«ابر شهر تهران» کلید واژه‌ای که شاید در نگاه نخست بیانگر قدرت و هم‌افزایی شهروندان برای رسیدن به وضعیت مطلوب باشد اما وقتی علیرضا رحیمی، نماینده مردم تهران در تازه‌ترین اظهاراتش میگوید: «در حوزه مدیریت جمعیت پایتخت، مدیریت شهری با تاخیر ۲۰ساله مواجه است.»
دیگر این عبارت بار معنایی مثبت خود را از دست می‌دهد و نگرانی جایگزین احساس ابهت و اقتدار می‌شود چراکه انفجار جمعیت درحالی در پایتخت رخ داده که امکانات و برنامه‌ریزی متناسب با آن درنظر گرفته نشده است. ۱۵میلیون و ۷۰۰هزار نفر، عددی است که مسئولان برای جمعیت کل تهران اعلام می‌کنند.
پیش‌بینی‌ها هم حاکی از آن است که این جمعیت در سال‌های آینده به ۱۹میلیون نفر خواهد رسید زیرا جدیدترین آمارها نشان می‌دهد سالانه بین ۲۰۰ تا ۲۵۰هزار نفر به جمعیت تهران اضافه می شود. اشتغال، تحصیل، تغییرات اقلیمی و خشکسالی، از بین رفتن آبادی‌ها در تقسیمات کشوری و دستیابی به رفاه و انواع خدمات شهری از جمله دلایل مهاجرت افراد و خانواده‌ها از محل زندگی خود به تهران عنوان شده‌اند. اوایل سال جاری بود که رسول صادقی، عضو هیات علمی گروه جمعیت شناسی دانشگاه تهران اعلام کرد: در سرشماری اخیر دیده می‌شود سهم جمعیت شهر تهران از کل کشور افزایش یافته و نرخ رشد جمعیت در کل کشور ۱/۲درصد اما در تهران ۱/۷درصد است.
تراکم جمعیت نیز در هر کیلومترمربع در کل کشور ۴۹نفر است اما در استان تهران نزدیک به ۹۷۰نفر در هر کیلومتر است. اما سرعت مهاجرت به تهران به اندازه‌ای است که این سوال مطرح می‌شود که ظرفیت‌های تهران در هر بُعدی آیا گنجایش این میزان جمعیت را دارد؟ پاسخ رحیمی، عضو مجمع نمایندگان تهران به این پرسش منفی است چراکه میگوید: «به‌طورحتم سرریز و اشباع جمعیت در پایتخت خسارت‌های توسعه‌ای، مالی و مدیریتی جدی به شهرداری تهران تحمیل می‌کند، به عنوان مثال مشکل تکدی‌گری در چهارراه‌های تهران و معتادان متجاهر که به نسبت شهرهای دیگر کشور در تهران افزایش چشمگیری داشته است.»
به عقیده او، «اگرچه معضلات تهران تا حدودی به نبود مدیریت شهری قابل‌قبول در ادوار گذشته ارتباط دارد اما مدیریت شهر تهران تنها برعهده شهرداری نیست بلکه باید مجموعه‌ای از ارکان تصمیم‌گیرنده در رابطه با تهران اقدامات جدی انجام دهند. هرچند که تصمیمات نیز ساده نخواهد بود، بنابراین دست مجموعه مدیریتی تهران برای مقابله با افزایش یا حداقل محدود کردن آن بسته نیست. درحال حاضر اتخاذ تصمیمات جدی نیز بخشی از مشکلات را حل می‌کند. با این توضیح که بی‌توجهی به جلوگیری از افزایش جمعیت در تهران در سال‌های آینده چالش‌های جدی را در حوزه‌های مختلف اجتماعی و بهداشتی ایجاد می‌کند.»
مردم از نظام و حکومت درخواست کنند
از سوی دیگر، با توجه به وضعیت فعلی و روند مهاجرت دیگر تهران نمی‌تواند امکان زندگی سالم را برای شهروندان تامین کند. موضوعی که محسن هاشمی، رئیس شورای شهر تهران هم معتقد به آن است و میگوید: «جمعیت پایتخت به‌گونه‌ای است که حق حرکت در آن را باید به عنوان حق شهروندی مطرح کرد و مردم باید این را از نظام و حکومت درخواست کنند.»
در این میان، استاندار تهران نیز همین چند روز پیش گفت: «این استان از شاخص‌های کشوری عقب است.» همچنین از یاد نبریم که آب به‌عنوان یکی از مهمترین نیازهای زندگی انسان در چنین وضعیت انفجاری جمعیت اهمیتی دوچندان پیدا می‌کند. به گفته محمدحسین مقیمی، با برداشت بی‌رویه آب‌های زیرزمینی و با وجود چاه‌های غیرمجاز، به محیط زیست بیش از حد اجحاف می‌شود و همه باید دست‌به‌دست هم دهیم تا این مشکلات رفع شود.»
اما این مشکلات فقط به تهران ختم نمی‌شود چراکه رئیس کمیسیون شهرسازی و معماری شورای شهر تهران سال گذشته اعلام کرد: «بیش از ۴۳درصد از جمعیت شهرنشین کشور فقط در ۱۳ کلانشهر و شهر بزرگ ساکن شده‌اند که همین اتفاق موجب نگرانی نسبت به کاهش چشمگیر کیفیت زندگی در کلانشهرها شده است.» به عقیده محمد سالاری، «این رویه نتیجه عدم تحقق آمایش سرزمینی یعنی عدم تحقق توزیع عادلانه و متناسب ثروت و امکانات در اقصی نقاط کشور و از طرف دیگر تمرکز سرمایههای انسانی، مادی، صنایع و بنگاه‌های اقتصادی و امکانات رفاهی، آموزشی، بهداشتی، خدماتی و اشتغالزا در شهرهای بزرگ و کلانشهرهاست.»
