار قاچاق کالا به کشور صحبت های همتی را رد کرد.

مجید رضا حریری، عضو اتاق بازرگانی تهران ، در رابطه با بحث های اخیر رئیس کل بانک مرکزی و برخی منتقدانش افزود:« من در این دو سه روزه اخیر تقریباً همه این بحث ها را دنبال کردم اما در نهایت فکر می کنم حق با آقای همتی است، چرا که اقتصاد مانند بدن انسان یک ارگانیسم زنده است و نمی توان از یک بخش آن انتظار داشت کار بخش های دیگر را انجام دهند. پرواضح است چنین رفتاری نهایتا به سود سلامت نه انسان ها و نه اقتصادها است». وی افزود:« برای این مهم کافی است به بازارهای موجود بنگریم. در میان بازارهای اصلی چون ارز، طلا، بورس و مسکن وضعیت بازار ارز از بخش های دیگر بهتر است. زیرا ارز در یک سال رشد نهایتا ۴۰درصدی داشته اما در مورد مسکن آمارهای رسمی از افزایش ۶۰ درصدی خبر می دهد یا بازار سرمایه چنان رشدی داشته که حیرت آور است. به همین دلیل از اساس انتظار ارزان ماندن ارز در این شرایط بی جا است».

این فعال اقتصادی تأکید کرد:« نباید فراموش کنیم هم اکنون هم به بخشی از تقاضای ارز بانک مرکزی پاسخ می دهد. در واقع تمام کالاهای مجاز از طریق ارزی که بانک مرکزی تهیه کرده وارد می شوند. این در حالی است که تمام تلاشهای نهاد سیاست گذاری پولی برای کنترل تقاضا تاکنون موافق نبوده است و یک گشت ساده در بازار کشور این را نشان می دهد».

حریری با تأکید بر این که وضعیت بازار کالا در ایران نشان می دهد هنوز اقتصاد ما با معضل قاچاق روبه روست، گفت:« به باور من بعید است سالانه کمتر از ۱۰ تا ۱۲ میلیارد دلار قاچاق کالا داشته باشیم. درنتیجه من حتی نمی توانم تصور کنم قاچاق کالا به کشور ما صفر شده است، گرچه کاهش چشمگیری داشته، اما همین ۱۰ تا ۱۲ میلیارد دلار فشار تقاضا را افزایش می دهد».

وی افزود:« از سوی دیگر ایرانیان رتبه اول خرید ملک در ترکیه را به دست آورده اند و علاوه بر همسایه غربی در کشورهایی چون اسپانیا و کانادا هم این روند افزایش داشته است. اینها ارز خود را از کجا تامین می کنند؟ مشخص است که این تقاضا غیرقانونی است». عضو اتاق بازرگانی تهران گفت:« همچنین برخی لابی های قدرتمند تلاش دارند برخی کالاها را هم به انحای مختلف و مثلا بدون ارز وارد کنند، مانند خودروهای لوکسی که در انبار گمرک مانده است.

مجموعه این عوامل سبب شده تقاضا در شرایطی که عرضه با اخلال مهمی روبه رو است افزایش یابد». حریری ادامه داد :« به این اعتبار من گلایه های همتی را درک می کنم. در ایران نهادهای متعدد تصمیم گیری وجود دارند و اگر تصمیمات براساس یک نقشه راه مشخص تبیین نشود طبعا رفتاری ضد و نقیض سر می زند و عملا تأثير سیاستگذاری ها را شدیدا کاهش می دهد». وی درباره مصادیق ناهماهنگی میان تصمیم گیران تصریح کرد :« متاسفانه این عدم تفاهم میان وزارت اقتصاد و بانک مرکزی هم دیده می شود و در حالی که رئیس کل بانک مرکزی بر تامین نکردن کسری بودجه از طریق پولی تأکید دارد و بر تامین آن از طریق اوراق قرضه پافشاری می کند. در عمل اما هرگاه نرخ سود اوراق به بیش از ۱۶ درصد می رسد وزارت اقتصاد فروش آن را متوقف می کند». او تاکید کرد:« نمی توانیم از بازار مالی سخن بگوییم اما نرخ سود را دستوری تعیین کنیم. باید اگر بازار را وارد کار می کنیم به ضروریات آن نیز پایبند بمانیم. به قول معروف شتر سواری دولا دولا نمی شود و کسی که قصد دارد از شتر برای حمل و نقل استفاده کند حتماً باید فکری به حال ضرورتهای این کار بکند وگرنه عملا موفقیتی حاصل نمی کند».

حریری در پاسخ به سوالی که در شرایط فعلی این اقدام به افزایش نقدینگی منجر نمی شود، گفت:« در ایران به طور متوسط نقدینگی سالانه رشدی ۲۴ درصدی دارد و نقدینگی هم تنها خطر اقتصادی جمهوری اسلامی نیست و تنها یکی از خطرهاست. اما خطرهای دیگری چون افزایش تورم، قیمت ارز و کالاهای مصرفی هم وجود دارند که طبعا اهمیت آنها هم کتمان کردنی نیست». این عضو اتاق بازرگانی  تصریح کرد :« به هر روی باید مجموعه سیاستگذاران به تفاهم برسند زیرا سال ۹۹ سال پرخطری است که ضرورت مدیریت اصولی را ایجاب کرده است. هنر تصمیم گیران جمهوری اسلامی در عرصه اقتصادی اکنون باید خود را نشان دهد و باید براساس اولویتها سال جاری را با کمترین هزینه از سربگذرانند وگرنه مصایب بزرگتری می تواند دامن گیر نظام شود».

دلایل گرانی دلار به روایت کانون صرافان 

در پی این تحولات، توضیحاتی از سوی کانون صرافان درباره چرایی افزایش قیمت دلار و به ثبات نرسیدن آن به ایسنا ارائه شد که طبق اطلاعات دریافتی از فعالان بازار ارز، افزایش بیش از حد و قابل توجه نرخ دلار متاثر از عواملی مختلف است که می توان مواردی چون افزایش تقاضا برای اسکناس ارز، بازدهی بازارهای دیگر و تاثیر آن ها بر بازار ارز، افزایش نرخ مسکن، انواع کالاها، خودرو و همچنین، بازگشت موج دوم ویروس کرونا را اعلام کرد.

همچنین، کاهش میزان صادرات در پی اعمال قرنطینه و توقف صادرات از مرزها، ضرب الاجل رفع تعهدات ارزی صادرکنندگان که در مواردی دیده شده صادرکنندگان برای رفع تعهد ارزی خود از بازار، ارز خریداری می کنند هم در افزایش کنونی نرخ دلار نیز تاثیرگذار اعلام شده اند.

علاوه بر این، در این زمینه یک صراف توضیح داد که بر اثر تغییر اولویت ها در سامانه نیما ، هدایت تقاضا به ارزهای وارداتی در مقابل صادرات و ارز اشخاص، کاهش نرخ محصولات پتروشیمی به علت کاهش نرخ نفت و ارزش صادراتی این محصولات، اکنون شاهد افزایش قیمت ها در بازار ارز هستیم. در ادامه وی با بیان این که بازارهای موازی چون خودرو، مسکن، ارز، طلا و... بر یکدیگر تأثير می گذارند، گفت:« بنابراین، افزایش قیمت در هر کدامیک از این بازارها، سایر بازارها را هم متأثر می کند که در آخر، عدم همفکری با بخش خصوصی در تصمیم گیری ها در افزایش نرخ دلار هم عاملی تاثیرگذار است.»

تک نرخی شدن ارز؛ بهترین راهکار برای کنترل قیمت دلار

یک عضو کمیسیون اقتصادی مجلس شورای اسلامی تک نرخی شدن ارز را مهم ترین راهکار برای کنترل نرخ ارز عنوان کرد. محمد باقری در این باره اظهار کرد :« ما در شرایط جنگ اقتصادی هستیم و طبیعتا وقتی جنگ شروع می شود تبعات آن به همه جا می رسد ، الان هم ما با تحریم و مشکلاتی مواجه هستیم که تحریم عامل آن بوده است و باید این آمادگی را داشته باشیم». وی افزود:« ما با محدودیت ارزی مواجه هستیم و نمی شود گفت این موضوع ربطی به تحریم ندارد. به هر حال برخی مسائل پیش آمده باعث شده با کمبود ارز مواجه شویم و به این شکل بازار ارز به هم ریخته است». نماینده مردم بناب در مجلس شورای اسلامی با اشاره به تاکید دولت برای بازگرداندن ارز حاصل از صادرات کالاها به داخل کشور گفت:« از سویی صادرکنندگان برای تهیه این ارز به بازار مراجعه می کنند و شاید این موضوع هم در نوسانات بازار ارز بی تاثیر نباشد».

باقری تک نرخی شدن ارز را مهم ترین راهکار برای کنترل بازار ارز عنوان و خاطرنشان کرد :« دولت نباید از تبعات این کار بترسد بلکه باید یک نرخ را برای ارز اعلام کند و همه دستگاه ها از آن تبعیت کنند در چنین شرایطی گرانفروشی و افزایش قیمت ها تا حدی کنترل می شود.

ما چاره ای نداریم جز این که تک نرخی شدن ارز را اجرایی کنیم». این عضو کمیسیون اقتصادی مجلس شورای اسلامی در پاسخ به این سوال که آیا تک نرخی شدن ارز موجب افزایش قیمت کالاهای اساسی نمی شود؟ گفت:« اگر بررسی کنیم می بینیم از زمانی که برای واردات گوشت ارز دولتی اختصاص نیافته قیمت گوشت هم ارزان شده طبیعی است هر جا رانتی وجود دارد فساد ایجاد می شود و تبعات خاص خود را دارد. اگر کالاهای اساسی با ارز تک نرخی وارد شوند چه بسا شاهد کاهش قیمت آنها نیز باشیم».