اهمیت فعال‌سازی سازمان‌های مردم نهاد
به گفته این عضو شورای شهر تهران، «از دیگر دلایل جمعیت‌پذیری شهری رویکرد درآمدزایی سهلالوصول و ناپایدار در شهرداری شهرهای مادر و شهرهای اقماری است. همچنین در دهه‌های گذشته لایحه مدیریت شهری و لایحه درآمدهای پایدار تدوین و تعیین تکلیف نشدهاند که البته دولت یازدهم این تصمیم قابل ستایش را اتخاذ کرد.» در چنین وضعیتی اقداماتی همچون فعال‌سازی سازمان‌های مردم نهاد اهمیت پیدا می‌کند.
نکته‌ای که سالاری هم به آن اشاره می‌کند و میگوید: «با توجه به حضور بیش از ۷۰درصد جمعیت کشور در شهرها، برون‌سپاری تصدیگریها به تشکل‌های مردم نهاد ضروری است تا سیاست‌های کلی ابلاغی مقام معظم رهبری، اصل ۴۴ قانون اساسی و چابک‌سازی دولت محقق شود.» همه اینها درحالی است که حجت‌الله میرزایی، معاون برنامه‌ریزی، توسعه شهری و امور شورای شهرداری تهران دیروز از رونمایی رسمی نظام آماری این نهاد خبر داد و گفت: «در این نظام آماری همه داده‌های مربوط به جمعیت، فعالیت و کسب و کار با هر مقیاس و نوع فعالیتی در کنار داده‌های سکونتگاه‌ها و واحدها با کاربری مسکونی، تجاری و اداری انعکاس پیدا می‌کند.
همچنین مقرر شد شاخص‌های محاسباتی و آمارهایی همچون نرخ بیکاری، اشتغال، فعالیت و سایر شاخص‌های اصلی اقتصادی و اجتماعی که تا پیش از این در سطح استان تولید می‌شد، از سوی مرکز آمار ایران در سطح شهرستان‌ها و کلانشهرها نیز تولید و منتشر شود.» با این توضیحات آنچه به ذهن می‌رسد این است که تاکنون چرا این برنامه‌ریزی‌ها پاسخگوی جمعیت پایتخت و نیازهای افراد نبوده یا چرا زودتر این برنامه‌ها اجرا نشده است؟
از سوی دیگر، شاید بتوان گفت یکی از بزرگترین مشکلات مردم پایتخت به دلیل جمعیت زیاد، ترافیک سرسام‌آور آن است. رئیس شورای شهر تهران در این‌باره میگوید: «مردم ساعت‌ها در ترافیک هستند که گاهی این ترافیک سه تا چهار ساعت زمان می‌برد که نتیجه آن افزایش مصرف سوخت و آلودگی هواست که همه اینها به زندگی سالم آنها صدمه می‌زند.»
اقتصاد کشور بیمار است
مدیرکل اجتماعی استانداری تهران هم به‌تازگی اعلام کرد: «به نظر می‌رسد باید در زیر سطح یا هوا کار کرد چرا که دیگر خیابان‌های تهران ظرفیت افزایش جمعیت را ندارد؛ این وضعیت نه تنها قابل ادامه نیست، بلکه امنیت ملی را مخدوش می‌کند.» به گفته سیاوش شهریور، چاره‌جویی این مشکل که یکی از مشکلات بسیار مهم در تهران است باید در دو سطح بررسی شود؛ یکی سطح ملی است و باید به طرف یک توسعه متوازن ملی برویم و اشتغال را در کل کشور رونق ببخشیم و بعد به دنبال ایجاد نظام جامع رفاه و تامین اجتماعی باشیم تا باعث نشود جمعیت بیکار و جویای زندگی خوب به تهران بیایند.»
او معتقد است: «چرخه فرسودگی را در تهران تجربه می‌کنیم، یعنی این افزایش جمعیت باعث افزایش حمل و نقل شهری می‌شود که هم آلودگی تولید می‌کند و از طرف دیگر همین آلودگی سلامت مردم را تهدید می‌کند.» حالا با همه اینها آنطور که خود مسئولان هم به آن اذعان دارند اقتصاد بیمار کشور باعث مهاجرت به تهران شده و افراد با این امید و آرزو که کاری پیدا کنند راهی پایتخت می‌شوند.
به اعتقاد محمد علیخانی، رئیس کمیسیون عمران و حمل و نقل شورای شهر تهران هم «پایتخت همانند معدن کار شده و دیگر محل زندگی نیست.» بنابراین به‌نظر می‌رسد مسئولان سال‌هاست نسبت به چالش‌های مهاجرت بی‌رویه و عدم توزیع متوازن ثروت در کشور آگاه هستند اما یا برنامه‌ریزی نداشته‌اند یا برنامه‌های اجرا شده مناسب تهران نبوده است. آنچه بدیهی است این است که اگر از الان فکری برای این مشکلات نشود به‌طور حتم وضعیت آینده، بسیار بحرانی‌تر و مشکلات خیلی زیادتر خواهد شد.
- 11
- 3
